Mantik tariHİnde râZİ İbrahim Çapak* Giriş

 Nicelik, sürekli ve süreksiz olmak 
üzere ikiye ayrılır. Sürekli nicelik; bölümleri arasında ortak bir sınır düşünüle-
bilen şeydir. Çizgi, nokta yüzey, cisim gibi. Süreksiz nicelik ise ortalarında eşit 
bölümleri için ortak uç teşkil edecek bir sınır bulunması imkânsız olan şeydir. 
Sayı ve söz gibi.
67
Nitelik: nitelik, beyazlık ve siyahlık gibi cisimde sabit olarak bulunan her 
durumdur. Râzi, niteliğin dört kısma ayrıldığını ifade etmektedir: 
a) Beş duyu ile duyumlanan nitelikler.
b) Nefsanî nitelikler.
c) İtmek için kuvvet veya etkilenmek için kuvvetsizlik demek olan durum 
alma.
d) Niceliklere mahsus nitelikler.
68
 
Râzi, buraya kadar yer verdiğimiz kategorileri filozoflara atfeder, daha 
sonra da kelamcıların kategorilere bakışını inceler. Ona göre kelamcılar, izafet 
ilintilerinin varlığını inkar etmişlerdir. Eğer izafet var ise, bir yerde var olmalıdır. 
Onun bir yere girmesi, o yer ile kendi özü arasında bir nisbet olup kendi zatın-
dan başkadır. Bu başkası da bir yere yerleşince, yerleşmesi varlığından artık olur 
ve teselsül gerekir. Olacak her olan (hâdis) olduğu zaman Allah Teala onunla 
beraber o anda vardır. Bu beraberlik var olan bir sıfat ise, yüce Allah’ın sıfatın-
da oluşma gerekir ki bu imkânsızdır. Eğer izafet var olan bir nitelik ise, varlığı 
mahiyetinden ayrı olur. Çünkü varlık bütün var olanlar arasında ortak olan bir 
vasıtadır. Varlığının mahiyeti için meydana gelmesi, varlığı ile mahiyeti arasında 
bir izafettir. Bu izafet, var olan izafetin gerçekleşmesinden önce gelir ve bu du-
rumda bir nesnenin kendinden önce var olması gerekir ki, bu çelişkidir. Ama bir 
nesnenin zamana nispeti, var olan bir sıfat ise, o zamanın başka bir nisbeti olması 
gerekir ki bu durumda teselsül ortaya çıkar. 
Râzi’ye göre “etki” de böyledir. Eğer etki bir nitelik ise, bu nitelik özü ba-
kımından mümkün ve başka bir müessire muhtaç olur. Müessirin onda meydana 
getirdiği etki de aynıdır. Bu da bir nitelik ise, özün (zatın) onunla vasıflanması 
başka bir nitelik olup teselsül gerekir.
69