irsiylanish, belgini esa autosom-dominant belgi deyiladi. SHajarada dominant geni bo‘lmagan
kishilarning barchasi sog‘lom bo‘ladi, lekin tibbiyot genetikasi bu kishining avlodida dominant
gen bo‘lganligini bilish, muhim ahamiyatga ega.
Ayrim holatlarda dominant gen o‘z belgisini to‘liq yuzaga chiqarmasligi mumkin, ya’ni
chala dominantlik bilan yuzaga chiqadi. Bunda shajaraning chiziqli tasvirida ancha o‘zgarish
bo‘lib, sog‘ kishilarga nisbatan kasal kishilarning soni kamayadi. Ko‘p holatlarda belgining
qanday irsiylanishi qayta ikkinchi nikohdan keyin juda ham oydinlashadi. Agar ikkinchi nikohda
ham oldingisiga o‘xshash kasal bolalar to‘g‘ilsa, demak, o‘rganilayotgan belgi dominant
hisoblanadi. CHunki retsessiv belgili kishilar orasida nikoh kam uchraydi. Lekin ayrim
izolyantlar orasida karindoshga uylanish va turmushga chiqish retsessiv gen belgisining yuzaga
chiqishiga qulay sharoit yaratadi. SHuning uchun qarindoshlar o‘rtasida bo‘lgan nikohdan
mayib-majrux bolalar ko‘proq to‘g‘iladi. Retsessiv gen bilan yuzaga chiquvchi belgilarning
nasldan-naslga o‘tishini aniqlash ancha murakkabrokdir.
Chunki kasalligi retsessiv gen bilan yuzaga chiquvchi kishilarning ota-onasida dominant gen
bo‘lganligi uchun (Aa x Aa) ular sog‘lom hisoblanadilar. Lekin bunday geterozigotali sog‘lom
ota-onadan 25 % kasal bolalar to‘g‘ilish ehtimoli bor, xatto shu oilada faqat ikkita farzanddan
bittasi kasal bo‘lganda ham ularning ota-onalarining shu kasallikni yuzaga chiqaruvchi gen
bo‘yicha geterozigotaligini bildiradi. Autosomadagi retsessiv gen ta’sirida yuzaga chiqadigan
irsiy kasalliklarga misol qilib fenilketonuriya ni olish mumkin.
6.3 – rasm. Retsessiv belgining (fenilketonuriya) irsiylanishi.
Retsessiv gen bilan yuzaga chiqadigan kasalliklar yaqin qarindoshlar o‘rtasidagi bo‘lgan
nikohlarda ko‘p uchraydi (Aa x Aa). Agar ota-onadan biri geterezigotali, ya’ni kasallikni yuzaga
chiqaruvchi retsessiv genni tashuvchi bo‘lsa-yu (Aa), ikkinchisi sog‘lom bo‘lsa (AA) bu
nikohdan to‘g‘ilgan farzandlarning barchasi sog‘lom bo‘ladi. Ota-onadan biri tashuvchi (Aa)
bo‘lib, ikkinchisi esa kasal bo‘lsa (aa) birinchi avlodning o‘zidayoq kasal bolalar to‘g‘ilishi
mumkin: Masalan, tutqanoq (epilepsiya) kasalligida shunday holatni kuzatish mumkin.
Odamlardagi ko‘pgina irsiy belgilar yaxshi o‘rganilgan (9-jadval).
9-jadval
Dostları ilə paylaş: |