Mavjud tadqiqotlar ishchilarning kapitalistik munosabatlarga nafrati bilan bog‘liq muammolar yechimini topishda yetarli bo‘lmay qoldi. Bu esa kapitalizm tubdan islox qilish sohasidagi yangi tadqiqotla
Mavjud tadqiqotlar ishchilarning kapitalistik munosabatlarga nafrati bilan bog‘liq muammolar yechimini topishda yetarli bo‘lmay qoldi. Bu esa kapitalizm tubdan islox qilish sohasidagi yangi tadqiqotlarni yuzaga keltirdi.
K.Marks va F.Engels asarlarida bunday tadqiqot amalga oshiriladi. V.I.Lenin esa markscha g‘oyani kapitalizm rivojining keyingi boskichiga bog‘lab rivojlantiradi.
K.Marks(1818-1883) va F.Engels (1820-1895) iqtisodiy g‘oyalarning
manbaini "klassik iqtisodiy maktab" vaqillari (A.Smit va D.Rikardo)ning asarlari tashqil etadi. Chunki klassik maktab vaqillarining tadqiqot predmetini ham qiymatining ham qiymatning mexnat nazariyasi, doimiy va o‘zgaruvchan kapital, foyda normasining pasayishi qonuni, mexnat unumdorligi to‘g‘risidagi koidalar tashqil etadi. "kapital" asari K.Marks va F.Engels g‘oyalarining batafsil majmui xisoblanadi. Asarning birinchi tomi 1867 yilda nashr etilgan. 11 va 111 tomlari esa (1885 va 1894) keyin nashr ettirilgan.
Ikkala olimning iqtisodiy g‘oyalari bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. Masalan, "Anti-Dyuring" asarining iqtisodiy qismida Engels kapitalizmning ashaddiy dushmani sifatida taxlil etadi. Ularning fikricha asosan XU1 asrdan manufaktura bilan bog‘liq boshlangan kapitalizm ishlab chiqarish vositalariga xususiy mulkchilik va boshboshdoklik tufayli jamiyatni insonparvarlik va demoqratiyadan o‘zoqlashtiradi. Kapital kategoriyasi ishchiga zolimlik va ishchi kuchiga xukmronlik vositasi ma’nosida talqin qilindi.
Bu ma’noni kuyidagi takkoslashdan ham ko‘zatish mumkin.
V.I.Ulyanov (Lenin) (1870-1924) ning iqtisodiyot sohasidagi tadqiqotlarini ikki qismga: kapitalizm va imperializm iqtisodiyotning takdiri to‘g‘risidagi hamda sotsialistik iqtisodiyotining takdiri to‘g‘risidagi g‘oyalarga ajratib ko‘rsatish mumkin. "Rossiyada kapitalizmning taraqqiyoti" (1899), "Imperializm kapitalizmning yukori bokichi" (1916) asarlarida bozor munosabatlari va kapitalizmning rivojlanish xususiyatlari bayon etilgan. Imperializmning iqtisodiy belgilariga kuyidagicha ta’rif berilgan. 1. Ishlab chiqarish va kapitalning konsentratsiyalashuvi, monopoliyalar vujudga kelshi. 2.Bank kapitali va sanoat kapitali kushilib moliya oligarxiyasi paydo bo‘lishi. 3.CHetga tovar emas, kapital chiqarishning ahamiyati ortishi. 4.Xalqaro monopolistik ittifoqlar tuzilishi. 5.Er yuzining yirik kapitalistik davlatlar tomonidan bo‘lib olinishi.
