Ma’ruzalar matni

MEXANIK XUSUSIYATLAR

Qurilish materiallarining umuiy urg’u ostidagi xarakteristikasi Sinishi, qattiqlik, moslashuvchan, to'qlikda, yumshoqlik va qattiqlik kabilardir.
Egiluvchan materiallar ustunning pastiga tushirilishi mumkin, namunalar mis va temirga xos sanaladi. Qattiq materiallarda kichik yoki egiluvchanlik umuman yo’q bo’ladi. Ular ogohlantirishsiz to’satdan bardod bo’ladi. Quyma temir, tosh, g'isht va beton nisbatan mo'rt materiallar Muhim plastik miqdoriga ega sanaladi.
Qattiq materiallarda yuqori darajali egiluvchanlik moduli bo’lib, berilgan yuk uchun kichik deformatsiyaga ijozat beradi. Moslashuvchan materiallar boshqa tomondan egiluvchanlikning past modullari bo’lib, hamda sinmaydigan kuchga ega bo’ladi. Burilmas materiallar og'ir silkinishlarga bardoshli. Chidamlilik kuch va moslashuvchanlikka bog'liq. Yumshoq materiallarning yorilishi holatida ichki joylashuvga qo'yish mumkin. Bu muloyimlik va materiallar yumshoqlikka bog'liq. Mis eng yumshoq material hisoblanadi. Qattiq materiallar chizish va quyma temir va Chrome po'lat uchun harakat qilishadi. Bunday marganets kabi ofatlarga chidamli materiallar, shuningdek, qattiq materiallar sifatida tanilgan³.
Materialning mustahkamligi tayyorlangan namunaning shakliga, o‘lchamlariga, qo‘yilgan kuchning o‘sish tezligiga va kuch tushayotgan yuzaning holatiga bog‘liq; ba’zi materiallarning (plastmassalar, bitumli betonlar) mustahkamligiga sinash vaqtidagi harorat ham ta’sir etadi. Balandligi ko‘ndalang kesimning tomonlaridan kichik bo‘lgan prizma kubga nisbatan siqilishga yaxshi qarshilik ko‘rsatadi.
Silindr yoki prizma shaklidagi namunalarning mustahkamlik chegarasi kubnikidan 25% kam bo‘ladi. CHunki, namunaning balandligi qancha katta bo‘lsa, siqilishda hosil bo‘ladigan ko‘ndalang kengaytiruvchi kuch shuncha yuqori bo‘ladi. Qurilish materiallarining siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 0,05 MPa dan 1000 MPa gacha bo‘lishi mumkin.
Materiallarning siqilishdagi mustahkamlik chegarasi (R_siq, MPa) quyidagi formula yordamida topiladi:
Rsiq RbuzG‘ ,
bu erda : R_buz-namunani buzuvchi kuch, N; F-namunaning ko‘ndalang kesim yuzasi, m².
Aynan shu formula yordamida materialning cho‘zilishidagi (R_cho‘z)mustahkamlik chegarasi ham topiladi. Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi ko‘pgina materiallar uchun marka vazifasini bajaradi. Ba’zi qurilish materiallarining siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 2.2jadvalda keltirilgan.