Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi

Hayvonot dunyosi boy. Sut emizuvchilarning 84, qushlarning 346, sudralib yuruvchilarning 44, hasharotlarning 10 mingdan ortiq, baliqlarning 40 turi mavjud. Yovvoyi hayvonlardan to’ng`iz, yovvoyi echki, arxar, kiyik, ayiq, sug’ur, qushlardan tovushqon, kaklik, chil, qirg’ovul, bedana va boshqalar mavjud. Janubi-sharq va shimoldagi tog’larda qoplon, bo’ri, tulki, jayra, qashqaldoq, ilon, yovvoyi mushuk, tog’ echkisi, kiyik, parrandalardan burgut, o’rdak, laylak va boshqalar jonivorlar uchraydi. Tabiatni qo’riqlash maqsadida Polvonto’qay, Romit, Dashtijum qo’riqxonalari va botanika bog’lari tashkil etilgan.

Tojikiston hududlaridagi aholi soni (ming kishi)
	1989-yil	2000-yil	2006-yil
Dushanbe shahri	594	562	646
Sug’d viloyati	1558	1870	2061
Xatlon viloyati	1704	2151	2463
Tog’li-Badaxshon muxtor viloyati	161	206	218
Respublikaga bo’ysunuvchi tumanlar	1092	1338	1531
Jami	5109	6127	6920

Aholisi. 2010-yili Tojikiston Respublikasining aholi soni 7 mln. 565 ming kishini tashkil qildi. Erkaklar soni 3 mln. 813 ming, ayollar esa 3 mln. 752 ming. Shu ma’lumotga tayangan holda, 1,000 erkak kishi uchun 984 ayol to’g’ri keladi. 2013-yil 1-aprelda Tojikiston aholisi 8 000 000 kishini tashkil qildi. Tojikiston aholisi jadallik bilan ko’paymoqda, 1959-yilda 1 mln. 981 ming kishi edi, 1989-yilda esa-5 mln. 109 ming kishini tashkil qildi.

Tojikiston Respublikasi aholisining milliy tarkibi:
	1989-yil	2000-yil	2010-yil
Tojiklar	62,3%	79,9%	84,3%
O’zbeklar	23,5%	15,3%	12,2%
Ruslar	7,6%	1,1%	0,5%
Tatarlar	1,4%	0,3%	0,1%
Qirg’izlar	1,3%	1,1%	0,8%
Boshqa millatlar	3,9%	2,3%	2,1%

Tojikiston: 1.Dushanbe-100 kv.km. 2. Tog’li-Badaxshon Avtonom oblasti-64 200-Xorog. 3. So’g’d viloyati-25 400-Xo’jand. 4. Xatlonskaya obl-24 800 –Qo’rg’ontepa. 5. Respublikaga bo’y sunuvchi rayonlar-28 600 kv.km.-Dushanbe. Respublikaga bo’y sunuvchi rayonlar tarkibi (13 ta): -Varzob; -Vaxdat (oldingi Kofarnixon); -Hisor; -Djirg’atol; -Nurabod (oldingi Darband); -Rasht (oldingi G’arm); -Rog’un; -Rudaki (oldingi Lenin); -Tavildarin; -Tadjikabad; -Tursunzada (oldingi Regar); -Fayzabad; -Shaxrinav.

Tayanch tushunchalar: Tog’ muzliklari - balandligi 3500-5300 m bo’lgan tog’li hududlarda o’nlarcha katta-kichik muzliklar bo’lib, ular egallagan maydon respublika hududiniig salkam 6 % ni egallaydi va Markaziy Osiyo respublikalarini hayot minbai bo’lgan suv bilan ta’minlovchi asosiy manba hisoblanadi. Efir moyli o’simliklar - oziq-ovqat, parfyumeriya, farmatsevtika sanoatlari uchui nihoyatda zarur anvoyi hid, ta’m va boshqa sifatlarni beruvchi o’simliklar (atirgul, lavanda, geran va boshqalar) dir. Shulardan geran eng ko’p Hisor vodiysida ekiladi.
Nazorat savollari:
1. Tojikistonning iqtisodiy-geografik o’rnini mazmunan izohlab bering?
2. Tojikistonning tabiiy sharoiti va resurslarni izohlab bering?
3. Tojikistonning aholisini mazmunan izohlab bering?
4. Tojikistonning mehnat resurslarini izohlab bering?