Mavzu: Bozor iqtisodiyoti, uning vujudga kelishi va rivojlanish shart sharoitlari

3.Moliyaviy institutlar — bozorning, korxonalarning normal faoliyat yuritishini ta’minlash uchun pul massasi, moliyaviy resurslar harakatini tartibga soluvchi moliya, kredit tashkiloti hisoblanadi.

4.Davlat, aniqrog’i, davlatning barcha idora, mahkama, tashkilotlari. Ular umumiy maqsadga erishish uchun huquqiy va siyosiy hokimiyat orqali xo’jalik sub’ektlari va bozorni zarur darajada nazorat qiladi. Shu bilan birga ishlab chiqarish va iste’mol bilan ham shug’ullanadi.
Bozor iqtisodiyoti sub’ektlari o’zaro aloqaga kirishadilar. Ish kuchi, er, kapital va boshqa vosita egalari ularni korxona, firmalarga sotadilar. Ular o’z navbatida ishlab chiqarish omillarini ishlatib, tovar yaratadilar, xizmat ko’rsatadilar.
Ularning o’zaro ta’siri quyidagicha:
Umuman olganda, butun jamiyat a’zolari bir tomondan, ishlab chiqaruvchi (xizmat ko’rsatuvchi), ikkinchi tomondan, iste’molchi. Bozorda esa sotuvchi hamda xaridor sifatida namoyon bo’ladilar.

2. 
   
   Jahon miqyosida turli mamlakatlarning Bozor Iqtisodiyotiga o`tish modellari
   
   

1. 
   
   XX asrga kelib bozor iqtisodiyotiga o’tish global, ya’ni umumjahon voqeligiga aylandi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish murakkab jarayon, shuning uchun u uzoq vaqt davom etadi. Undan tashqari, har bir mamlakatning o’ziga xos xususiyatlari mavjud bo’lib, bozor iqtisodiyotiga o’tishning turli modellari, yo’nalishlari asosida amalga oshadi.
   
   

Bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’ziga xos yo’li quyidagi omillarga bog’liq:
1) geografik o’rin;
2) tabiiy resurslarning mavjudligi va ularning zaxirasi;
3) tarixiy taraqqiyot darajasi;
4) aholining an’analari va urf-odatlari;
5) ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi;
6) jamiyatning ijtimoiy yo’nalishi.
Shu bilan birga bozor iqtisodiyoti modellarining umumiy tomonlari bo’lib, bular:

19. 
    
    -bozor iqtisodiyotining turli-tuman mulkchilikka asoslanganligi;
    
    
20. 
    
    -tovarlar va xizmatlarga erkin narxlar ustunligi;
    
    
21. 
    
    -raqobat kurashiga asoslanishi;
    
    

-iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning ma’lum tizimi mavjudligi va boshqalardan iborat.
Bozor iqtisodiyoti barcha mamlakatlarda o’z xususiyatlari va umumiy tomonlarining o’ziga xos qorishmasidan iborat bo’lib, ilmiy iqtisodiyotda har xil model (andaza) tarzida ifodalanadi.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish modellarini tarixiy nuqtai nazardan 3 guruhga bo’lish mumkin.
Ana shunday guruhlarga bo’lishning mezoni qilib,

22. 
    
    -davlat dasturlarining maqsadi, yo’nalishi;
    
    
23. 
    
    -iqtisodiyotni tartibga solish usullari;
    
    
24. 
    
    -iqtisodiyotda davlat sektorining ulushi;
    
    
25. 
    
    -ish haqidagi farq kabilar olinadi.