Mavzu: Boshlang’ich sinflarda sintaksis elementlari ustida ishlash metodikasi. Boshlang’ich sinflarda sintaksis va punktuatsiya elementlarini o’rganish

3. O'quvchilaming nutqida gapning maqsadga va ohangga ko'ra

• 3. O'quvchilaming nutqida gapning maqsadga va ohangga ko'ra
• turlaridan foydalanish ko'nikmasini shakllantirish.
• 4. Gapda so'zlarni aniq qo'llash ko'nikmasini o'stirish.
• 5. Yozma nutqda gapni to'g'ri tuzib yozish (uni bosh harf bilan
• boshlash, tinish belgilarini qo'yish) ko'nikmasini shakllantirish20.
• Ishning bu besh yo'nalishi bir-biriga o'zaro ta’sir etadi va gapning
• ayrim tomonlarini o'rganish maqsadidagina ulaming har biri mustaqil
• muhokama qilinadi. Gapni o'rganish va nutqda undan foydalanish
• ko'nikmasini shakllantirish 0‘quvchilarning aniq bilimlarini doimiy
• kengaytirib, boyitib borishga asoslanadi. 0 ‘quvchi qanday yangilikni
• bilsa, unda bu yangilik haqida xabar berish ehtiyoji tug‘iladi. U o‘z
• fikrini ifodalash uchun qulayroq shakl qidiradi. Demak, aloqa qilish
• talabidan gapni mukammalroq egallash zaruriyati kelib chiqadi.
• ,,Gap“ mavzusi barcha sinflarda o'rganiladi. Gapning belgilari
• haqidagi bilimlar chuqurlashtirib boriladi. O'quvchilar fikr ifodalovchi
• nutq birligi - gap haqidagi elementar tasawurdan gapning bosh va
• ikkinchi darajali bo'laklari, gapda so'zlaming bog'lanishi, gapning
• uyushiq bo'laklarini o'rganishga o'tadilar.
• Gap ustida ishlashning boshlang'ich bosqichi savod o'rgatish davriga
• to'g'ri keladi. Bu davrda o'quvchilar gapning muhim xususiyatlari
• (fikr ifodalashi, tugallangan ohang bilan aytilishi) bilan tanishadilar.
• Gapning bu xususiyatlarini bilmasdan turib, so'zlardan gap tuzib
• bo'lmaydi. Agar o'quvchilar gapning bosh bo'laklarini ajrata olmasalar,
• gap nutqning yaxlit birligi ekanini bilmaydilar. Ega va kesim gapning
• qurilishi va mazmunining asosini tashkil etadi. Shuning uchun

Gapning
Dasturga
2-sinfda
3-sinf gap
4-sinfda

Ikkinchi darajali bo'laklarning mohiyatini ochish

• Ikkinchi darajali bo'laklarning mohiyatini ochish uchun o'quvchilar
• gapni tahlil qiladilar va ular qaysi gap bo'lagiga bog'lanib, uni izohlab
• kelayotganini aniqlaydilar. Ikkinchi darajali bo'laklarning xususiyatlari
• gapni yoyish (yig'iq gapni yoyiq gapga aylantirish) jarayonida yaqqol
• ko'rinadi. Masalan, o'quvchilar ,,Qaldirg‘ochlar uchib keldi“ gapini
• yozadilar. Fikrni to'liq ifodalash uchun gapga qayerga? va qachon?
• so'roqlariga javob bo'lgan so'zlarni qo'yish topshiriladi. O'quvchilar
• bu vazifani bajarib, qaysi gap bo'lagi (ikkinchi darajali bo'lak) fikrni
• yana aniqroq ifodalaganiga ishonch hosil qiladilar.
• O'quvchilarda gapda so'zlaming bog'lanishini aniqlash ko'nikmasini
• shakllantirish muhim sintaktik va nutqiy ko'nikmalar qatoriga kiradi.
• So'z birikmasi gap qismi sifatida ajratiladi va boshlang'ich sinflarda
• uning muhim belgilari idrok qilinadi. „So'z birikmasi" atamasi
• darsliklarga kiritilmagan, ta’rifi berilmaydi.