Ma’ruzalar matni

Kimyoviy chidamlilik- korroziya. Material kislota, ishqor, tuz eritmalari va gazlar ta’siriga qarshilik ko‘rsatish xususiyati kimyoviy chidamlik deyiladi. Kimyo, neft-gaz, metallurgiya va sh.k. sanoat tarmoqlarida, sho‘rlangan erlarda ishlatiladigan materiallar va konstruksiyalar agressiv suyuqlik va gazlar ta’sirida buziladi.
Materiallarning ko‘plari kislota, ishqor, tuz eritmalari, mineral o‘g‘itlar ta’siriga chidamsiz bo‘ladi. Masalan, tabiiy tosh materiallari (ohaktosh, marmar, dolomit va boshqalar) kislotalar ta’sirida tezda buzilsa, bitumlar va plastmassalar esa bu muhitga chidamlidir, ammo ular ham to‘yingan ishqor eritmalarida buzilish xususiyatiga ega. Maxsus tarkibli qoplama va polbop keramik plitkalar va quvurlar, plastmassalar, bitum va qatronlar agressiv muhit ta’siriga anchagina chidamli materiallardir. Materiallarning kimyoviy chidamliligini aniqlash uchun uni kukun xolatida yoki namunalar tayyorlab agressiv muhit ta’siriga qo‘yiladi va ma’lum vaqtdan so‘ng etalonga nisbatan tarkibi, massasi, mustahkamligi va shaklining o‘zgarishiga qarab chidamlilik darajasi aniqlanadi.

Issiqlik-fizik xossalar

Issiqlik o‘tkazuvchanlik. Materiallarning bir yuzasi issiq, ikkinchi yuzasi sovuq bo‘lsa, undan issiq oqim o‘ta boshlaydi. Materiallarning issiqlikni kam yoki ko‘p o‘tkazishi issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti  orqali ifodalanadi.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti haroratlar farqi (t₁-t₂) 1⁰C bo‘lgan holda, qalinligi 1 m, yuzi 1m2 bo‘lgan namunaning bir yuzasidan ikkinchi yuzasiga o‘tkazilgan issiqlik miqdori bilan ifodalanadi. Binobarin, devordan  soat vaqt ichida o‘tgan issiqlik miqdori Q ni quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Q^.[S^.(t₁-t₂)^.]a ,
bu erda: Q-issiqlik miqdori, kJ: S-namunaning yuzi, m²;
 -issiqlik o‘tish vaqti, soat;
(t₁-t₂)-material yuzasidagi haroratlar farqi, ⁰S; a-devorning qalinligi, m.
Bu formuladan  aniqlaymiz;
Q^.a[S^.(t₁-t₂)^.], (Btm^.0S)
Agar a1m, S1m², t₁-t₂1⁰C va 1soat bo‘lsa, u xolda Q bo‘ladi.
Issiqlik o‘tkazuvchanlik materialning g‘ovakligi va tuzilishiga bog‘liq. Masalan, organik zich materiallar (plastmassalar, bitumlar) uchun 0,250,35, noorganik zich materiallar uchun 5,0 Vtm ⁰S gacha bo‘lishi mumkin.
Havoning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti nihoyatda kam bo‘lgani uchun (=0,02) material issiqlik o‘tkazuvchanligi g‘ovaklarning havo, gaz yoki suv bilan to‘lganligiga bog‘liq bo‘ladi. CHunki suvning  si 0,58, muzniki esa 2,3 Vtm^.0S teng bo‘ladi.
Harorat ko‘tarilganda ko‘pchilik materiallarning  si ortadi, faqat ba’zi materiallarniki (metallar, magnezitli olovga bardoshli materiallar) kamayadi.
Ba’zi qurilish materiallarining issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 1.1-jadvalda keltirilgan.