Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda arifmetik materialni o‘rganishda tarixiy materiallardan foydalanish

III bob. Boshlang„ich sinflarda matematik materialni o„qitish jarayonida 
tarixiy asarlardan foydalanish metodikasi. 
3.1.Sonlarni 
raqamlashni 
o‗rganishda tarixiy materiallardan foydalanish 
usullari.....................................................................................................................41 
3.2.Qo‗shish va ayirishni o‗rganishda tarixiy materiallardan foydalanish 
usullari.....................................................................................................................49 
3.3. Ko‗paytirish va bo‗lishni o‗rganishda tarixiy materiallardan foydalanish 
usullari.....................................................................................................................51
3.4. Tajriba sinov ishlari..........................................................................................53 
Xulosa
.....................................................................................................................63 
 
Foydalanilgan adabiyotlar
....................................................................................66
 
 
 
 
 

---

4 
KIRISH 

Yigirma besh yillik mustaqil hayotimiz bizga qanday muqaddas zaminda 

yashayotganimizni, ulug` ajdodlarimiz qoldirgan qanday meros va qadriyatlarga 
ega ekanimizni anglatdi, shu aziz tuproqda yotgan ota-bobolarimiz dini va ruhiga 
sodiq bo`lishga, Vatanimiz kelajagi, farzandlarimiz kamoli uchun o`z taqdirimizni 
o`z qo`limizga olib, fidoiy mehnat qilishga o`rgatdi deb, ta‘kidlaydi, O`zbekiston 
Birinchi Prezidenti I. A. Karimov
1
.
Jamiyatimizning mustaqillik yillarida orttirgan taraqqiyot tajribasi tahlil 
qilinib, milliy istiqlol g`oyalari tamoyillariga asoslanib, ijtimoiy hayotning muhim 
tarkibiy qismi sifatida, ta'lim-tarbiya jarayoni o`zgardi. Bu jarayon ta'lim sohasidagi 
davlat siyosatining huquqiy-tarbiyaviy asoslarini yaratishdan boshlandi. Ta'lim 
tarbiyani milliy istiqlol g`oyalari asosida yuksak darajaga ko`tarish davrimizning 
qat'iy talabi va jamiyatning ijtimoiy talabidir. 
Darhaqiqat, o`zbek xalqining buyuk mutafakkirlari ham uzoq o`tmishdayoq 
olib borgan tadqiqotlari va kashfiyotlarida insonni odobli, ma'naviy barkamol 
mehnatsevar, vatanparvar qilib tarbiyalashga oid yangi g`oya va ta'limotlarni 
yaratganlar. Muso al-Xorazmiy (783-850), Abu Rayhon Beruniy (973-1048), Ibn 
Sino (980 - 1037); Umar Hayyom (1048-1131); Nasriddin at-Tusiy (1201-1274); 
Ulug`bek (2394-1449), G‗iyosiddin al-Koshiy (1385-1437); Ali Qushchi (1402-
1474); va boshqalarning bizga qoldirgan boy meroslari fikrimizning asosidir. Bu 
allomalarimizning asarlarida bolalarni o`qitish, mehnatga, odobga o`rgatishda 
muallimlarning vazifalariga katta e'tibor berilgan. Jumladan, Nasriddin Tusiy 
fikricha muallim talabalarning aql-zakovatiga ta'sir qilish uchun ularning ishonchini 
qozonish va qalbidan joy olish mas'uliyatini his qilishi lozim. Ibn Sino fikricha, 
tarixiy manbalarni bilish olijanob va foydali faoliyatdir. U ilm - narsalarning inson 
aqli yordami bilan o`rganilishi shaxs faoliyatida muhim ekanligini ta'kidlab o`tadi. 
Abu Rayhon Beruniyning pedagogik ijodida tarbiyaning maqsadi, vazifalari va 
1
Biz kеlajagimizni o‘z qo‘limiz bilan quramiz. 7-jild. – -T.: O‘zbеkiston, 1999; 

---

5 
o`rni, yosh avlodning rivojlanishi haqidagi fikrlari chin ma'noda insonparvarlik va 
eng muhimi bilimni puxta va mustahkam egallash zarurligidir
2
. 
Ota bobolarimizdan qolgan ilmiy merosni chuqur o`rganib, uni ta'lim tarbiya 
jarayoniga tatbiq etish har bir ma'naviy barkamol va ijodkor mutaxassisning 
muqaddas burchidir. 
Matematika fani tarixi ham barcha fanlar tarixi kabi chinakam fuqarolik 
xulq-atvori va olimlarning yuksak vatanparvarlik harakatlariga doir misollarga 
nihoyatda boy. Bolalarni o`zligini anglash va vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda 
matematika tarixiga doir ilmiy-nazariy ma'lumotlar katta ahamiyatga ega. 
O`qituvchining 
matematika 
o`qitishdagi 
yutuqlari 
ayni 
damlarda 
o`qitilayotgan materialga ehtiyoj qachon, qanday sabablar tufayli va qanday 
vaziyatlarda tug`ilganligi, uning yordamida qanday masalalar yechilganligi va hozir 
ham yechilayotganligi, u matematikaning yana qanday qismlari bilan aloqadorligi 
haqidagi savollarga tarixiy manbalardan olinadigan javoblarga bog`liq. Bunday 
savollarga javob berolmaslik, javob berishdan bosh tortish fikrlashni taqiqlab 
qo`yish bilan barobardir. 
Metodist pedagoglar turli davrlarda matematika o`qitishni uning tarix bilan 
bog`lash va uni o`qitishni u yoki bu davlatning ijtimoiy tuzumi va maktablarning 
umumiy vazifalariga qarab belgilaganlar.
Vaholanki, milliy o`zlikni anglash jarayonida boshlang`ich sinflarda tarixiy 
materiallarni o`rganish xozirgi davrda muhim ahamiyatga ega. 
Shu sababli boshlang`ich sinf matematika darslarining samaradorligini 
oshirishda O`rta osiyolik olimlar ijodidan foydalanish muammosini tadqiq etishni 
hamda tarixiy tushunchalarni shakllantirishning ilmiy pedagogik asoslarini 
yaratishga e'tibor qaratdik. Yuqori sinf matematika tarixiga doir masalalar bilan 
S.Axmedov, M.Depman, G.M.Gleyzer, A.Abdurahmonov, S.X.Sirojiddinov, 
G.M.Matvivevskaya, A.Axmedov, H.Tillashevlar va boshqlar shug`ullanishgan. 
Boshlang`ich sinf uchun darslik va o`quv qo`llanmalari (K.Qosimova, 
R.A.Mavlonova), o`qituvchilar uchun qo`llanmalar (A.M.Pishkalo, N.B.Istomina, 
2
Tarixiy xotirasiz kelajak yo‗q. -T.: ―O‗zbеkiston‖, 1999. 

---

6 
L.Sh.Levenberg, N.U.Bikbaeva, M.Jumaev) va o`quvchilar uchun, tajriba-sinov 
qo`llanmalari 
(A.Ahmedov, 
M.Jumaev, 
N.Abduraxmonov, 
R.Ibragimov), 
mualliflari 
qo`llanmalari 
(o`quv 
materiallari) 
orqali 
boshlang`ich 
sinf 
o`quvchilarining fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish masalalariga to`xtalib 
o`tishgan. Didaktika va ta'lim metodikasining xususiy masalalariga bag`ishlangan 
ishlarda dars samaradorligini oshirishda O`rta osiyolik olimlar ijodidan foydalanish 
muammosi umumiy holda ko`zda tutiladi. Biroq maxsus tadqiqot predmeti sifatida 
ajratib olinmagan. 
O`zbekiston Birinchi Prezidenti Islom Karimov o`zining "O`zbekiston 
buyuk kelajak sari" asarida tariximizni tiklashga alohida e'tibor berish kerak. Shu 
bilan birga, milliy o`z-o`zini anglashning tiklanishi jahon insonparvarlik madaniyati 
va umumbashariy qadriyatlari ideallaridan, bizning ko`p millatli jamiyatimiz 
an'analaridan ham ajralib qolishi mumkin emasligini alohida ta'kidlagan.
3
Shakllanayotgan milliy istiqlol g`oyasi va mafkurasining muhim tomonlaridan 
biri o`zlikni anglashdir. Bu masala bilan tadqiqotimiz jarayonida tanishamiz. Lekin 
adabiyotlarning tahlili shuni ko`rsatadiki, boshlang`ich sinf matematika darslari 
samaradorligini oshirishda O`rta Osiyolik olimlar ijodidan foydalanish muammosi 
tadqiq etilmaganligi sababli, bu muammoni pedagogik jihatdan tahlil etish, uning 
maqsadi, vazifasi, mazmuni, shakl, usullari, ishlab tavsiyalar yaratish maqsadida 
tadqiqot mavzusini «Boshlang`ich sinf matematika darslarida O`rta osiyolik olimlar 
ijodidan 
foydalanish 
metodikasi» 
deb 
nomladik.