Mavzu: Deviatsiyalarni namoyon bo’lish darajalari Reja

Deviatsiyalarni namoyon bo’lish darajalari 
Alkogolizm (ichkilikbozlik), bayram, tantanali marosimlar, oilaviy 
tantanalarni ŏtkazishda, shuningdek, shaxsiy muammolarni hal etish yŏlida spirtli 
ichimliklar ichish majburiy bŏlib Qolganligi an’anasi insonlar hayotida alkogolni 
qattiq ŏrnashib Qolganligiga asos bŏladi. Lekin bu sotsial-madaniy an’ana 
jamiyatga Qimmatga tushmoqda. Statistikaga kŏra, sobiq ittifoq davrida mayda 
bezorilikni 90%, tajavuzkorlikni 90%, boshqa jinoyatlarni Qariyib 40% 
ichkilikbozlik bilan bog’liq bŏlgan. Tarix guvohlik beradiki, jamiyat alkogolizmga 
Qarshi 2 yŏl bilan kurashgan: 1) Spirtli ichimliklarni chegaralash, ularni ishlab 
chiqarishni va sotishni qisqartirish, narxini oshirish, ta’qiq va chegaralarni 
buzganligi uchun jazoni kuchaytirish yŏlidir. 2) Bu alkogolga ehtiyojni 
kamaytirishga Qaratilgan chora tadbirlarni kuchaytirish, hayotni sotsial va 
iqtisodiy sharoitlarini yaxshilash, umumiy madaniy va ma’naviyatni ŏsishi, alohida 
alkogolsiz fe’l-atvor stereotiplarini shakllantirish yŏlidir. Ikkinchi yŏl maqsadga 
muvofiqdir, lekin bu alkogolizmga Qarshi kurashni administrativ yŏlini rad 
etmaydi. Bu 2 yŏlni birga ongli ravishda muvofiqlashtirish lozim.
Giyohvandlik (narkomaniya). Shaxsga va jamiyatga bugun buzg’unchi 
ta’sir kŏrsatuvchi, og’ir sotsial oqibatlariga kŏra giyohvandlik asosiy ŏrin tutadi. 
Sotsiologik tadqiqotlar kŏrsatishicha, odamlar rohat olish, ŏtkir hissiyotlarga 
kirishish uchun giyohvand moddalarga berilib Qoladilar. Giyohvandlar asosan 

---

yoshlar ichida kŏp uchraydi. Tadqiqotlar yana shuni kŏrsatadiki, kŏpchilik boshqa 
odamlar ta’siri ostida, asosan dŏstlari, tanishlari orqali giyohvand moddalarga 
berilib qolmoqdalar. Xavfli tomni shundaki, narkotiklar Qabul Qilishni boshlanish 
etaplarida odam hech Qanday yomon ta’sir, og’ir sezmaydi, aksincha giyohvand 
moddani Qabul Qilganda kayfiyat kŏtariladi. Jism shunday rohat oladiki, buni 
kŏpchilik sog’liqga yaxshi yordam beradi, tinchlantiradi deb ŏylaydi. Jismoniy va 
psixik degradatsiya bosqichida esa, ular boshi berk kŏchaga kirib Qolganligini 
anglab etadilar. Lekin bu odatdan vos kechishga kuchlari etmaydi, unga bŏysunib 
Qoladilar. Giyohvandlik bilan kurashida sotsial, iqtisodiy, madaniy xarakterdagi 
chora-tadbirlar va shuningdek maxsus meditsinaga oid, huquqiy chora-tadbirlardan 
foydalaniladi.
Suitsid (ŏz-ŏzini ŏldirish). Suitsid bu odamning ŏzini-ŏzi ŏldirishga harakat 
Qilishdir. Kŏp hollarda suitsid chetga og’uvchi fe’l-atvor sifatida echilishi mumkin 
bŏmagan muammolardan, umuman hayotdan Qutulish usuli bŏlib keladi. Bunday 
hollar kuzatilib, ŏrganilib, shunday xulosaga kelindiki, ular ma’lum darajada jins, 
yosh ma’lumot, sotsial va oiladagi tutgan ŏrniga bog’liq holda kelib chiqadi. 
Suitsidlar, asosan rivojlangan davlatlarda kŏp uchraydi va bugungi kunda ularni 
kŏpayishi kuzatilmoqda. Erkaklar orasida sodir etilayotgan suitsid hollari ayol 
orasidagiga Qaraganda kŏproq og’ir ahvollarga olib keladi. Ŏz joniga Qasd Qilish 
20 yoshgacha va 55 yoshdan oshganlar ichida uchraydi. Hozirgi ŏz-ŏzini ŏldirish 
hollari 10-12 yoshli bolalar ichida ham kuchaymoqda. Jahon statistikasiga kŏra, 
suitsid fe’l-atvor kŏpincha shaharlarda, yolg’iz yashovchi odamlar orasida 
kuzatiladi. Ŏrta Osiyoda 60-yillardayoq ayollar ichida ŏz joniga Qasd Qilish hollari 
kuzatilgan. Asosan ŏzini yoqish kŏpaygan. Buning sotsial sababi ayollarga bŏlgan 
notŏg’ri munosabatlar, ularga jamiyat tomonidan befarq Qaralganligi turmushdagi 
Qiyinchiliklar, ayollarni ijtimoiy ishlab chiqarishga, ijtimoiy-siyosiy hayotga jalb 
etishda zarur shart-sharoitni yaratish bilan bog’liq bŏlgan muammolarni mahalliy 
boshqarish organlari tomonlaridan notŏg’ri hal etilganligidir.
Fohishabozlik. Bu termin lotincha «Prostitutio» sŏzidan olingan bŏlib, or-
nomusni yŏqotish, xŏrlash, toptash degan ma’nolarni beradi. Mehnat taqsimoti, 

---

shaharlarni vujudga kelishi jarayonida paydo bŏlgan fohishabozlik kapitalistik 
munosabatlar bilan bir Qatorda rivojlanib bordi. XX asrning 20 yillarining 
boshlaridan Evropada ham, Shimoliy Amerikada fohishabozlikni kamayishi 
kuzatilmoqda. Bu an’anani sababi tadqiqotchilarni fikriga kŏra ayollarni iqtisodiy 
ahvolini yaxshilanishi, birovga Qaram bŏlib Qolmasligidir. Sobiq ittifoqda 
fohishabozlik tŏg’risida gapirilmas edi, yaqindan boshlab tadqiqot natijalari ochiq 
matbuotda e’lon Qilina boshlandi, Qaerlardadir bu harakatlar Qonuniylashtirilgan. 
20-yillarda kŏp ayollar bunday ish bilan ochlik va etishmovchilik tufayli 
shug’ullanishgan. Ular asosan ma’lumoti past ayollar edi. Bugungi kunda sotsial 
va yosh bazasini keskin kengayishi kuzatilmoqda. Ayollar bunday ishni ochlikdan, 
yŏqchilikdan emas, balki moddiy ahvolini yanada yaxshilashga, «chiroyli hayot»ga 
intilishlari tufayli qilmoqdalar. Fohishabozlikka Qarshi turli siyosatlar olib 
borilgan: progibitsionizm (ta’qiq), reglamentatsiya (rŏyhatga olish va meditsinaga 
oid kŏrsatish), abolitsionizm (profilaktika), tushuntirish-tarbiyalash ishlari. 1-2 
formani etarlicha effektiv emasligi ma’lum bŏldi. Moddiy manfaatdorlikni ŏsishi 
bilan ayollarni axloqiy ŏsishi fohishabozlikni bora-bora chetga chiqishiga yordam 
beradi.
Hozirgi kunda ŏsmirlar orasida deviant fe’l-atvorni ŏsishi dolzarb muammo 
bŏlib qolmoqda. Ŏsmirlar kŏpincha chetga og’uvchi hatti-harakatlarni ongsiz 
ravishda, behosdan Qiladilar. Shuning uchun ularning kŏpchiligi Qilgan ishlarini 
mohiyatini anglab etmaydi, ŏz xatosini, aybini kŏrmaydi. Sŏrovlar natijasiga kŏra, 
ŏsmirlarni kŏpchiligi ŏz jinoiy ishlarini sababini tashqi shart-sharoitlardan 
Qidiradilar, tashqi dunyoni ayblaydilar, sŏralganlarni tŏrtdan bir Qismi ŏxshash 
vaziyatda har biri shuday hatti-harakat Qilishini aytib ŏtganlar. Ŏsmirlarni hatti-
harakatida chetga og’ish hollarini asosida sotsial-madaniy ehtiyojlarni 
rivojlanmaganligi, ma’naviy dunyoni etishmovchiligi yotadi. Shuni ham ta’kidlab 
ŏtish lozimki, yoshlar deviatsiyasi-jamiyatdagi sotsial munosabatlarni aks 
ettishidir. Chetga og’uvchi fe’l-atvor sabablarini topish, sotsial yordam tizimini 
tashkil Qilish, tushuntirish tarbiya ishlarini olib borish bŏyicha yaxshi ŏylangan, 

---

maqsadli yŏnaltirilgan ishlar Qilish kerak. Inson tarbiyasida eng birinchi va eng 
muhim ijtimoiy nazorat instituti bu – oiladir. Farzand tarbiyasida va barkamol 
avlodni shakllantirishdan sog’lom oila muhitini ŏrni kattadir. Qolaversa, inson 
hatti-harakati va xulq-atvori, faoliyatini ta’lim muassasalari, mahalla, mehnat 
jamoasi, umumdavlat miqyosida esa Qonunni himoya Qilish organlari (sud, 
prokuratura, militsiya) ham nazorat Qilib boradi va ushbu shaxsga nisbatan ijtimoiy 
nazorat institutlari vazifasini bajarishadi.