Mavzu: Biologiya ta’limi mazmunining tarkibiy qismlari Reja

Biologik tushunchalarni shakllantirish va rivojlantirish. Biologiyani 
o‘qitishning asosiy maqsadi o‘quvchilarda DTS bilan me’yorlangan bilim, 
ko‘nikma va malakalar, kompetensiyalarni shakllantirish sanaladi. Shu sababli, 
biologiya o‘qitish metodikasining asosiy muammolaridan biri o‘quvchilarda ta’lim 
mazmunining asosiy tarkibiy qismi bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar, 
kompetensiyalarni shakllantirish masalasi hisoblanadi va mazkur masala juda 
ko‘p biolog-metodistlar tomonidan tadqiq etilmoqda. 
O‘quvchilarda bilimlarni shakllantirish uchun, avvalo, uning ta’rifini bilib 
olish zarur. Bilim narsa va hodisalarning muhim belgi va xususiyatlari, jarayonlar 
va ular o‘rtasidagi bog‘lanishlar to‘g‘risida fan tomonidan aniqlangan 
tushunchalardan tarkib topadi. Demak, bilim tushunchalar tizimidan iborat bo‘lib, 
tushunchalarni shakllantirish muammosi yetakchi o‘ringa chiqadi. 
Biologik tushunchalarni shakllantirish va rivojlantirish biologik ta’lim va 
tarbiyaning harakatlantiruvchi kuchi, o‘quv materiali mazmunining asosiy birligi 
sanaladi. O‘quvchilarda tushunchalarni shakllantirish quyidagi bosqichlarda 
amalga oshiriladi: o‘quv materialini sezgi organlari orqali qabul qilish, idrok etish, 
tasavvur qilish, yodda saqlash, amalda qo‘llash, natijalarni tekshirish, axborotlarni 
umumlashtirish va xulosa yasash. 
O‘qituvchi tomonidan tushunchalarni shakllantirish bosqichlariga amal 
qilinishi o‘quvchilarning tushunchalarni qabul qilishiga, tushunishiga imkon 
yaratadi. Shu sababli, o‘qituvchi har bir o‘quv fani mazmunidagi tushunchalarni 
belgilab olishi, o‘quvchilarda shu tushunchalarni shakllantirishga e’tibor qaratishi 
lozim. 
Tushunchalar mavzudan mavzuga o‘tgan sari asta-sekin rivojlantirilib, 
mukammallashib boradi, shunga ko‘ra tushunchalarni shakllantirish bilan bir 
qatorda ularning rivojlantirilishi muhim ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega. Shuni 
esdan chiqarmaslik lozimki, o‘quvchilar tushunchalarni birdaniga egallay 
olmaydilar, tushunchalarning hosil bo‘lishida yuqorida qayd etilgan bosqichlarni 
amalga oshirish, buning uchun esa muayyan vaqt kerak bo‘ladi. Faktlardan 
tushunchalarni keltirib chiqarish uzoq davom etadigan jarayon bo‘lib, eng muhimi,
tushunchalarni «tayyor» holda berishdan saqlanish, qiyinchiliksiz qabul qilingan 
tushunchalar tez esdan chiqishini unutmaslik kerak. O‘qituvchi tushunchalarni 
shakllantirish bosqichlariga amal qilishi, o‘quvchilarni aqliy faoliyatga jalb etishi, 
ular tomonidan obyektlarni taqqoslash, o‘xshashlik va farqini topish, 
umumlashtirish va xulosa chiqarish kabi mantiqiy fikr yuritish operasiyalaridan 
foydalanish ko‘nikmalarini egallashlariga zamin yaratishi lozim.