Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

Stereocilia – zbudowane podobnie jak mikrokosmki, ale do 10 μm 
długości; występują np. w nabłonku przewodu najądrza. 
Prążkowanie podstawne to sfałdowanie błony komórkowej podstawnej 
części. W każdym fałdzie znajduje się mitochondrium. Podobnie jak w 
przypadku mikrokosmków – funkcją jest zwiększenie powierzchni. 
Rzęski (cilia) mają długość do 10 μm. Zbudowane są z cytoplazmy 
i aksonemy (9 par mikrotubul położonych równolegle na obwodzie 
i dodatkowa 1 para w osi). Całość pokryta jest błoną komórkową. Pod 
powierzchnią błony znajduje się kinetosom (podobny do centrioli aparat 
umożliwiający rzęskom ruch). Na pojedynczej komórce może być do 250 
rzęsek. Występują w nabłonkach oskrzeli, jajowodów. 
Witki zbudowane są podobnie, jednak są kilka razy dłuższe (do 70 
μm). U ssaków występują tylko w plemnikach. 

---

27 
Organizmy jednokomórkowe ogólnie podzielić można na Procaryota 
i Eucaryota. Te pierwsze nie zawierają wielu organelli: jądra komórkowego, 
siateczek śródplazmatycznych, aparatów Golgiego, mitochondriów, 
plastydów, wakuol, niektórych elementów szkieletu komórkowego. DNA 
nie jest więc zlokalizowany w jądrze komórkowym, występuje w postaci 
genoforu – cząsteczki niezwiązanej z histonami, tworzącej nukleoid lub w 
formie plazmidów. Zamiast wymienionych organelli u organizmów 
prokariotycznych występują niezorganizowane w organelle tylakoidy, 
chromatofory, rybosomy. 
1.4. Tkanki 
Organizmy jednokomórkowe są w stanie wystarczająco skutecznie 
realizować wszelkie procesy metaboliczne, jednak organizacja wieloko-
mórkowa ma duże zalety. Różne komórki organizmu wielokomórkowego 
mogą wyspecjalizować się w określonych funkcjach, podporządkowując 
im swój metabolizm. Dzięki temu, funkcje te wykonywane są wydajniej, 
choć inne – mniej wydajnie, pojawia się więc konieczność wzajemnego 
uzupełniania się wyspecjalizowanych grup komórek (tkanek) w działaniu. 
Rozwiązanie takie z pewnością musiało być korzystne, ponieważ 
wielokomórkowość pojawiała się niezależnie, co najmniej kilka razy 
(np. osobno u Eucaryota i Procaryota, u roślin, zwierząt, grzybów itd.). 
Powstanie organizmów wielokomórkowych musiało być związane 
z rozwiązaniem problemu rozmnażania się takich organizmów. Zakłada 
się, że wielokomórkowość mogła być efektem ścisłej symbiozy różnych 
organizmów, tworzenia kolonii lub nieoddzielania się potomnych 
komórek od siebie po podziałach mitotycznych. 
Komórki należące do jednego organizmu muszą zachowywać ścisły 
kontakt ze sobą, aby wymieniać substancje chemiczne będące 
substratami
/
produktami metabolizmu oraz niosące informacje, stąd 
powstało kilka rodzajów połączeń międzykomórkowych, zespalających 
grupy komórek w tkanki: 
 połączenia zamykające – bardzo ścisłe, z częściową fuzją błon 
komórkowych, których białka przylegają do siebie. Blisko szczytu 
komórek występuje dodatkowo jeszcze szczelniejsze przyleganie na 
całym obwodzie komórki – obwódka zamykająca, działająca jak 
uszczelka (np. w nabłonku jelit, aby uniemożliwić kontakt enzymów 
z tkankami leżącymi pod nabłonkiem lub strefa zamykająca (nie na 
całym obwodzie, np. w śródbłonku naczyń krwionośnych), 

---

28 
 zwierające – komórki ściśle przylegają, ale nie ma fuzji błon 
komórkowych; dzieli je odległość ok. 20 nm. Spojenie komórek 
warunkują cząsteczki adhezyjne, takie jak kadheryna czy integryna. 
Analogicznie do połączeń zamykających tworzą się tu obwódki 
zwierające na całym obwodzie lub punkty przylegania, plamki 
zwierające (tzw. desmosom). W desmosomie adhezja następuje dzięki 
białkom: desmogleinie i kadhedrynie; miejsce przylegania wyznaczają 
położone na wewnętrznej powierzchni błony tzw. desmosomowe 
płytki mocujące (desmoplakina), przyłączają się do nich filamenty 
cytokeratynowe (tonofilamenty),
 jonowo-metaboliczne (inaczej nazywane nexus) zapewniają ścisły 
kontakt komórek. Odległość między nimi jest minimalna, ok. 2-4 nm. 
W błonach komórkowych, dokładnie naprzeciwko siebie leżą 
koneksony – kanały błonowe o średnicy 8 nm, zbudowane z białek 
koneksyn w układzie heksagonalnym. Powstają w ten sposób szerokie 
kanały bezpośrednio łączące komórki, pozwalające na transfer 
cząsteczek i pobudzenia. 
W organizmach zwierzęcych wyróżnia się następujące tkanki: 
 łączne, charakteryzujące się obecnością włókien białkowych, przede 
wszystkim kolagenowych (kolagen stanowi ok. 30% wszystkich białek 
organizmu) i sprężystych (elastynowych). Osobno wyróżnia się włókna 
tkanki łącznej siateczkowatej budującej szpik kostny. Do tkanek 
łącznych należą tkanki:
 łączne właściwe: luźna (występująca m.in. w tkance podskórnej, 
wokół naczyń krwionośnych, nerwów, w błonach śluzowych) 
i zwarta (o utkaniu nieregularnym – w skórze właściwej, powięziach, 
torebkach stawowych),
 tkanka łączna galaretowata,
 tkanka łączna siateczkowa (tworząca zrąb wielu narządów: szpik, 
śledziona, węzły chłonne),
 tkanki tłuszczowe magazynujące materiały zapasowe i pełniące 
funkcje ochronne: żółta i brunatna,
 tkanki podporowe umożliwiające m.in. utrzymanie postawy ciała, 
ruch, wentylację płuc, i zapewniające ochronę, a więc tkanki 
chrzęstne (szklista, sprężysta i włóknista), oraz kostne (grubo-
włóknista i drobnowłóknistą), 
 krew i limfa, umożliwiające transport substancji pomiędzy 
pozostałymi tkankami (m.in. O
2
, CO
2
, wody, hormonów, witamin, 
aminokwasów, lipidów, węglowodanów itd.),

---

29 
 nabłonkowe związane są z błoną podstawną, pełnią funkcje 
wydzielnicze (nabłonki wydzielnicze) oraz okrywające, wśród 
których można wyróżnić nabłonki: 
 jednowarstwowe: 
 płaski (wyściela pęcherzyki płucne, kłębuszki nerkowe, naczynia 
krwionośne i limfatyczne, jamę opłucną, buduje osierdzie, 
otrzewną), 
 sześcienny (jajniki, pęcherzyki tarczycy, oskrzeliki, cewki nerkowe), 
 walcowaty charakteryzujący się obecnością struktur powierz-
chniowych, czasem obecne są w nim komórki kubkowe 
wydzielające śluz, np. w jelicie cienkim i grubym,
 wielorzędowy (drogi oddechowe, najądrze, nasieniowody); 
 przejściowy (w pęcherzu moczowym). 
 wielowarstwowe charakteryzuje obecność kilku warstw komórek. 
Można je klasyfikować w zależności od ich fizjologii lub 
morfologii, najczęściej wyróżnia się więc nabłonki: 
 rogowaciejący, w którym w najbardziej wewnętrznej warstwie 
(przylegającej do błony podstawnej) komórek zachodzą podziały 
mitotyczne  w warstwie komórek walcowatych (warstwa 
podstawna), wyżej znajdują się komórki wieloboczne (warstwa 
kolczysta), jeszcze wyżej  warstwa ziarnista oraz rogowa. 
W miarę procesu keratynizacji (powstawania płytek rogowych 
zbudowanych głównie z włóknistych białek keratynowych), 
komórki wyższych warstw obumierają, złuszczają się i są 
zastępowane przez wciąż powstające w podziałach komórki 
niższych warstw. Taki nabłonek buduje naskórek. 
 nierogowaciejący (jama ustna, gardło, przełyk, rogówka, 
pochwa, odbyt), 
Ze względu na morfologię, czyli kształt komórek, wyróżnić 
można nabłonki: 
 sześcienny, z 2-3 warstw, zlokalizowany w dużych przewodach 
wyprowadzających gruczołów np. trzustki, ślinianek, gruczołów 
potowych, 
 walcowaty, z 2-3 warstw, występujący w cewce moczowej 
męskiej, spojówce, przewodach wyprowadzających gruczołów. 
 mięśniowe, dzięki specyficznym układom białek: aktyny i miozyny 
umożliwiające ruch całego ciała i wspomaganie krążenia (tkanka 
mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa), przepompowywanie 
krwi (tkanka mięśniowa serca) oraz kontrolę funkcji narządów 
wewnętrznych: ruchy przewodu pokarmowego, dróg oddechowych,

---

30 
naczyń krwionośnych, gruczołów wydzielniczych itd. (tkanka mięśniowa 
gładka),
 nerwową (i towarzyszącą jej glejową) realizującą odbieranie, 
przenoszenie i analizę informacji o stanie środowiska zewnętrznego 
i wewnętrznego oraz w oparciu o to – regulację funkcji i zachowania 
się organizmu.