Mashinasozlik

2.3.GM-GMS Tizimini joriy etishning afzalliklari. 

          Ishlab  chiqarish  korxonalarida  mahsulotni  sifatini  boshqarishda  xalqaro 

standartlarning o`rni juda katta hisoblanadi. Chunki bu standatlar talablari asosida 

ishlab  chiqarilgan  mahsulotla  sifati  kafolatlangan.  Bunday  xalqaro  standartlaning 

eng  asosiylari  ISO  9001  Sifat  menejmenti  tizimi,  ISO  50001  elektr  energiyasi 

menejmenti tizimi va boshqa standartlardir. Lekin bu standartlar talablari umumiy 

talablar  hisoblanib  Avtosanoat  korhonalari  uchun  aniq  talablar  yo`q.  GM-GMS 

tizimi talablari esa faqat Avtosanoat korhonalari uchun tuzilgan bo`lin uni har bir 

prinspni qo`llash bilan ustunlikka erishish mumkin. Masalan; 

Hodimlarni jalb etish prinsipi; 

       Har  qancha  ishlab  chiqarish  texnologiyasini  avtomatlashtirmaylik  unga 

hodimlar  xizmat  ko‗rsatadi.  Demak  biznesda  samarali  natijalarga  erishishda 

hodimlarni  ishlashga  jalb  etish  eng  muhim  hisoblanadi.  Bunda  ularni    xohishini 

aniqlash va bajarish korxonaga samara keltiradi. Va quyidagi hodimlarni jalb etish 

prinsipi  elementlariga amal qilish lozim: 

       1. Korporativ maqsadlarni ko‗ra bilish; 

       2. Missiya (Sifat siyosati)ni yetkazish; 

       3. Salomatlik va xavfsizlik ustuvorligi; 

       4.  Malakali hodimlar; 

       5. Bir jamoa bo‗lib ishlash; 

       6. Hodimlar ishtiroki; 

       7. Ochiq muloqotni tashkil etish; 

       8. Sexni boshqarish. 

 

 

 

bet. 

54 

 

54 

 

Standartlashtirish qanday ustunlik beradi ? 

       -  ommaviy  avtomobil  ishlab  chiqarishda  standartlashtirish  –  hamjihat  ishlab 

chiqarish darajasini doimiy ravishda oshirib boradi. 

       -  standartlashtirish  sifat,  xavfsizlik  va  ishlab  chiqarish  samaradorligini 

oshishiga olib keladi. 

       - standartlashtirish va doimiy takomillashtirish orasidagi bog‗liqlik aniqlanadi. 

       -  ish  tartibini  va  vizual  boshqaruvlarni  standartlashtirish  ish  joyini  madaniy 

tashkil etishga olib keladi. 

Biriktirilgan sifat - nima? 

       Ko‗zlangan  sifat  darajasiga  erishishda,  har  bir  jarayonni  bajarishda 

birinchisidayoq    qo‗yilgan  talablarni  to‗g‗ri  bajarish,  nuqson  bo‗lmasligini 

ta‘minlash  va  keyingi  jarayon  sifat  ko‗rsatkichiga  salbiy  ta‘sir  ko‗rsatmaslikka 

yo‗naltirilgan metod.  

       SHior:    Barcha ishni sifatli bajaraman! 

                     Sifatli tayyorlayman! 

                     O‗z iste‘molchimni qanoatlantiraman! 

                     Har qanday muammoni o‗zaro birgalikda hal etaman! 

       Nuqson -  qo‗yilgan talabga nomuvofiqlik !  

    Nuqson  –  standartda  o‗rnatilgan  sifat  talablariga  muvofiq  bo‗lmagan  alohida 

ajratilgan mahsulot.  

       Mahsulot  sifatni  past    bo‗lishi  -  sotuv,  xavfsizlik  va  atrof-muhitlardagi  

yo‗qotishlarga olib keladi! 

Qisqa vaqtda yetkazish prinsipini joriy etish qanday ustunlik beradi? 

       - iste‘molchi buyurtmasini qisqa vaqtda bajarishni ta‘minlash; 

       - buyurtmani qisqa vaqtda yetkazish orqali ishlab chiqarishdagi yo‗qotishlarni 

kamaytirish; 

      -  xom-ashyo  va  mahsulotni  qabul  qilish  va  chiqarishda    dastlabkini  kiritish-

dastlabkini chiqarish prinsipidan foydalanish; 

       - ish joylariga oz miqdordagi partiyalarda yetkazishni rejalashtirish; 

       - buyurtma bo‗yicha ta‘minlash bilan materiallarni boshqarish;   

 

 

 

bet. 

55 

 

55 

 

       - materiallarni tejamli yetkazish orqali natijaviylikka erishish.  

      Buyurtma yetkazilishiga qadar qilinadigan ishlar: 

      - o‗z vaqtida aniq buyurtmani olish;  

      - aniq ishlab chiqarish grafik-rejasini tuzish;  

      - ishlab chiqirish grafik- rejasiga muvofiqlikni ta‘minlash; 

      - nuqsonsiz va qayta ishlovsiz yuqori sifatni ta‘minlash; 

      - iste‘molchiga tez yetkazishni ta‘minlash; 

      - to‗lovni olish. 

Buyurtmani o‗z vaqtida yetkazish nima uchun ahamiyatli? 

      Ideal mijoz: qancha kerak bo‗lsa, shuncha kutishga tayyor! 

      Real mijoz:  kutishni hohlamaydi, u boshqani o‗ylab qolishi mumkin? 

      Yetkazuvchi  va  iste‘molchini  material  yoki  ma‘lumotlar  bilan:          -  kerakli 

miqdorda; - o‗z vaqtda;  - kerakli joyda; - muvofiq jihozda; - qisqa vaqtda;            - 

sifat talabida,  minimal sarf-harajatda ta‘minlash.  

Doimiy takomillashtirish prinsipini maqsadi: 

       - atrof muhitni o‗rganish; 

       -  asosiy  muammoni  ajratish,  muhokama  o‗tkazish,  tub  sababni  topish,  to‗g‗ri 

qaror chiqarish va tez bartaraf qilish uchun chora tadbirlar ishlab chiqish; 

       - darajalardagi munosabatlar o‗rtasidagi tusiqlarni olib tashlash; 

       - muammo darajasini aniqlashda kaskad usulidan foydalanish; 

       - yo‗qotishlarni kamaytirishda ishlab chiqarish madaniyati tizimi (5S)  rivojla-

nishini  qullab quvvatlash;  

       - yetakchilik bilan namuna bulish. 

OLTI ASOSIY MAQSAD 

       XAVFSIZLIK  (ish  joylarida)  –

 

hodim,  hamkorlar  va  mehmonlar  uchun 

xavfsiz, toza va sog‗lom ish muhit yaratish. 

       HODIMLAR  (Kompaniyani  rivojlantirish)  -  har  bir  hodimning  rivoj-lanishi, 

ishtiroki va tashabbuskorligiga alohida e‘tiborni qaratish. 

       SIFAT  (Maftunkor  mahsulot)  mahsulot  yoki  xizmatni  yuqori  sifatli  bo‗lishi 

bilan har qanday  xaridor maftun etish. 

 

 

 

bet. 

56 

 

56 

 

        O‗Z  VAQTDA  (Son/hajm/tezlik)  -  har  qanday  xaridorni  mahsulot  yoki 

xizmatni yuqori sifatli bo‗lishigina emas,  balki uni tez bajarish va yetkazish bilan 

ham maftun etish. 

         NARX  (Mutanosib  narh)  -

 

ortiqcha  harajat  va  nazoratni  kamaytirish  orqali 

xaridor hohlagan mahsulotni mutanosib narxda berish. 

        ATROF-MUHIT(ekologik muvofiqlik) -

 

atrof- muhitni himoyalash va «yashil 

fikrlash» orqali jamiyatni qo‗llab-quvvatlash.  

 

 

 

 

O`zg 

 

Varaq  Hujjat 

№ 

Imzo 

Sana 

Bajardi       Olloyorov D.V. 

Raxbar      Mamajonov A.A 

Kaf.mud    Esonova Sh.

 

Маslax. 

 

    Lit           massa         massh. 

Varaq             Varaqlar 

5310900 

МSМSМ

 

AnDMI  

“MASh” fak.  

gr. O91 -12 

МSМSM 

                            

 

bet. 

 

U 

Тasdiq. 

 

I

I

q

q

t

t

i

i

s

s

o

o

d

d

i

i

y

y

 

 

q

q

i

i

s

s

m

m

 

 

Iqtisodiy qism 

 

57 

 

 

 

 

Bet 

58 

 

58 

 

IQTISODIY QISM 

―GM  GMS‖  (Global  ishlab  chiqarish  tizimi)  ni  iqtisodiy  samaradorligini 

(―Uz- Dong Wong Ko‖  misolida) aniqlash. 

          Tizimni iqtisodiy samarasini aniqlashda GMSning prisplari asosida ko`riladi. 

Yani; 

Hodimlarni jalb etish prinsipi: 

 Har  qancha  ishlab  chiqarish  texnologiyasini  avtomatlashtirmaylik  unga 

hodimlar  xizmat  ko‗rsatadi.  Demak  biznesda  samarali  natijalarga  erishishda 

hodimlarni  ishlashga  jalb  etish  eng  muhim  hisoblanadi.  Bunda  ularni    xohishini 

aniqlash va bajarish korxonaga samara keltiradi.  

Bu prinspga  amal  qilgan holda hodimlar malakasi  oshirildi, ularni olgan bilimlari 

asosida attestatsiyadan o`tkazikdi va malakali hodimlar ishga jalp qilindi. Natijada 

ish  unumdorligi  oshdi,  mahsulotlarni  sifat  darajasi  ko`tarildi.  Hodimlarni 

havfsizligini  taminlash  maqsadida  havfsizlik  qoidalari  o`qitildi  buning  natijasida 

esa  bahtsiz  hodisalar  oldi  olinib  oshiqcha  harajotlar  tejalib  korhonaga  iqtisodiy 

foyda keltirdi. 

Standartlashtirish prinsipi: 

       Standartlashtirish  bu  har  bir  qilinadigan  ishlar  tartibini  hujjatlashti-rish,  joriy 

etish  va  unga  amal  qilish.  Standartlashtirish  -  bu  rivojlanadigan  jarayon  bo‗lib, 

uning  yordamida    jarayon,  atama,  prinsip,  ish  tartibi  va  metod-larda  aniq  tizimli 

yondashuv  o‗rnatiladi.

 

Standartlashtirishdan  maqsad  -  talablar  o‗rnatish  va  ularni 

takomillashtirish    orqali  jarayonlarni  barqaror  rivojlantirib  qo‗yilgan  maqsadga 

erishish. 

Bu prinsp orqali biz quydagi natijalarga erishdik; 

    -  ommaviy  avtomobil  ishlab  chiqarishda  standartlashtirish  –  hamjihat  ishlab 

chiqarish darajasini doimiy ravishda oshirib bordi. 

       -  standartlashtirish  sifat,  xavfsizlik  va  ishlab  chiqarish  samaradorligini 

oshishiga olib keldi. 

       - standartlashtirish va doimiy takomillashtirish orasidagi bog‗liklik aniqlandi. 

 

 

 

Bet 

59 

 

59 

 

       -  ish  tartibini  va  vizual  boshqaruvlarni  standartlashtirish  ish  joyini  madaniy 

tashkil etishga olib keldi. 

Bu natijalar o`z navbatida korhonaga iqtisodiy foyda keltirdi. 

Biriktirilgan sifat: 

       Sifat  –  bu  qo‗yilgan  talabning        muvofiqlik  darajasi  yoki  xaridorni  talab  va 

hohishini qanoatlantirish darajasi. 

 

       Sifat = ko‗zlangan sifat + erishilgan(natija) sifat . 

 

       Ko‗zlangan  sifat  darajasiga  erishishda,  har  bir  jarayonni  bajarishda 

birinchisidayoq    qo‗yilgan  talablarni  to‗g‗ri  bajarish,  nuqson  bo‗lmasligini 

ta‘minlash  va  keyingi  jarayon  sifat  ko‗rsatkichiga  salbiy  ta‘sir  ko‗rsatmaslikka 

yo‗naltirilgan metod Biriktirilgan sifat deyiladi.  

       SHior:    Barcha ishni sifatli bajaraman! 

                     Sifatli tayyorlayman! 

                     O‗z iste‘molchimni qanoatlantiraman! 

                     Har qanday muammoni o‗zaro birgalikda hal etaman! 

                  Nuqson - Qabul qilmayman! 

                  Nuqson  - Ishlab chiqarmayman! 

                   Nuqson - Jo‗natmayman!     

Bu orqali korhonada 

       1. Biznes-reja aniqlash: 

  - aniq maqsad va strategiya o‗rnatildi; 

- aniq yo‗nalishlar rejasi tuzildi. 

       2. Sifat tizimi va standartlar 

       - har qanday tizim va standartlar GMS ga muvofiq qo‗llanildi. 

       3. Resurslarni sifatli va to‗g‗ri taqsimlash 

- tashkiliy strukturaga muvofiq javobgarlik va huquqlar aniq belgilandi. 

       4. Sifat tizimiga muvofiqlikni tasdiqlash 

       - menejment tizimi talablariga muvofiq standartlar joriy etildi;  

 

 

 

Bet 

60 

 

60 

 

       - davriy ichki auditlar o‗tkazish ta‘minlandi. 

       5. GM-GMS  (GM -Global Manufacturing System)  

  - GMS tizimini qo‗llash bilan kompaniya takomillashtirildi;  

- sifatni takomillashtirish asosida kompaniya doimiy rivojlanmoqda. 

 Qisqa vaqtda yetkazish  prinsipi: 

Qisqa vaqtda yetkazish- bu iste‘molchiga mahsulotni tez yetkazish va sarf  

harajatlarni kamaytirish, hamda sifat kafolotini ta‘minlaydi.   

Bu prinsp orqali; 

       - iste‘molchi buyurtmasini qisqa vaqtda bajarish ta‘minlandi; 

       -  buyurtmani  qisqa  vaqtda  yetkazish  orqali  ishlab  chiqarishdagi  yo‗qotishlar 

kamaytirildi; 

      -  xom-ashyo  va  mahsulotni  qabul  qilish  va  chiqarishda    dastlabkini  kiritish-

dastlabkini chiqarish prinsipidan foydalanilmoqda; 

       - ish joylariga oz miqdordagi partiyalarda yetkazilmoqda; 

       - buyurtma bo‗yicha ta‘minlash bilan materiallar boshqarilmoqda;   

       - materiallarni tejamli etkazish orqali natijaviylikka erishish kabi ishlar amalga 

oshirildi. 

Doimiy takomillashtirish prinsipi maqsadi: 

       - atrof muhitni o‗rganish; 

       -  asosiy  muammoni  ajratish,  muhokama  o‗tkazish,  tub  sababni  topish,  to‗g‗ri 

qaror chiqarish va tez bartaraf qilish uchun chora tadbirlar ishlab chiqish; 

       - darajalardagi munosabatlar o‗rtasidagi tusiqlarni olib tashlash; 

       - muammo darajasini aniqlashda kaskad usulidan foydalanish; 

       -  yo‗qotish  kamaytirishda  ishlab  chiqarish  madaniyati  tizimi  (5S)    rivojla-

nishini  qullab quvvatlash;  

       - yetakchilik bilan namuna bulish.        

 Xozirgi  kunda  xar  kanday  kompaniya  barcha  xodimlarini  doimiy  takomil-

lashtirishga jalb etmasdan yashay olmaydi. 

 

 

 

Bet 

61 

 

61 

 

        Doimiy  takomillashtirish  bu    -    katta  bo‗lmagan,  ishonchli  kichik  qadamli 

to‗htovsiz  takomillashtirishlardan  iborat  bo‗lishi  lozim.  Standartlashtirilgan  ish 

doimiy takomilalashtirish uchun asos hisoblanadi.  

        GM  va  u  bilan  hamkor  kompaniyalar  o‗lchamli  aniq  maqsadlarni  o‗z  oldiga 

qo‗yadilar  va  erishishi  uchun  har  bir  darajada  qo‗yilgan  maqsadga  erishishini 

ta‘minlaydilar.         

       GM-GMS  (2 008  yil  joriy  qilingan)  tizimi  asosida  sertifikatlashtirilgan  ―O‗z 

Dong Won Ko.‖ korhonasida iqtisodiy samaradorlik. 

1. Xalqaro standartlar talablari asosida sertifikatlashtirilgan  

―O‗z-Dong Won Co.‖ korxonasida iqtisodiy samaradorlik 

(Ishchi o‗rinlarini ortishi bo‗yicha) 

Korxona nomi 

SMTni joriy etilgan 

sana 

 (yil) 

Ishchi o‗rinlarni ortishi 

SMTni joriy etgunga 

qadar mavjud ishchilar 

soni 

SMT ni joriy etgandan 

keyingi mavjud ishchilar 

soni 

Farqi 

(+-) 

yoki 

o‗sish 

% 

O‗z-Dong Won 

Co. 

2006(ISO 9001) 

125 

183  

146 

2008(GM-GMS) 

317 

357 

113 

 

2. Xalqaro standartlar talablari asosida sertifikatlashtirilgan 

―O‗z-Dong Won Co..‖ korxonasida iqtisodiy samaradorlik 

(mahsulot turlarini ortishi bo‗yicha) 

Korxona  

nomi 

SMTni joriy etilgan 

sana 

 (yil) 

Mahsulotlarni ortishi  

SMTni joriy etgunga 

qadar bo‗lgan mahsulot 

turlari (xili)soni 

SMT ni joriy etgandan 

keyingi mahsulot turlari 

(xili)soni 

Farqi 

(+-) 

yoki 

o‗sish 

% 

O‗z-Dong Won 

Co. 

2006 (ISO 9001) 

25 

38 

152 

2008(GM-GMS) 

43 

71 

165 

 

3. Xalqaro standartlar talablari asosida sertifikatlashtirilgan 

―O‗z-Dong Won Co..‖ korxonasida iqtisodiy samaradorlik 

(Korxona ishlab chiqarish xajmini ortishi) 

Korxona nomi 

SMTni joriy etilgan 

sana 

(yil) 

Mahsulotlarni ortishi 

SMTni joriy etgunga 

qadar bo‗lgan ishlab 

chiqarish xajmi 

SMT ni joriy etgandan 

keyingi ishlab chiqarishi 

xajmi 

Farqi (+-) 

yoki 

o‗sish % 

O‗z-Dong Won 

Co. 

2006 (ISO 9001) 

97 200 

1 075 123 

110 

2008(GM-GMS) 

1 220 969 

1 209 641 

99 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bet 

62 

 

62 

 

 

4. Xalqaro standartlar talablari asosida sertifikatlashtirilgan 

―O‗z-Dong Won Co.‖ korxonasida iqtisodiy samaradorlik 

(Maxsulot eksport ko`rsatkichlarini ortishi buyicha) 

Korxona nomi 

SMTni joriy etilgan 

sana 

(yil) 

Mahsulotlarni ortishi 

SMTni joriy etgunga 

qadar bo‗lgan mahsulot 

eksport ko‗rsatkichlari 

SMT ni joriy etgandan 

keyingi mahsulot eksport 

ko‗rsatkichlari 

Farqi (+-) 

yoki 

o‗sish % 

O‗z-Dong Won 

Co. 

2006 (ISO 9001) 

- 

- 

 

2008(GM-GMS) 

- 

3 141 dona 

 

 

5. Xukumat qarorlari bilan belgilangan imtiyozlardan foydalanish ko‗rsatkichi  

Xukumat qarorlari nomi 

Foyda ko‗rsatkichi 

1. Soliq Kodeksiniig 356-moddasi 

 

22 823 314.95 so‗m 

2. O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 26 martdagi Щ- 

1731-sonli qarori 

3. Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 22 iyuldagi 349- sonli qarori 

4. Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 19 iyundagi 173-sonli qarori 

 

    Ishchi o`rnini ortishi bo`yicha; tizimdan oldin 317ta, keyin 557ta 

    Mahsulot turini ortishi bo`yicha; oldin 43ta, keyin 71ta 

    Korxona ishlab chiqarish hajmini ortishi; oldin 1220969, keyin 1209641 

    Maxsulot eksport ko`rsatgicchlari ortishi bo`yicha; oldin 0, keyin 3141 

    Foydali ko`rsatgich 

22 823 314.95 so‘m

 

 

 

 

 

O`zg 

 

Varaq  Hujjat 

№ 

Imzo 

Sana 

Bajardi       Olloyorov D.V. 

Raxbar      Mamajonov A.A. 

Kaf.mud    Esonova Sh.

 

Маslax. 

 

    Lit             massa        massh 

Varaq              Varaqlar 

5310900 

МSМSМ

 

AnDMI  

“MASh” fak.  

gr. O91 -12 

МSМSM 

 

U 

Таsdiq. 

 

H

H

a

a

y

y

o

o

t

t

 

 

f

f

a

a

o

o

l

l

i

i

y

y

a

a

t

t

i

i

 

 

x

x

a

a

v

v

f

f

s

s

i

i

z

z

l

l

i

i

g

g

i

i

 

 

Hayot faoliyati 

xavfsizligi 

 

63 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bet 

64 

 

64 

 

HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI. 

Salomatlik va xavfsizlik ustuvorligi: 

Korxona  qo‗ygan  siyosat  va  maqsadlarga  erishishida  barcha  xodimlar 

xavfsizlik va  salomatlik talablariga  rioya  etishlari  lozim.  Xavfsizlik  va  salomatlik 

ustuvorligini  ta‘minlashda  har  qanday  xavflarni  kamaytirishga  butun  e‘tiborni 

qaratish hodimlar xavfsizligini kafolatlaydi. 

      SHior:    Baxtsiz hodisalar  =  «O» ga erishish. 

Salomatlik va xavfsizlikda qanday qilib ustuvorlik bo‗lishi mumkin ? 

       - yetakchilikni qo‗llab quvvatlash; 

 - 100%ga xavfsizlik qoidalariga rioya etishni ta‘minlash; 

 - intizom; 

 - odob-ahloqni (yaxshilash) o‗zgartirish; 

 - xavflarni o‗rganish va sabablarini bartaraf etish. 

       1 ta tasodifiy o‗lim bilan tugaydigan baxtsiz hodisani oldini olish uchun 30000 

ta baxtsiz tasodifni bartaraf etish lozim. 

Xavflarni kamaytirishga qo‗yilgan talablar: 

       - xavf turlarini aniqlash; 

       - baxtsiz hodisalar sabablarini o‗rganish; 

       - xavfsiz metodlar bilan ish jarayonlarini ta‘minlash; 

       - korxonada xavfsizlikni kuzatuvchi kengashini tashkil qilish; 

       - xizmat ko‗rsatish jarayonlarida xavfsizlikni ta‘minlash; 

       - mehmonlar xavfsizligini ta‘minlash; 

       - avariya xolatlarida qutqarish rejasi bo`lishini    ta‘minlash; 

       - ma‘lumotlar almashuvi, tushuntirish, o‗qitishlar va amaliy mashg‗ulotlarni 

o‗tkazishini ta‘minlash; 

      - jarohatlanish va kasalliklarni monitoring va tahlilini olib borish; 

      - jarayonlar bo‗yicha xavfsizlik yetakchilarini vazifasini aniqlash; 

      - xavfli materiallar nazoratini ta‘minlash; 

      - xavfli joylarni chegaralash; 

      - mashina jihozlardagi energiya manbaalarini nazoratga olish; 

 

 

 

Bet 

65 

 

65 

 

      - ergonomika (qulaylik)ni ta‘minlash; 

      - qurilish-ta‘mirlash davrida xavfsizlikni ta‘minlash; 

      - shovqindan himoyalanish nazoratini olib borish; 

      - yuqoridan tushish xavfini nazoratini olib borish; 

      - ichki transportni xavfsizligini ta‘minlash. 

YENGIL AVTOMOBIL QISMLARINI  ISHLAB CHIQARISHDA MEXNAT 

MUXOFAZASI. 

Ishlab  chiqarishda  mehnat  sharoitini  yaxshilash  hamda  sog‗lom  va  xavfsiz 

ish  sharoitini  tashkil  etish  birinchi  navbatda  mehnat  muhofazasini  yaxshilash 

bo‗yicha  rejali  tadbirlar  ishlab  chiqish  talab  etadi.  Bu  rejali  tadbirlar  kasaba 

uyushmalari  qo‗mitasi  bilan  kelishilgan  holda  tuzilmog‗i  zarur  va  kerakli 

mablag‗lar  bilan  ta‘minlanishi  lozim.  Mehnat  muhofazasini  yaxshilash  bo‗yicha 

bajariladigan  barcha  ishlar  bir  yilga,  besh  yilga  va  kelajakka  mo‗ljallangan 

kompleks rejalar asosida amalga oshiriladi. 

Mehnat  muhofazasini  yaxshilash  bo‗yicha  tuziladigan  bir  yillik  rejada 

ko‗zda  tutiladigan  tadbirlar  tashkilot  ma‘muriyati  bilan  kasaba  uyushmasi 

qo‗mitasi o‗rtasida tuzilgan mehnat muhofazasi bo‗yicha jaoma shartnomasida o‗z 

ifodasini  topadi.  Jamoa  shartnoma  loyihasi  yil  boshida  ishchilarning  umumiy 

majlisida muhokamaga qo‗yiladi va u ma‘qullangach tashkilot ma‘muriyati hamda 

Kasaba uyushmasi qo‗mitasi tomonidan tasdiqlanadi. 

Mehnat  muhofazasini  yaxshilash  bo‗yicha  tuziladigan  tadbirlar  asosan 

quyidagi bo‗limlarni o‗z ichiga oladi: 

A) ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarni oldini olish: 

-    barcha  yangi  qurilayotgan  ob‘ektlar  mehnat  muhofazasi  va  xavfsizlik 

texnikasi  masalalarini  qamrov  olgan  ishlab  chiqarish  ishlari  loyihasi  bilan 

ta‘minlash; 

- sodir bo‗lgan baxtsiz hodisalarni yana takrorlanmasligi uchun ularni tahlil 

qilib berish; 

-  xavfsiz  mehnat  sharoitini  ta‘minlaydigan  yangi  moslama  va  va  vositalar 

ishlab chiqarish. 

 

 

 

Bet 

66 

 

66 

 

B) ishlab chiqarishda kasallanishni oldini olish: 

-  ish  joylarida  va  dam  olish  xonalarida  normal  mikroiqlim  bo‗lishini 

ta‘minlash; 

-  ishchilar  va  xodimlarni  ishga  va  ishdan  avtobuslarda  yoki  shu  maqsadlar 

uchun maxsus jihozlangan avtomobilardagina tashish; 

- belgilangan ish turlari bo‗yicha tibbiy ko‗riklarni tashkil etish. 

V) Mehnat sharoitlarini yaxshilash uchun: 

-  ishlab  chiqarish  madaniyatini  yuksaltirish,  ishlab  chiqarishga  yangi 

texnologiyalar va yangi texnikalarni joriy etish; 

Xavfsizlik texnikasi holatini yaxshilashga yo‗naltirilgan musobaqalar tashkil 

etish. 

G)  mehnat  muhofazasi  va  xavfsizlik  texnikasi  bo‗yicha  o‗qitish  hamda 

boshqa targ‗ibot ishlarini olib borish uchun: 

- barcha ishchilar va injener- texnik xodimlarni xavfsizlik texnikasi bo‗yicha 

o‗qitishda, yo‗riqnomalar berish va bilimlarini sinovdan o‗tkazish; 

-  xavfsizlik  texnikasi  va  favqulodda  holatlarda  hayot  faoliyat  xavfsizligi 

bo‗yicha kabinetlar tashkil etish. 

Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi bo‗yicha o‗qitish. 

Yengil avtomobil ishlab chiqarishda har bir faoliyat ko‗rsatadigan ishchi va 

xodim o‗ziga biriktirilgan ishni xavfsiz bajarish uchun chuqur bilimga ega bo‗lishi 

zarur. Buning uchun esa ularni mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi bo‗yicha 

malakali o‗qitish talab etiladi. 

Engil avtomobil ishlab chiqarish sexida ishlab chiqarishdagi barcha ishchilar 

barcha  ishlarning  xarakteri  va  xavfsizlik  darajasidan  qat‘iy  nazar  mehnat 

xavfsizligi bo‗yicha o‗qitilib, bilimlari tekshirilib ko‗rilgandan so‗ng ishga ruxsat 

etiladi.  Sexdagi  ishchilarni  mehnat  muhofazasi  va  xavfsizlik  texnikasi  bo‗yicha 

o‗qitish, ularga yo‗riqnomalar o‗tish orqali amalga oshiriladi. 

Yo‗riqnomalar  asosan  kirish  yo‗riqnomasi,  ish  joyidagi  birlamchi 

yo‗riqnomasi,  navbatdagi  yo‗riqnoma,  navbatdan  tashqari  yo‗riqnoma,  davriy 

 

 

 

Bet 

67 

 

67 

 

yo‗riqnomalariga bo‗linadi. Ishchi xodimlarga bu hamma yo‗riqnomalar o‗tkazilib 

va yana kurs o‗qishlari o‗qitiladi, keyin esa xodimlarga guvohnoma beriladi. 

Ishlab  chiqarish  sexidagi  maxsus  kiyim  boshlar,  shaxsiy  himoya  vositalari 

va uning profilaktikasi. O‗zbekiston Respublikasining ―Mehnat qonunlari kodeksi‖ 

va ―Mehnatni muhofaza qilish‖ qonunlarni asosida mehnat sharoiti zararli bo‗lgan 

ishlarda, shuningdek alohida harorat sharoitida bajariladigan youi ifloslantiradigan 

ishlarda  ishlovchi  xodimlarga  belgilangan  me‘yorda  maxsus  kiyim  bosh,  maxsus 

poyafzal va boshqa shaxsiy himoya vositalari tekinga beriladi. 

Korxona  muassasa  yoki tashkilot  ma‘muriyati  maxsus kiyim  bosh,  maxsus 

poyafzal  va  boshqa  shaxsiy  himoya  vositalarini  saqlash,  yuvish,  tozalash  va 

ta‘mirlashni ta‘minlashi, shuningdek bu vositalardan foydalanishni doimiy nazorat 

qilib borishlari zarur. 

Engil  avtomobil  ishlab  chiqarish  sexida  ham  bunday  sharoit  to‗liq  yo‗lga 

qo‗yilgan  va  mas‘ul  shaxslar  tomonidan  doimiy  nazorat  qilib  boriladi.  Bundan 

tashqari  ifloslanish  bilan  bog‗liq  bo‗lgan  ishlarda  ishloqchilarga  belgilangan 

me‘yorlarda sovun va boshqa xil zararsizlantiruvchi vositalar ham tekinga beriladi. 

Maxsus  kiyim  bosh  va  shaxsiy  himoya  vositalarini  foydalanish  muddatlari 

o‗rnatilgan  bo‗lib,  u  quyidagicha  belgilangandir:  korjomalar,  poyafzallar  12  oy, 

qo‗lqoplar 1 yoki 2 oy, himoya kaskalari 2 yil, issiq kiyim boshlar 36 oy. 

Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarni tekshirish va hisobga olish 

O‗zbekiston  Respublikasi  hududida  mulkchilikning  barcha  shakllaridagi 

korxonalar,  tashkilotlar,  shuningdik,  mehnat  shartnomasi  bo‗yicha  ishlayotgan 

ayrim  fuqarolarda  mehnat  faoliyati  bilan  bog‗liq  holda  yuz  bergan  hodisalarni  va 

xodimlar  salomatligini  boshqa  xil  zararlanishini  tekshirish  va  hisobga  olish  – 

Vazirlar  Mahkamasining  1997  yil  6  iyundagi  286-  son  qarori  bilan  tasdiqlangan 

Nizom asosida olib boriladi. 

Mazkur nizom: ishlab chiqarishda ishlayotgan davrida sud hukmi bo‗yicha 

jazoni  o‗tayotgan  fuqarolarga,  ish  beruvchilarga,  pudrat  va  topshiriqlarga  ko‗ra 

fuqarolik  xuquqiy  shartnomalar  bo‗yicha  ishlarni  bajarayotgan  shaxslarga,  tabiiy 

va  texnogen  tusdagi  favqulotda  vaziyatlarni  bartaraf  etishda  qatnashayotgan 

 

 

 

Bet 

68 

 

68 

 

fuqarolarga,  korxonada  ishlab  chiqarish  amaliyotini  o‗tayotgan  talabalar  va 

o‗quvchilarga  ham  tadbiq  etiladi.  Tabiiy  o‗lim,  o‗zini-o‗zi  o‗ldirish, 

jabrlanuvchining    o‗z  salomatligiga  qasddan  shikast  etkazishi,  shuningdek, 

jabrlanuvchining  jinoyat  sodir  qilish  chog‗ida  shikastlanishi  holatlari 

tekshirilmaydi va hisobga olinmaydi.  

Ish  beruvchi  tekshirish  tugaganidan  so‗ng  3  sutkadan  kechiktirmay 

jabrlanuvchiga yoki uning manfaatlarini himoya qiluvchi shaxsga davlat tilida yoki 

boshqa maqbul tilda rasmiylashtirilgan baxtsiz hodisa to‗g‗risidagi N-1 shakldagi 

dalolatnomani berishi kerak. 

Ish  beruvchi  bilan  davlat  mehnat  texnika  nazoratchisi  o‗rtasidagi 

anglashilmovchilikni bosh davlat nazoratchisi hal qiladi. Quyidagi baxtsiz hodislar 

maxsus tekshiriladi: 

- 

bir vaqtning o‗zida ikki va undan ziyod xodimlar bilan yuz bergan baxtsiz 

hodisalar,  o‗lim  bilan  tugagan  baxtsiz  hodisalar,  oqibati  og‗ir  baxtsiz 

hodisalar; 

- 

Guruhiy  o‗lim  bilan  tugun  va  oqibati  og‗ir  baxtsiz  hodisa  to‗g‗risida  ish 

beruvchi  darhol  sxemaga  binoan  quyidagilarga  xabar  berish  kerak:  davlat 

texnika nazoratchisiga, yuqori turuvchi xo‗jalik organiga. 

Agar  baxtsiz  hodisa  O‗zbekiston  Kasaba  uyushmalari  federatsiyasi 

kengashiga  a‘zo  tashkilotda  yuz  bersa,  u  holda  kasaba  uyushmalrining  bosh 

mehnat texnik nazoratchisi komissiya tarkibiga kiritiladi. 

Besh  va  undan  ziyod  kishi  o‗lgan  baxtsiz  hodisalar  O‗zbekiston 

Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  qarori  asosida  tuzilgan  komissiya 

tomonidan tekshiriladi. 

Maxsus tekshirish komissiyasi 15 kun mobaynida baxtsiz hodisani tekshirib 

chiqadi,  korxonadagi  mehnatni  muhofaza  qilish  ahvolini.  Agar  zarur  bo‗lsa, 

tarmoqning boshqa korxonalarida ham tekshirishni tashkil etadi, maxsus tekshirish 

dalolatnomasini tuzadi. 

Ish beruvchi maxsus tekshirish komissiyasi taklif qilgan chora-tadbirlarning 

bajarilganligi haqida maxsus tekshirish o‗tkazishni boshqargan bosh davlat mehnat 

 

 

 

Bet 

69 

 

69 

 

texnika  nazoratchisiga,  ―O‗zsanoatkontexnazorat‖  davlat  qo‗mitasining  ob‘ektlar 

nazorati ostida bo‗lgan mahalliy organlariga yozma ravishda axborot beradi.