Mantiq. Reja

TUSHUNCHANING HAJMI
esa unda fikr qilinayotgan predmetlar yig’indisidan 
iborat.
Masalan,
yuqorida misol qilib keltirilgan «fan» tushunchasining hajmi mavjud barcha 
fanlarni: matematika, fizika, mantiq va hokazolarni o’zida qamrab oladi. 
Tushunchaning mazmuni va hajmi uzviy bog’liq bo’lib, u tushunchaning mazmuni va hajmi 
o’rtasidagi 
teskari nisbat qonuni
yordamida ifodalanadi. Bu qonunga muvofiq tushunchaning 
hajmi kengaytirilsa, mazmuni torayadi va aksincha hajmi toraytirilsa, mazmuni kengayadi. 
Masalan, «Fan» tushunchasining mazmuniga «mantiq»ga oid bo’lish» belgisini qo’shish bilan 
hajm jihatidan undan torroq bo’lgan «mantiq fani» tushunchasiga o’tiladi. 
Mantiqda tushunchalar 
mazmuni
va 
hajmi
bo’yicha bir qancha turlarga bo’linadilar
. 
Xususan, 
hajmiga ko’ra YaKKA va UMUMIY
tushunchalar farq qilinadi. 
YaKKA TUSHUNCHA
NING hajmida bitta predmet fikr qilinadi. 
Masalan
, «Er planetasi», 
«O’zMU asosiy kutubxonasi» va shu kabilar yakka tushunchalardir.
UMUMIY TUSHUNCHALAR
predmetlar guruhini aks ettiradi. «Planeta», «Kutubxona» 
tushunchalari umumiy tushunchalar hisoblanadi. 
Umumiy tushunchalar aks ettiruvchi 
predmetlarning miqdori chegaralangan va chegaralanmagan bo’lishi mumkin
. Masalan, 
«ximiyaviy element» tushunchasida fikr qilinayotgan predmetlar soni chegaralangan. Ularni hisobga 
olish mumkin. «Yulduz» tushunchasi hajmini tashkil qiluvchi predmetlar soni esa cheksiz, ularni 
hisobga olib bo’lmaydi. 
Fikr yuritish jarayonida 
ayiruvchi va to’plovchi tushunchalarni 
farq qilish ham muhim 
ahamiyatga ega.
Ayiruvchi tushuncha 
shunday umumiy tushunchaki, u aks ettiruvchi belgilar berilgan 
sinfning har bir predmetiga xosdir
. 
Masalan,
«Jizzax politexnika instituti talabalari ikkinchi 
chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi birinchi sessiya materiallarini o’rganmoqda» 
degan fikr Jizzax politexnika institutining har bir talabasiga tegishli. Demak, «Jizzax politexnika
instituti talabalari» tushunchasi bu erda ayiruvchi tushunchadir».Jizzax politexnika instituti 
talabalari ikkinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi sessiyasi 
yakunlarini muhokama etishmoqda» degan fikrda esa, «Jizzax politexnika instituti talabalari» 

---

tushunchasi