Mashinasozlik materiallari

1.Mayda zarrachalarga bo’lishni (disperslashni)mexanik usullari. O‘z navbatida bu nanomateriallarni olish usullari quyidagi guruxlarga bo‘linadi: mexanikaviy aydalash, shiddat jadal bilan deformatsiyalash, xar xil muxitlarni mexanikaviy ta’sirida.


12.7-rasm. Zarrachalardan detal olish texnolgiyasi
Nanomateriallarni mexanikaviy maydalash bilan olish. Bu usul maydalanayotgan qattiq materiallarga katta urilish kuchi va katta ishqalanish ta’siriga asoslangan. Bunda mexanik ta’sir impulsli bo‘lishi kerak. Mexanik ta’sir zarrachaning ma’lum bir joyiga-nuqtasiga ta’sir qiladi. Kuch impulsli va lokal bo‘lganidan kichkina vaqtda nisbatan katta kuch ta’sir qiladi.
Mexanikaviy maydalash xar-xil qurilma va moslamalarda olib boriladi: sharoviy, planetar, vibratsiyali, girdob, giroskopik, oqimli tegirmonlarda bajariladi., attritorlarli qurilmalarida bajariladi. Tegirmonlarni ichida eng soddasi va keng tarqalgani bu sharli tegirmonlardir.
Tegirmon silindr bo‘lib, ichida maydalovchi jism bo‘ladi: ko‘pincha po‘lat yoki qattiq qotishmali sharlar. Silindr aylanganda bu sharlar aylanish bo‘yicha baraban bo‘ylab ko‘tarilib, eng tepasiga chiqqanda o‘z og‘irligi bilan pastga otilib tushib, maydalanuvchi materialni urib, maydalab deformatsiyalaydi. Maydalanish tezligi barabanning aylanish tezligiga bog‘liq. Maydalangan zarracha formasi, g‘adir-budir bo’ladi.
Attritorli qurilmalar, sharoviy tegirmonlarning bir turidir

12.8-rasm. Tegirmon ko’rinishi
3.Nano o’lchamli paroshoklarni yig’ish usullari. Nanomateriallar olish usullarini ko‘pchiligini natijaviy maxsuloti bu paroshok. Ba’zi materiallarni nanostukturalarini katta hajmda yaratish qiyin,ba’zan esa mumkin emas.
Nanoparoshoklardan hajmiy materiallar olish uchun, birinchi navbatda, xar- xil presslash jarayoni variantlari qo‘llaniladi.
Jipslashgan buyum olish uchun, presslashni, pishirishni (“spekaniye”), prokatlashni xar-xil texnologik jarayonlarini qo‘llaniladi. Amaliyot ko‘rsatadiki, materialni dispersligi ortishi bilan jipslashishligi kamayadi.
Qattiq materiallarni olishda magnit-impusli presslash ishlatiladi. Impulsli magnit maydonidan ”provodnik“ ni otilib chiqishiga asoslangan.
Diamagnit magnit maydonidan itarilib chiqqan kabi. Induktorni impulsli magnit maydoni bilan konsentrator yuzasini o‘zaro ta’siri natijasida mexanikaviy impuls kuchi press-formada yig‘iladi. Elektr zanjir ulanganda konsentrator magnit maydoni zonasidan itarib chiqariladi va kukun presslanadi. Impuls bir necha mikrosekund davom etadi: bosim R=1-2GPa.
Mundshtukli forma berish qiyin presslanadigan materiallar(qiyin eriydigan materiallar va qotishmalar, qattiq qotishmalar) ga qo‘llaniladi. Kukun ma’lum forma va o‘lchamdagi teshikdan qisib chiqariladi.
Fulleren-oldindan ma’lum bo‘lgan olmos va grafit singari uglerodnig bu shakli 1985-yilda astrofiziklar tomonidan yulduzlararo chang spektrini tushuntirish vaqtida aniqlangan.Uglerod atomi yuqori simmetrik C₆₀ molekulasini hosil qilishi mumkin. Bunday molekula 60 uglerod atomlaridan tuzilgan bo‘lib ular o‘zaro 1 nm diametrga teng sharda joylashgan va futbol koptogiga o‘xshaydi. L. Eyler teoremasiga ko‘ra uglerod atomlari 12 ta to‘g‘ri beshburchak va 20 ta noto‘g‘ri oltiburchaklar paydo qiladi. Uglerod molekulasi olti va besh burchakli uy qurgan arxitektor R. Filler sharafiga qo‘yilgan. Dastlab fulleren kam miqdorda, 1990 yildan esa katta masshtabda ishlab chiqarish texnologiyasi yaratildi.