Matematika o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma Yangi nashr

=
14
o‘nlik
birlik
o‘nlik
birlik
o‘nlik
birlik
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
1
 4 
1
13
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
1
 4 
1
13
2.
Hisoblaymiz.
21
− 4
35
− 8
51
− 7
74
− 9
81
− 3
93
− 3
3.
Rasmda nechta geo-
metrik shakl bor? To‘g‘ri 
burchaklarni topamiz.
4.
Ifoda tuzamiz va qiymatini topamiz.
Namuna:
26 + 3 − 4 = 25
26
61
56
74
+3
−4
+4
−3
37
32
− 32
41
− 3
65
− 7
62
− 3
92
− 81
100 ichida sonlarni xonadan 
o‘tib ayirish usullari (takrorlash) 
5-dars
30
− *
22
50
− *
43
**
− 20
70
5*
− 3
49
7*
− 9
62
**
− 5
80
Nomi
Jami
Soni
5.
Hisoblaymiz.
1.
Hisoblaymiz.
3.
O‘chirg‘ichlar ruchkalardan nechta ko‘p? Lupa va 
ruchkalar o‘chirg‘ichlardan nechta ko‘p?
2. 
Hisoblaymiz.
37
–
50
– 8
9
4.
Hisoblaymiz.
20 − 4
60 − 8
21 − 21
47 − 5
1. 
Hisoblashni tushuntiramiz.
Ikki xonali sondan bir xonali sonni xonadan o‘tib, ustun shaklida ayirishda 
dastlab misolni ustun shaklida yozamiz. 
O‘nliklar xonasidan 1 ta o‘nlikni birliklar xonasiga o‘tkazamiz. 
1 o‘nlik 10 ta birlikka teng.
10 birlik + 3 birlik = 13 birlik.
13 birlik − 9 birlik = 4 birlik.
4 birlikni birliklar xonasiga yozamiz. O‘nliklar xonasidagi 1 o‘nlik o‘nliklar 
xonasiga yoziladi. 
Amaliy ish.
Modelni legolar yordamida yasaymiz va hisoblashni 
tushuntiramiz. 
2. 
Hisoblaymiz. 
O‘qituvchi o‘quvchilar topshiriqni bajarayotganda quyida
-
gilarga e’tibor qaratadi: amallarning tarkibiy qismlari to‘g‘ri aytilishi va yozi
-
lishiga. Tushuntirishni 1-topshiriq singari bajaramiz. Qaysi ifodaning qiymati 
eng katta? 
3. 
Rasmda nechta geometrik 
shakl bor? To‘g‘ri burchaklarni to
-
pamiz. Shaklni topishda oldindan 
tayyorlangan bo‘laklarga ajratil
-
gan rasmlardan foydalanish tavsiya 
e’tiladi. E’tibor beramiz: 2 ta to‘rt
-
burchak bir bo‘lib 1 ta to‘rtburchak 
bo‘lishi mumkin. Xuddi shunday 
uchburchaklar ham. 
4. 
Ifoda tuzamiz va qiymatini to
-
pamiz. 
5. 
Hisoblaymiz. Qaysi ifodaning 
qiymati eng kichik? 
Tushuntirishni 
1-topshiriq singari bajaramiz.
36
100 ichida sonlarni xonadan 
o‘tib ayirish usullari
4-dars
1. 
Hisoblashni tushuntiramiz.
1 o‘nlik 10 ta
birlikka teng
10 birlik + 3 birlik 
= 13 birlik
13 birlik − 9 birlik 
= 4 birlik
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
 
23
9
−
=
14
o‘nlik
birlik
o‘nlik
birlik
o‘nlik
birlik
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
1
 4 
1
13
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
1
 4 
1
13
2.
Hisoblaymiz.
21
− 4
35
− 8
51
− 7
74
− 9
81
− 3
93
− 3
3.
Rasmda nechta geo-
metrik shakl bor? To‘g‘ri 
burchaklarni topamiz.
4.
Ifoda tuzamiz va qiymatini topamiz.
Namuna:
26 + 3 − 4 = 25
26
61
56
74
+3
−4
+4
−3
36
100 ichida sonlarni xonadan 
o‘tib ayirish usullari
4-dars
1. 
Hisoblashni tushuntiramiz.
1 o‘nlik 10 ta
birlikka teng
10 birlik + 3 birlik 
= 13 birlik
13 birlik − 9 birlik 
= 4 birlik
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
 
23
9
−
=
14
o‘nlik
birlik
o‘nlik
birlik
o‘nlik
birlik
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
1
 4 
1
13
o‘nlik birlik
2
 
3
−
9
1
 4 
1
13
2.
Hisoblaymiz.
21
− 4
35
− 8
51
− 7
74
− 9
81
− 3
93
− 3
3.
Rasmda nechta geo-
metrik shakl bor? To‘g‘ri 
burchaklarni topamiz.
4.
Ifoda tuzamiz va qiymatini topamiz.
Namuna:
26 + 3 − 4 = 25
26
61
56
74
+3
−4
+4
−3
29
60
64
78
25
57
60
75
@edurtm_uz

---

A
b
D
36
Maqsad:
100 ichida sonlarni xonadan o‘tib ayirishni (50 – 27 ko‘rinishida
-
gi) biladi. 
5-DARS: 
100 ICHIDA SONLARNI XONADAN
O‘TIB AYIRISH USULLARI (TAKRORLASH)
1. 
Topshiriqni og‘zaki bajaramiz. Sonlar o‘qida berilgan amallarni bajara
-
miz. 1-sonlar o‘qida qaysi son berilgan? (50 soni) Nechani ayirish kerak? (8 
sonini) Demak, qaysi sondan 8 sonini ayirsak, 50 chiqadi? Kim chaqqon? 58 
sonidan 8 sonini ayirsak, 50 chiqadi. Ifoda tuzib bajaramiz: 
58 – 8 = 50. 
2-sonlar o‘qida 37 sonidan 9 sonini ayiramiz: 
37 – 9 = 28.
2. 
Birgalikda hisoblaymiz. Berilgan misollardagi yulduzchalar o‘rniga mos 
sonlarni qo‘yib, amallarni bajaramiz. 
30 – 8 = 22
 
90 – 20 = 70
71 – 9 = 62
 
50 – 7 = 43 
52 – 3 = 49
85 – 5 = 80
3. 
Jami narsalarni sanaymiz (jami narsalar 12 ta). Keyin ularning har 
birining sonini topamiz va daftarimizga yozamiz (ruchka – 4 ta, o‘chirg‘ich – 5 
ta, lupa – 3 ta). O‘chirg‘ichlar ruchkalardan nechta ko‘p? ( 1 ta ko‘p) Lupa va 
ruchkalar o‘chirg‘ichlardan nechta 
ko‘p? (2 ta ko‘p)
4. 
Berilgan topshiriqni yozma 
bajaramiz. Ayirish amalini bajarish 
orqali ayirmani topamiz. 
20 – 4 = 16
47 – 5 = 42
21 – 21 = 0
60 – 8 = 52
5. 
O‘quvchilarga o‘qituvchi to-
monidan tushuncha beriladi. Beril-
gan nuqtalarni birlashtirib, ko‘pbur-
chaklar yasaymiz.
37
32
− 32
41
− 3
65
− 7
62
− 3
92
− 81
100 ichida sonlarni xonadan 
o‘tib ayirish usullari (takrorlash) 
5-dars
30
− *
22
50
− *
43
**
− 20
70
5*
− 3
49
7*
− 9
62
**
− 5
80
Nomi
Jami
Soni
5.
Hisoblaymiz.
1.
Hisoblaymiz.
3.
O‘chirg‘ichlar ruchkalardan nechta ko‘p? Lupa va 
ruchkalar o‘chirg‘ichlardan nechta ko‘p?
2. 
Hisoblaymiz.
37
–
50
– 8
9
4.
Hisoblaymiz.
20 − 4
60 − 8
21 − 21
47 − 5
38
100 ichida sonlarni xonadan 
o‘tib ayirish usullari 
6-dars
1. 
Hisoblashlarni tushuntiramiz.
3.
Shakllardagi qaysi nuqtalardan simmetriya o‘qini 
o‘tkazish mumkin?
5.
Nuqtalarni birlashtirib ko‘pburchaklar yasaymiz.
50 − 27 = 
50 − 20 = 
− 7 = 
20 7
80
?
80
18
2.
Sharbat 2 xil meva-
dan tayyorlanadi. Beril-
gan mevalardan necha xil 
sharbat tayyorlash mumkin?
@edurtm_uz

---

A
b
D
37
6-DARS: 
100 ICHIDA SONLARNI XONADAN
O‘TIB AYIRISH USULLARI
Maqsad:
100 ichida sonlarni xonadan o‘tib ayirishni (50 – 27 ko‘rinishida
-
gi) biladi. 
38
100 ichida sonlarni xonadan 
o‘tib ayirish usullari 
6-dars
1. 
Hisoblashlarni tushuntiramiz.
3.
Shakllardagi qaysi nuqtalardan simmetriya o‘qini 
o‘tkazish mumkin?
5.
Nuqtalarni birlashtirib ko‘pburchaklar yasaymiz.
50 − 27 = 
50 − 20 = 
− 7 = 
20 7
80
?
80
18
2.
Sharbat 2 xil meva-
dan tayyorlanadi. Beril-
gan mevalardan necha xil 
sharbat tayyorlash mumkin?
39
4.
Hisoblaymiz.
5.
Chizma yordamida ifoda tuzamiz va qiymatini 
to pamiz.
÷
÷
×
×
×
×
−
−
50
23
17
?
?
÷
÷
×
×
×
×
+
+
45
40
15
?
?
40
40
30
20
16
100 ichida sonlarni xonadan 
o‘tib ayirish usullari
7-dars
1. 
Hisoblashni tushuntiramiz. 
4
 
0
− 
1
 
5
 
o‘nlik
o‘nlik
o‘nlik
o‘nlik
birlik
birlik
birlik
birlik
3
10
4
 
0
− 
1
 
5
 
3
10
4
 
0
− 
1
 
5
 5
3
10
4
 
0
− 
1
 
5
2
 5
2.
Hisoblaymiz.
40
− 27
50
− 44
60
− 37
60
− 42
80
− 51
90
− 64
1. 
50 soni bilan 27 sonining ayirmasini topamiz. 
27 soni 2 ta o‘nlik va 7 ta birlikdan iborat. 
50 sonidan 20 sonini ayiramiz:
50 – 20 = 30. 
Keyin natijadan 7 ta birlikni ayiramiz:
30 – 7 = 23. 
Amaliy ish.
Ushbu modelni legolar yordamida yasaymiz va hisoblaymiz. 
Sonlar o‘qida hisoblashlarni tushuntiramiz. 80 sonini 18 ta kamaytiramiz. 
Bittalab kamaytiramiz: 79, 78, 77, 76, …, 62. 
80 sonini 18 ta kamaytirsak, ya’ni 80 bilan 18 sonining ayirmasi 62 ga teng. 
Hisoblashni sonlar o‘qida tushuntiramiz. “?” belgisi o‘rniga qanday son 
yozish lozim? Ifodaning qiymatini topamiz. 
2. Amaliy ish.
Mevalarni tanlash jarayoni mevalar yoki mevalar rasmi yor
-
damida bajariladi. 
1) olxo‘ri+olcha
2) olxo‘ri+olma 
3) olcha+olma 
Ijodiy fikrlash va muammoni hal qilish vazifasi sifatida o‘quvchilarga be
-
riladi. 
3. 
Shakllardagi qaysi nuqtalardan simmetriya o‘qini o‘tkazish mumkin? 
Dastlab simmetriya o‘qlarini o‘tkazamiz. 
Shakllardagi qaysi nuqtalardan 
simmetriya o‘qini o‘tkazish mumkin 
emas? Simmetriya o‘qi bo‘la olmay
-
digan chiziqlarni chizamiz. 
1-tomonda joylashgan 1 ta qizil 
nuqta berilgan, uning qarama-qar-
shi tomonida 3 ta qizil nuqta beril
-
gan. Shunday kesma chizingki, kes
-
ma simmetriya o‘qi bo‘lsin. Faqat 
o‘rtada joylashgan qizil nuqta bilan 
tutashtirilsagina simmetriya o‘qi 
hosil bo‘ladi. Oldindan tayyorlab 
qo‘yilgan rasm asosida tushuntirish 
beramiz. Rasmga chizamiz va uni 
buklaymiz. 
5. 
1-topshiriq singari bajaramiz. 
Bu misolga qo‘shimcha yana mi-
sollar berish mumkin. Bu misollarni 
ham sonlar nuri yordamida ayirish 
kerakligini aytamiz. 
Misol: