Ma’ruza ta’lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining o‘rni va imkoniyatlari. Reja

Meshaplar. Meshap (Mashup) - yagona integrasiyalashgan instrumentlar doirasida bir

nechta manbalardan olingan ma‘lumotlarni birlashtiruvchi gibrid Web-ilova. Meshap kontentni

odatda tashqaridan ochiq interfeyslar, Web-servislar, Web-manbalardan (masalan,

RSS yoki Atom) yoki boshqa dasturlar tomonidan generasiyalashtiriladigan hujjatlarni tahlil

etish orqali oladi.

Odatda meshaplar Amazon, eBay, Flickr, Google, Microsoft, Yahoo va YouTube larning

dasturiy interfeysarini ishlatadi.

Meshap arxitekturasi 3 qismdan iborat:

kontent provayderi – ma‘lumotlar manbayi;

meshapning o‗zi – unga tegishli bo‗lmagan manbalardin foydalangan holda yangi

imkoniyatlarni beruvchi Web-ilova;

kliyent – meshapning Web-sahifasini aks ettiruvchi Web-brauzer.

Turli meshaplar RSS, Web-servislar, pochta xabarlari generasiya qilishi mumkin.

Microsoft kompaniyasi foydalanuvchilarga maxsus Microsoft Popfly saytini taqdim qiladi.

Bu sayt foydalanuvchilarga Web-sahifalarni yaratish, dastur kodi fragmentlarini (qayta ishlatish

uchun) va Microsoft Silverlight ko‗magida ishlaydigan ilovalarni ishlab chiqish paketi

yordamida meshaplarni yaratish imkonini beradi.

Saytda Microsoft Silverlight ga asoslangan to‗rtta instrument mavjud:

O‗yinlar ishlab chiquvchilar

Meshaplarni ishlab chiquvchilar

Web-sahifa ishlab chiquvchilar

Popfly Space – foydalanuvchilar uchun tayyor meshap va Web-sahifalarni joylashtirish

mumkin bo‗lgan makon.

Ijtitmoiy tarmoqlar uchun ilovalar

―Ijtimoiy Web‖ (Social Web) tushunchasi WWW tarmog‗i yordamida

foydalanuvchilarning bir-biri bilan muloqoti va ularning hamkorligi tushuniladi.

Foydalanuvchilarning birlashishiga ularning turlicha qiziqishlari asos bo‗lib xizmat qiladi.

Ijtimoiy dasturiy ta‘minot – bu foydalanuvchilarning hamkorligini va ma‘lumot

almashishiga imkoniyat beruvchi keng miqyosdagi dasturlar tizimi. Bu kompyuter vositaligidagi

ijtimoiy hamkorlik usuli ayniqsa MySpace, Facebook, Odnoklassniki, v kontakte.ru ijtimoiy

saytlar, Flickr va YouTube media saytlar, eBay tijorat saytlari kabi ijtimoiy saytlarning paydo

bo‗lishidan keyin ommalashib ketdi.

Bunday ilovalarning ko‗pi umumiy xususiyatlarga ega: ochiq API, servisga yo‗naltirilgan

dizayn, masofadan turib ma‘lumotlarni kiritish imkoniyati va h.k.z. Bunday ilovalarni Web 2.0.

tizimiga mansub deb qaralishi qabul qilingan.

Ijtimoiy dasturiy ta‘minot ichida ikki guruh instrumentlarini ajratish mumkin:

kommunikasion va interaktiv:

Kommunikativ instrumentlar matn, audio va video formatdagi ma‘lumotlarni yozib olish,

saqlash va taqdim qilish uchun ishlatiladi.

Interaktiv instrumentlar asosiy urg‗uni foydalanuvchilar orasidagi aloqaga va ular

orasidagi muloqot mexanizmiga beradi.

Kommunikativ instrumentlar asinxron bo‗ladi, interaktiv instrumentlar esa sinxron bo‗lib,

real vaqt rejimida foydalanuvchilarning hamkorligini ta‘minlaydi (m-n, Internet-telefoniya,

videochatlar va boshqalar).

Ijtimoiy dasturiy ta‘minotga dasturiy tizimlarni misol qilib keltirish mumkin:

Tezkor ma‘lumotlar bilan almashish tizimi ( IM - Instant messaging ) tarmoq orqali boshqa

foydalanuvchilar bilan real vaqtda muloqotda bo‗lish imkoniyatini beradi (nisbatan muhofaza

qilingan rejimda).

Ularning ommaboplari-Skype, ICQ, Yahoo! Messenger, MSN Messenger, AOL Instant

Messenger, Miranda IM. Biznesga yo‗naltirilgan tizimlar - IBM Lotus Sametime,

Microsoft Messenger, Jabber.

Internet-chatlar ( IRC - Internet Relay Chat ) bir nechta foydalanuvchilarga barovariga real

vaqtda muloqot qilish imkoniyatini beradi.

Internet-forumlar elektron konferensiyalarning o‗rniga kelib, foydalanuvchi boshqalar

uchun yangi mavzular yaratishi mumkin. Foydalanuvchilar mavzuni ko‗rib chiqib o‗zining fikrmulohazalarini

yozishi mumkin.

Web-bloglar ( web logs ), yoki qisqacha ―bloglar‖, ba‘zi foydalanuvchilarning shaxsiy onlayn

jurnallari sifatida etirof etiladi. Blog egasi xabarlarni o‗zining jurnaliga joylashtirishi

mumkin, foydalanuvchilar esa ularga o‗zining munosabani sharh (kommentariy) sifatida berishi

mumkin.

Viki-ma‘lumotnomalar ( wiki ), yoki vikilar, - bu aslida Web-saytlar bo‗lib, uning

mazmuni unga kirgan foydalanuvchilar tomonidan o‗zgartirib borilishi mumkin. Bunga eng

yaqqol misol – Vikipediya.

Ijtimoiy servis tarmoqlari foydalanuvchilarga umumiy qiziqishlari atrofida on-layn rejimda

birlashish imkoniyatlarini berishi mumkin. Masalan, ba‘zi saytlar servislari hamkorlik qidirish

maqsadida shaxsiy ma‘lumotlarni ommalashtirish imkoniyatini beradi. Masalan, LinkedIn, V

kontakte.

Qaror qabul qilish ijtimoiy tarmoqlari – qaror qabul qilish uchun muhokamalar uchun

mo‗ljallangan Web-saytlar. Mas‘ul shaxslarning hukumat vakillari bilan doimo muloqatda

bo‗lish uchun o‗rnatiladi.

Tijorat ijtimoiy tarmoqlar asosan biznes bilan bog‗liq jo‗natmalar, muayyan maxsulotga

bo‗lgan ijobiy fikrni shakllantirish, uni yaxshilash va h.k.z. Bu orqali maxsulot to‗g‗risida

ma‘lumotni iste‘molchiga to‗liq yetkazish imkonini beradi, maxsulotning bozorga kirib kelishi,

iste‘molchining maxsulot sotilishidagi ishtirokini ta‘minlaydi.

Ijtimoiy zakladkalar (social bookmarking) – ba‘zi Web-saytlar foydalanuvchilarga

boshqalar uchun ommabop Web-saytlar ro‗yxatini taqdim qilish imkonini beradi. Masalan,

del.icio.us.

Ijtimoiy katalogalar (social cataloging) – akademik sohaga yo‗naltirilgan bo‗lib, ilmiy

maqolalardagi sitatalar bilan ishlashga mo‗ljallangan. Masalan, Academic Search Premier,

LexisNexis Academic University, CiteULike, Connotea.

Ijtimoiy kutubxonalar – bu ilovalar bo‗lib, foydalanuvchilar unda kolleksiya, kitob, audio,

video resurslarga ega bo‗lish imkonini beruchi ishoralar joylashtiriladi. Masalan, discogs.com,

imdb.com.

Ko‗p foydalanuvchilarga mo‗ljallangan tarmoq o‗yinlari (Massively Multiplayer Online

Games) ochkolar, daraja, musobaqadorlik, yutganlar va yutqizganlarni hisob-kitob qilib beruvchi

virtual dunyoni imitasiya qilish tizimi. Masalan, World of Warcraft.