Marketing tadqiqotlari tushunchasi

11-jadval
Toshkent shahrining eng yirik gazetalarida reklama joylashtirish narxi

Gazeta nomi	Shahar	Yuridik shaxslar uchun ming.so`m narxi (1 kv. Sm\min.so`m)
1. "Karvon"	Samarqand, Toshkent	1900
2. "Tsesna-Info"	Toshkent	900
3. "Sotib olish va sotish"	Toshkent	1100
4. "Region plus"	Toshkent	1600
5. "Janubiy mintaqa"	Toshkent, Samarqand	1400
6. " O`zbekiston"	Toshkent, Samarqand	1200
7. "Reklama"	Toshkent	1000
8. "O'z gazetasi"	Toshkent	1100
9. "Bugun"	Toshkent, Samarqand	1500
10. "Business Courier"	Toshkent, Samarqand	2000 yil

Shuningdek, Toshkent shahrining reklama bozorini o'rganish uchun shahar aholisi qaysi kanallarni tomosha qilishni afzal ko'rayotganligi to'g'risida aholi o'rtasida so'rovnoma o'tkazildi. 30 respondent bilan suhbat o'tkazildi. Natijalar 12-jadvalda keltirilgan.
12-jadval
BMT davlatlari aholisining telekanallarni ko'rish sohasidagi afzalliklari

Kanal	Ushbu kanalni tomosha qiladigan aholining%
1. "31-kanal"	87.5
2. "O`zbekiston 1"	84.4
3. "Evroosiyo"	81,7
4. "NTK"	15.6
5. "CPC"	12.1
6. "Xabar"	7.2
7. "El Arna"	0.9

Tadqiqot davomida 2021 yil 1 yanvar holatiga ko'ra Toshkent shahrida 15 ta mustaqil reklama agentliklari ro'yxatdan o'tganligi aniqlandi (13-jadval). Olingan ma'lumotlarga ko'ra, ushbu agentliklarning barchasini shartli ravishda asosiy vositalarining hajmiga qarab 3 guruhga bo'lish mumkin: kichik (50 000 ming.so`mgacha), o'rta (50 000 dan 300 000 ming.so`mcha), yirik (300 000 ming.so`mdan yuqori).
13-jadval
Toshkent shahridagi reklama agentliklarining nisbati

Agentliklar soni	Jami%
Kichik (50 ming ming.so`mgacha)	5	33.3
O'rtacha (50-300 ming)	6	40.0
Katta (300 ming ming.so`mdan ortiq)	4	26.7

Mulkchilik shakllari bo'yicha ushbu agentliklarni quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin (14-jadval):
14-jadval
Toshkent shahridagi reklama agentliklarining mulkchilik bo'yicha tasnifi

Mulkchilik turi	Agentliklar soni	Jami%
Xususiy va jamoaviy	13	86.6
Chet el bilan ishtirok etish	2018-04-01 121 2	6,7

Asosan, kichik reklama agentliklarining xizmatlari reklama xabarlarini ommaviy axborot vositalarida va reklama aloqasining boshqa vositalarida joylashtirishda vositachilik bilan cheklanadi, bu ularni reklama biznesidagi past sheriklar sifatida tavsiflaydi. Faqatgina Toshkent shahridagi o'rta va yirik agentliklar tashqi reklama mutaxassislarini jalb qilmasdan o'zlari tomonidan keng ko'lamli reklama xizmatlarini ko'rsatishga qodir, bu esa kichik agentliklarga nisbatan buyurtmaning yaxshiroq bajarilishida aks etadi. O'rta va yirik Toshkent agentliklari ma'lum ko'p qirrali xususiyatlarga ega bo'lgan bir nechta reklama mahsulotlarini ishlab chiqarish va tarqatishga ixtisoslashgan.
Toshkent shahri bozoridagi "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning raqobatbardosh pozitsiyasini o'rganish quyidagi natijalarni berdi.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ Toshkent bozorida 4 ta asosiy raqobatchilariga ega:
- "KNAUF Gips Kapchagay" MChJ;
- "AkmolaKapchagayStroy" MChJ;
- "Megastroy" MChJ;
- "Stroy Detail" MChJ.
- shuningdek Toshkent shahri bozorlari va do'konlarida qurilish materiallarini partiyalar bilan etkazib beradigan va sotadigan bir qator yakka tartibdagi tadbirkorlar (IK) mavjud.¹⁸
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJning raqobatdosh pozitsiyasi 15-jadvalda umumlashtirilgan.
15-jadval
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJning Toshkent shahri bozoridagi raqobatbardosh pozitsiyasi

Firma	Narx	Sifat	Bozor ulushi	Oraliq	Sertifikatlarning mavjudligi
"KNAUF Gips Kapchagay" MChJ	-	=	-	-	=
"AkmolaKapchagayStroy" MChJ	+	=	-	-	=
"Megastroy" MChJ	-	-	-	-	=
"Stroy Detail" MChJ	-	-	-	=	=
SP	-	+	+	+	+

Ushbu jadvaldagi "+" belgisi "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning raqibga nisbatan ustunligini anglatadi, "-" belgisi eng yomon pozitsiya, "=" belgisi nisbatan teng pozitsiya.
Xullas, jadvaldan ko'rinib turibdiki, "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ Toshkent shahridagi qurilish materiallarini sotish bozoridagi mavqei eng yomonlardan biri hisoblanadi. KNAUF Gips Kapchagai MCHJ etakchi o'rinni egallab turibdi.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ qurilish materiallarini sotish bo'yicha Kapchagay shahridagi eng kichik bozor ulushini egallaydi.
Barcha ko'rib chiqilgan raqobatdosh ko'rsatkichlar bo'yicha "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ raqiblaridan orqada qolmoqda. Bozorning eng yuqori ulushi KNAUF Gips Kapchagai MCHJ kompaniyasiga tegishli.
Xulosa qilish mumkinki, "Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ raqobatchilariga nisbatan past raqobatdosh mavqega ega. Raqobatchilardan orqada qolish har jihatdan yuzaga keladi: narx, sifat, assortiment va natijada bozor ulushi. Bozorda "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning yangi raqobatchilari paydo bo'lish xavfi ham mavjud, chunki bu sanoat yuqori o'sish sur'atlari tufayli jozibador.
Bunday holda, Toshkent shahri bozorida "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ raqobatbardoshligini oshirish bo'yicha tavsiyalarni ishlab chiqish zarur bo'ladi.
Shunday qilib, shunday xulosaga kelish mumkinki, "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ 2021 yil uchun buyurtmalar portfelini to'liq qayta ko'rib chiqishi, yangi reklama media kanalini topish bo'yicha tadqiqotlar o'tkazishi va bozorda raqobatbardoshlikni oshirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqishi kerak.
Bugungi kunda "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ ta'minot zanjirini boshqarish birinchi o'rinda turadi, chunki kompaniyaning deyarli barcha jarayonlari va intellektual resurslari mahsulot va xizmatlarning xarajatlari va xarajatlarini kamaytirishga qaratilgan. Xaridlar, logistika va ombor majmuasini rejalashtirish bosqichida juda ko'p ishlar amalga oshiriladi. Ammo, afsuski, hali ham mumkin bo'lgan hamma narsadan tejabgina qolmay, balki ushbu bo'limlar ishi samaradorligini oshirish hamon zarurligi unutilgan.
Savdo vakillari yordamida turli xil tovarlarni sotadigan "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ ko'pincha bir qator muammolarga duch keladi, masalan:
- buyurtma ma'lumotlarini kiritishda xatolar, buning natijasida mijoz kutgan narsasini to'liq ololmaydi.
Bu ziddiyatli vaziyatlarga olib keladi va agar takrorlansa, mijozning yo'qolishiga olib keladi. Ushbu muammo doimiy ravishda, ayniqsa katta assortiment bilan ishlashda, fakturada 15-20 dona tovar mavjud bo'lganda paydo bo'ladi. Bu muammo ko'pincha ta'til oldidan hayajonlanish davrida, buyurtmalar soni haddan tashqari ko'payib ketganda va operatorlar favqulodda rejimda ishlaganda paydo bo'ladi. Hech narsa ko'rinmasdi - ular hujjatlarni qayta ko'rib chiqdilar va shu bilan hech qanday muammo yo'q. Bu havaskor nuqtai nazaridan. Ammo buning ortidan noxush oqibatlar kelib chiqadi.
Ushbu hisob-fakturalar ustida ikki tomonlama ishlar olib borilmoqda, avval ular yozib olishdi, keyin ularni qayta ko'rib chiqishdi.
Savdo vakili tuzatilgan hisob-fakturani etkazib berishga vaqt sarflaydi va bu vaqtda u sotishi kerak.
Hujjatlarning bir-biriga mos kelmasligi sababli qaytarib berish katta do'konlarda va ayniqsa tarmoq mijozlari bilan ishlashda juda dolzarb masalaga aylanadi.
Doimiy muammolarning haloligi va ular esda qoladi, mahsulotingizni etkazib berish atrofida kompaniyaning salbiy qiyofasi paydo bo'ladi va bu erda allaqachon yo'qolgan pul o'z hisobini yo'qotadi.
- "tanqislik", "bo'sh buyurtmalar" - ko'pincha bu eng ommabop mahsulot bilan aylanmasi maksimal bo'ladi. Bu oddiy sabab bilan sodir bo'ladi - savdo vakillari ertalab ofisdan chiqib ketayotganda, ularning qo'lida omborda qolgan mahsulotlar bor. Ammo qisqa vaqt ichida ushbu mahsulot allaqachon sotilishi mumkin. Aslida, agent ma'lum lavozimlarni sotish bo'yicha muzokaralar olib boradigan vaqtga kelib, ular, asosan, endi yo'q bo'lib ketishi mumkin. Bir soat yoki undan ko'proq vaqtni sotishga sarflagan agent aslida hech narsa sotmadi. Ya'ni, u behuda ishlagan, chunki u ofisga kelganda, u erda unga aytishadi, kechirasiz, lekin bu mahsulot endi yo'q, lekin keyinchalik bo'ladi, lekin buyurtma allaqachon yo'qolgan.
Bu erda muammo nafaqat agent o'z pulini, aytmoqchimanki, vaqtni samarasiz sarflashida emas, balki mijozning noroziligida katta xavf tug'diradi, bu esa yuqori raqobatni hisobga olgan holda uning yo'qotilishiga olib keladi. Bu kelajakda yo'qolgan juda ko'p pul. Axir yangi mijozni topish eskisini saqlashdan kamida besh baravar ko'p xarajat qilishi sir emas.
Birinchi raqamli echim - etarli bo'lmagan barcha tovarlarga o'tgan oyda sotilganidan ko'proq narsani sotib olish juda muhimdir. Ammo bu yo'l omborni ortiqcha zaxiralashiga va rivojlanish uchun juda zarur bo'lgan mablag'larning muzlashiga olib keladi. Bundan tashqari, hech kim ushbu mahsulot etarli bo'lishiga yoki boshqasi ommabop bo'lmasligiga kafolat bermaydi va aynan u tugaydi. Va yana, bu usul agentning etishmayotgan mahsulotni sotish uchun sarflagan kuchlarini sarflash muammosini hal qilmaydi.
Ko'pgina menejerlar ushbu raqamlardan, kompaniyalar "bo'sh buyurtmalar" bo'yicha yo'qotadigan foyda miqdoridan dahshatga tushishadi va yo'qolgan foyda yo'qotilgan pulga aylanadi.
- buyurtmalar bo'yicha operatorlar soni. O'rtacha bitta operator mahsulotning murakkabligi, likvidligi va operatsion tizim tezligiga qarab kuniga 45-50 ta buyurtmani yuqori sifatli bajarishi mumkin. Shunga ko'ra, ko'plab buyurtmalar bilan ishlashda etkazib berish majburiyatlarini buzmaslik uchun siz ko'proq operatorlarni jalb qilishingiz kerak. Va bu qo'shimcha doimiy xarajat. Va buyurtmalar ko'pmi yoki yo'qmi, lekin ular ish haqini to'lashlari kerak. Bu erda tashvishlanadigan hech narsa yo'qdek tuyuladi, chunki agar savdo hajmi oshsa, demak, foyda ham o'sadi. Shuning uchun, yana 2 yoki 3 operatorlar muhim emas. Hammasi savdo hajmining o'sishini qoplaydi. Ammo bu faqat birinchi qarashda. Yaqindan tekshirib ko'rsangiz, quyidagilarni ko'rishingiz mumkin.
Ko'p sonli operatorlar uchun, allaqachon 3 kishidan, sanitariya me'yorlariga muvofiq, taxminan 6 kv. kishi boshiga to'g'ri keladi va bu yana behuda sarf bo'ladi, bu erda yo'qotishlar allaqachon ijara narxiga bog'liq.
Har bir operatorga ish joyi, stol, stul, kompyuter kerak. Bu qo'shimcha xarajatlar yoki mening fikrimcha, muzlatilgan mablag'lar.
Har bir xodim faqat soliqlar hisobiga kompaniyaga ish haqining deyarli 40 foiziga zarar etkazadi. Va ish haqini huquqiy sohaga qaytarish tendentsiyasi bilan ko'plab kompaniyalarda ushbu summalar keskin ko'tarilishi mumkin. Bu darhol ushbu korxonalarning rentabelligiga ta'sir qiladi.
Bu deyarli har bir kompaniyada mavjud bo'lgan asosiy muammolarning ro'yxati. Ularning barchasi u yoki bu tarzda hal qilinadi, ammo barchasi ma'lum darajaga qadar. Savdo hajmining oshishi bilan va aksariyat savdo korxonalari bunga intilishadi, ular shu qadar dolzarb bo'lib qoladiki, ko'pincha butun biznesning samaradorligi ularning echimlari sifatiga bog'liq.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, "Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ-da marketing tadqiqotlarini o'tkazish va tahlil qilish metodologiyasi, kompaniyaning iqtisodiy va marketing tahlili, tadqiqot jarayonining tavsifi va kompaniyaning marketing va savdo faoliyatini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar keltirilgan.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ Toshkent shahrining qurilish materiallari bozorida 2004 yildan beri mavjud. Kompaniyaning asosiy faoliyat sohasi qurilish materiallarini sotishdir. "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ o'tkazilgan iqtisodiy tahlil kompaniyaning barqaror moliyaviy ahvolidan dalolat beradi.
Marketing bo'limi kompaniya hayotidagi rolida etakchi rol o'ynaydi. "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ marketing bo'limi ishining asosiy omili mahsulotlarni reklama qilish va sotishni rivojlantirishdir.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ marketing tahlillari quyidagi xulosalarni chiqarishga imkon berdi:
- Sevdora Madad Quruvchi MCHJ uchun to'g'ridan-to'g'ri marketing eng maqbuldir, chunki u eng kam xarajat bilan eng katta foyda keltiradi;
- Buyurtma kitobi juda muvozanatsiz. Yalpi daromadning 5 foizini keltiradigan, ammo buyurtmalar umumiy sonining 30,3 foiziga ega bo'lgan buyurtmalarning katta guruhlari mavjud (oktyabr). Fevral oyida buyurtmalar umumiy sonining 47,8 foizini tashkil etgan guruh yalpi daromadning 7 foizini keltirdi;
- "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ narx siyosati nafaqat assortiment guruhlari uchun, balki bozorning turli segmentlari uchun ham bir xil emas;
- kompaniyaning bozordagi raqobatdosh pozitsiyasining pastligi;
- Noto'g'ri tanlash va sotishni rag'batlantirish faoliyatini rivojlantirish.
Aniqlangan kamchiliklar asosida ushbu tezisda 2009 yilga buyurtmalar portfelini shakllantirish maqsadida "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ iste'molchilarini o'rganish ishlari olib borildi.
Tadqiqot asosida "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning 2009 yil uchun buyurtmalar daftarchasi quyidagicha ko'rinishi kerak: etkazib beruvchilar uchun buyurtmalar daftarchasi, 2020 yilga nisbatan 20 foizga kamaytirilishi kerak. Pul bilan aytganda, bu 52 000 000 tangani tashkil qiladi. Shuningdek, "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning tovar turlari va ishlab chiqarilgan mamlakatlar bo'yicha sotish hajmlarini hisobga olish kerak. Shuning uchun buyurtma kitobi shunday ko'rinishi kerak: buyurtma qilingan tovarlarning 70% - kafel (60% rus, 20% xitoy, 20% evropa markalari); 20% quruq qurilish aralashmalari; 8% bo'yoq (70% rus, 10% xitoy va 20% evropa); 1% devor qog'ozi (50% rus, 30% xitoy va 20% evropa) va boshqa 1%. Shuningdek, O`zbekiston ishlab chiqaradigan tovarlarni sotib olishni 5 foizga ko'paytirish va agar kerak bo'lsa, ushbu sohada marketing tadqiqotlarini o'tkazish kerak.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ va Toshkent shahar reklama bozorida reklamani tashkil qilish bo'yicha marketing tadqiqotlari o'tkazildi. Quyidagi tavsiyalar taklif qilindi.
"Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ-da reklama faoliyati quyidagi elementlarni o'z ichiga olishi kerak: televizion; matbuot; radio; Internet.
Toshkent shahrining telekanallaridan texnik va professional jihatdan eng rivojlangani sifatida 31 kanalli telekanalni tanlang.
Reklama menejeri va telekanalning reklama bo'limi vakili bilan kelishilgan holda, reklama videosi 30 soniyagacha va 10 000 tanga turadi.
Kompaniyani matbuotda reklama qilish uchun tanlangan bosma nashr "Region Plus" gazetasi bo'lishi kerak.
Radioda reklama qilish uchun siz "Rossiya radiosi O`zbekiston" ni tanlashingiz mumkin.
Internet-resurslardan foydalangan holda Sevdora Madad Quruvchi kompaniyasini joylashtirish uchun siz Rika veb-guruhidan foydalanishingiz mumkin.
Shuningdek, "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning Toshkent shahri bozoridagi raqobatbardosh pozitsiyasini o'rganish va ushbu raqobat omillarini tahlil qilish ishlari olib borildi. "Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ raqobatchilariga nisbatan past raqobatdosh mavqega ega degan xulosaga kelishdi. Raqobatchilardan orqada qolish har jihatdan yuzaga keladi: narx, sifat, assortiment va natijada bozor ulushi.
Toshkent shahri bozorida "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ raqobatbardosh mavqeini yaxshilash bo'yicha asosiy tavsiyalar quyidagilar:
1. Marketing xizmatiga tijorat mahsuloti xarajatlari to'g'risidagi hisobot va rejalashtirish ma'lumotlariga, shuningdek naqd to'lovlar va tushumlar rejasiga doimiy kirish imkoniyatini taqdim etish;
2. Marketing bo'yicha mutaxassislar ishtirokida firma mablag'lari bo'yicha auditorlik tekshiruvini o'tkazing va foydalanilmayotganlarini sotilishini ko'rib chiqing;
3. Mavjud vakolatli xodimlar orasidan vaqtincha bo'sh mablag'lardan samarali foydalanish muammosi bilan shug'ullanadigan bo'lim uchun asos bo'ladigan guruhni tashkil etish;
4. Marketing bo'limining barcha xodimlarini qisqa va uzoq muddatli istiqbolda kompaniya strategiyasi asoslariga o'rgatish;
5. Marketing xizmatlariga kompaniyaga mavjud va etkazib beriladigan ma'lumotlarni jamlash majburiyatini yuklash;
6. Marketing xizmatining muntazam ravishda hisobot berish tizimini ishlab chiqish;
Ushbu tezis asosida biznesga marketing tadqiqotlarini o'tkazish va tahlil qilish bo'yicha strategiyani va ular asosida O`zbekistondagi korxona va firmalarning savdo-marketing faoliyatini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar to'plamini ishlab chiqishga urinish mumkin.