Ma’ruza. Loyihaviy o`qitish texnologiyalari

Identiv o‘quv maqsadlari:
1. Informatika fani o‘qituvchisi kasb faoliyati strukturasining algoritmi to‘g‘risidagi tushunchalarga ega bo‘ladilar.
2. Informatika fani o‘qituvchisi kasb faoliyati strukturasining algoritmi to‘g‘risidagi tushunchalarni farqlay oladilar.
O‘qituvchining kasb faoliyati strukturasi muammosi bilan asosan Rossiya olimlaridan N.V.Kuzmina, A.I.Herbakov va V.A.Slastyoninlar shug‘ullangan. Pedagog, ya’ni o‘qituvchi va tarbiyachining kasb faoliyati strukturasi ayni paytda pedagogik qobiliyatlar ham deyiladi.
O‘qituvchi shaxsining faoliyatida kasbiy o‘z-o‘zini tarbiyalash ustivor ahamiyatga ega bo‘lganligi uchun uning kasb faoliyati strukturasida birinchi o‘rinda tarbiyachilik qobiliyati turadi.
O‘qituvchining kasb faoliyati strukturasi quyidagi algoritm tartibida kelishi mumkin:
1. Tarbiyachilik.
2. Tashkilotchilik.
3. Kommunikativ.
4. Pertseptiv.
5. Informatsion
6. Didaktiv.
7. Yunaltiruvchi.
8. Safarbar etuvchi.
9. Rivojlantiruvchi.
10. Kreativ.
11. Gnostik (tadkikotchilik).
Pedagogik va psixologik adabiyotlarda o‘qituvchining kasb faoliyati strukturasi uning kasbiy sifatlari yoki kasb qobiliyatlari deb ham sanaladi. Bu struktura asosida o‘qituvchining yuzlab kasb sifatlari va fazilatlari aniqlangan. Jumladan, 200 ga yaqin ijobiy sifatlar, ya’ni qobiliyatlar va 60 dan ortiq salbiy kasb sifatlari o‘rganilgan.
O‘qituvchining kasb faoliyati strukturasini quyidagicha tavsiflash mumkin.
1. Tarbiyachilik qobiliyati - tarbiyachiliкk - bu yuksak darajadagi san’at bo‘lib, shaxsni ijtimoiy hayot talablariga javob bera olish qobiliyatini bildiradi. Tarbiyachilik qobiliyati shaxsni tarbiyalashga emas, o‘z-o‘zini tarbiyalay olishga yo‘naltira bilishda qaror topadi. Bugungi tarbiyaning maqsadi ham aynan mustaqil fikrlay oladigan va o‘zini-o‘zi tarbiyalash qobiliyatiga ega bo‘lgan shaxslarni shakllantirishga qaratilgan.
2. Tashkilotchipik qobiliyati – ta’lim-tarbiya ishini samarali yo‘lga qo‘yishda o‘qituvchining tashkilotchilik qobiliyati alohida ahamiyatga ega bo‘ladi. Bunda sinf yoki guruh jamoasini uyushtira olish, har bir o‘quvchi yoki talaba bilan individual shug‘ullanish uchun ularni yosh, jins hamda yakka tartibdagi xususiyatlarini bilish, o‘quvchi-talabalarni hohish istaklari, muammolarini eshitish va ularning echimini topishda ko‘maklashish, qo‘shimcha darslar, to‘garaklar, tarbiyaviy darslar o‘tkazishga oid tegishli shart-sharoitlar yaratish kabi ishlar kiradi.
3. Kommunikativ qobiliyat - "O‘qituvchi-o‘quvchi", ota-onalar, jamoatchilik, mahalla va boshka tashkilotlar bilan to‘g‘ri munosabat hamda kasbiy-madaniy aloqalar o‘rnatishga qaratilgan.
4. Pertseptiv qobiliyat - o‘quvchi va talabaning qalbiga yo‘l topa olish, o‘z navbatida uni qalban his etib, o‘zining o‘rniga qo‘yib ko‘ra bilish, yoshlarni ruhiy-ma’naviy olamini o‘rganish, unga ob’ektiv baho berish, bolani psixologik xususiyatini bilgan holda uning kayfiyati, hissiyoti, diqqati va boshqa psixik jarayonlarini o‘rganib borish o‘qituvchining pertseptiv qobiliyatini tashkil etadi.
5. Informatsion qobiliyat - o‘quv-tarbiya jarayonining boshi, ya’ni boshlanishi hisoblanib, o‘qituvchining qanchalik axborot ola bilish qobiliyati, uni atroflicha o‘rganib, tahlil etib, o‘quvchi va talabaning yoshi, ongi, dunyoqarashiga mos ravishda etkazib bera olishida o‘z ifodasini topadi. Bunda qaytar aloqa va uning samaradorligi o‘qituvchining informatsion qobiliyati darajasini belgilaydi.
6. Didaktiv qobiliyat - o‘quvchi va talabani bilim olishga bo‘lgan qiziqishlarini aniklash, mustaqil fikri, mantiqiy va analitik tafakkuri asosida egallayotgan bilim, ko‘nikma va malakalarini o‘rganib borishi, bu jarayonda egallayotgan bilimlar qay darajada ko‘nikma va malakalarga aylanayotganligi muhimdir. O‘qituvchnning yana bir didaktiv qobiliyatiga uning dars jarayonini kuzata bilish va tahlil qila olishi kiradi. Didaktiv qobiliyatning yana bir o‘ziga xos xususiyati o‘qituvchining bilimdonligi, zehnining o‘tkirligi, ijodkorlngida ko‘rinadi. Didaktiv qobiliyat o‘qituvchining informatsion qobiliyati asosida rivojlanib boradi.
7. Yo‘naltiruvchi qobiliyat — motivlar va motivatsiya bilan bog‘liq bo‘lib, erkin fikr, qiziqish, havas, intilish va orzu bilan uyg‘un holda bo‘ladi.
8. Safarbar etuvchi qobiliyat — bugungi davr rivoji va talabidan kelib chiqib, o‘qituvchini iqtisodiy, siyosiy, mafkuraviy, ijtimoiy va kasbiy-madaniy munosabatlarning naqadar dolzarbligi, echimini kutayotgan muammolarni hal etishning zarurligi, nazariy-metodologik bilimlarni amaliyot darajasiga olib chiqishning o‘ta muhimpigini anglab etish bilan bog‘liq ravishda hal etiladi.
9. Rivojlantiruvchi qobiliyat — ta’lim-tarbiya rivojining uygunligida amalga oshib, bunda o‘qituvchi o‘quvchini hissiy-irodaviy, didaktiv yo‘naltiruvchi, safarbar etuvchi, yangilikka intiluvchanlik va ilmiy-ijodkorlik qobiliyatlarini aniq sistemada maqsadli ravishda rivojlantira olish qobiliyati bilan ifodalanadi.
10. Kreativ qobiliyat - bu o‘qituvchining alohida o‘ziga xos qobiliyati bo‘lib, o‘z ongida yangi tushunchalarni o‘rganish, uni tahlil etishdan boshlanib, yangilikka intilish, o‘z sohasi bo‘yicha axborotlarni to‘plash, uni alohida dastur holiga keltirib, ta’lim va tarbiya jarayoniga tatbiq eta olish bilan belgilanadi.
11. Gnostik (tadqiqotchilik) qobiliyat - o‘qituvchining izlanishga, ijodiy mehnatga, ilm-fanga qiziqishga, muammolar echimida maqsad va vazifalar qo‘ya bilishga, ahamiyatiga qarab ilmiy-amaliy faktlarni to‘shlay olishga, muayyan ilmiy faraz echimini topishga, ilmiy tadqiqotchilik ishi bilan shug‘ullanishga, ilm asosida bilim berish printsipi asosida faoliyat yuritishga undaydi.
Ta’lim samaradorligini oshirishda sifat nazoratini tashkil etishda o‘qituvchilarning vazifalari tushunchalarini talabalarda shakllantirish.
Uzluksiz ta’lim tizimida informatika fanini o‘qitishda ta’lim samaradorligini oshirishda ta’lim mazmuni va sifati nazoratini olib borish muhim ahamiyatga ega. Bunda ta’lim muassasasi rahbariyati va pedagoglari quyidagilarni bilishi zarur:
- boshqaruv mexanizmini ilmiy asosda to‘g‘ri tashkil etish;
- ta’limda sifat tushunchasi;
- ta’limda sifat nazoratini tashkil etish;
- ta’lim sifatini belgilovchi omillar;
- sifatni baholash mezonlari;
- sifat nazoratini olib boruvchilar (sifat komissiyasi);
- nazorat monitoningi va uning yuritilishi;
- yakuniy natijalarni baholash va qo‘shimcha tadbirlar belgilash.
Ta’limda sifat - qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun amalga oshirilayotgan ishlarning nazorati va baholash bo‘yicha olingan natijalarning monitoringi.
Ta’lim sifatini belgilovchi omillardan kelib chiqqan holda ta’lim sifatini baholash mezonlarini ishlab chiqadi va shu mezonlar asosida ta’lim sifatini baholab boradi, duch kelinayotgan muammolar bo‘yicha qo‘shimcha tadbirlar belgilaydi.
Ushbu ishlarni amalga oshirish uchun birinchi navbatda ta’lim muassasasi rahbariyati va pedagogik jamoasi tomonidan ta’lim sifatini belgilovchi omillar aniqlab olinadi.
Ta’lim sifatini belgilovchi omillarga quyidagilarni kiritish mumkin:
- DTS, o‘vuv reja, o‘quv dasturlar;
- darslik, o‘quv qo‘llanmalar, uslubiy ko‘rsatmalar, ularning elektron ko‘rinishlari, elektron darsliklar;
- o‘qitishning texnik va multimedia vositalari;
- laboratoriya va multimedia jihozlari;
- fan bo‘yicha nazariy darslar;
- fan bo‘yicha didaktik materiallar;
- o‘qituvchi-pedagoglar;
- o‘quv va pedagogik amaliyoti va hokazo.
Ushbu omillarning bajarilishi yoki mavjud kamchiliklar va muammolarni bartaraf etish uchun ta’lim muassasasi rahbariyati tomonidan ta’limda sifat nazoratini olib borish uchun ishchi guruhning mantiqiy tizimi ishlab chiqiladi (1-rasm).



Raxbar

Raxbar o`rinbosari

O`qituvchi-pedagoglar

O`quv bilimi

Sifat nazorati monitoringi

1-rasm. Ta’lim muassasasida sifat nazorati tashkiliy tuzilmasi

Ta’lim sifatini belgilovchi omillarning asosiylaridan biri o‘qituvchi- pedagoglardir. O‘qituvchi-pedagoglarning ta’lim jarayonini sifatli tashkil etishdagi ijodkorligi, izlanuvchanligi, pedagogik mahoratlarini baholab borish va mehnatlariga yarasha moddiy va ma’naviy rag‘batlantirib borish ta’lim mazmuni va sifat ko‘rsatkichlarini oshirishning asosiy elementlaridan biridir.
Biz yashayotgan bugungi davr ta’lim va tarbiyada ilg‘or pedagogik texnologiyalar elementlari hamda tajribalarini joriy etish natijasida ta’lim samaradorligini oshirish bilan xarakterlanadi. Bunda o‘qituvchi-pedagoglar o‘z bilimlarini oshirib, pedagogik texnologiya metodlarini o‘zlashtirib olmoqdalar va ulardan o‘z kasbiy faoliyatida foydalanmoqdalar. Bu borada o‘qiuvchi-pedagoglar oldida quyidagi vazifalar turadi:
- ta’lim maqsadini, vazifasini va mazmunini aniqlash;
- o‘quv materialini ta’lim oluvchining intelektual salohiyatiga, yoshiga moslik darajasini va o‘zlashtirish saviyasini loyihalash;
- turli xil murakkablik darajadagi nazorat topshiriqlarini ishlab chiqish;
- ta’lim berish natijasi va uning samaradorligini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish;
- darsda va darsdan tashqari vaqtlarda beriladigan mustaqil ta’lim uchun mustaqil ish topshiriqlarini rejalashtirish, ularning tizimi va mazmunini ishlab chiqish;
- o‘rganiladigan fan bo‘yicha ma’lumotlarni modulli bloklarga ajratish;
- o‘qitishni takomillashtirishga ta’limning interfaol usullarini tanlash;
- muammoli va axborotli ta’lim elementlaridan foydalanish va hokazo.
Har bir o‘qituvchi-pedagog dars mashg‘ulotlarini olib borishda o‘z faoliyatini tahlil qila olish va shu asosda tegishli xulosa chiqara olishga erishish kerak. Agarda o‘qituvchi o‘z mashg‘ulotlarining samaradorligini baholay olmasa, u holda o‘zi yo‘l qo‘ygan kamchiliklarni sezmaydi va bu faoliyatda ijodiy yondashuv ham bo‘lmaydi.