Mavzu Dinamik makroiqtisodiy tahlil faniga kirish Reja

iqtisodiy holatni taqqoslash.
Xalqaro
valyuta
fondi
(XVF)
metodpiasi.
XVF
2004
yildan
boshlab
dunyo
mamlakatlarini
tasniflashdagi
yondashuviga
o’zgartirish
kiritdi. Endilikda dunyo mamlakatlari ikki guruxga - “Sanoat jihatdan
taraqqiy ettan mamlakatlar” (advanced economics) va “Boshqa bozor
iqgisodiyoti shakllanayotgan mamlakatlar va rivojlanayotgan mamlakatlar”ga
(other
emerging
market
and
developing
countries)
bo’linadi. Ushbu
tasnif
biron-bir
qatiy
iqtisodiy
mezonlarni
talab
etmaydi
va
XVF
yordamida
tarixiy
shayushangan
yondashuvlar
asosida
tahlillarni
yengillashtirishni ko’zda tutadi. XVF tasnifiga faqat tashkilotga a’zo
mamlakatlarnigina kiritadi. Misol uchun Kuba va Koreya Xalq Demokratik
Respublikasi ushbu tasnifga kiritilmaydi va ushbu mamlakatlar iktisodiyoti XVF
tomonidan monitoring qilinmaydi. San-Marino bo’yicha ma’lumotlar bazasi to’lik
ishlab chiqilmaganligi bois ushbu mamlakat rivojlangan mamlakatlar guruhiga
kiritilmaydi. Xuddi shu sabablarga ko’ra Marshall Orollari, Mikroneziya Federativ
Shtatlari, Palau, Somali va Tuvalu bozor iktisodiyoti shakllanayotgan mamlakatlar
va rivojlanayotgan mamlakatlar guruhiga kiritilmaydi.
Bozor iqgisodiyoti shakllanayotgan va rivojlanayotgan mamlakatlar
tahliliy mezonlar bo’yicha ham guruxdarga ajratiladi. Tahliliy mezonlar
—
mamlakatning
eksport
daromadlari
tarkibi
va
boshqa
tashki
daromadlarni ifoda etadi. Mamlakatlar o’rtasidagi fark sof kreditor va
sof debitor mamlakatlar sifatida ham tahlil etiladi. Bundan tashqari
sof debitor
mamlakatlar tashqi
moliyalashtirish
manbai
va qarzlarga
xizmat ko’rsatish holati kabi moliyaviy mezonlar bilan xam o’rganiladi.
XVF va Jahon banki baholariga ko’ra yuqori darajada qarzdorlikka
ega kambag’al mamlakatlar guruhiga tashqi qarz hajmini qisqa muddat
ichida
“iqtisodiy
maqbul”
darajaga
yetkazish
majburiyatini
olgan
mamlakatlar kiradi. Ko’pchilik mamlakatlar qarz yukini yengillapggirish

---

---

imkoniyatidan

foydalanishdi
va
ushbu
qarzdorlar
ro’yxatidan chiqib
ketishdi.

---

---

Dunyo mamlakatlarini iktisodiy xolatini takkoslash

1-jadval
mamlakatlar
2016 yil
2010 yil
Iktisodiyotd
a band axoli
soni, mln.,
kishi **
YaIM xajmi
mlrd AKSh
dol.
Shu jumladan
Mexnat
unumdorligi ,
ming AKSh
dol.
Iktisodiyotd
a band
axoli soni,
mln., kishi*
YaIM xajmi
mlrd AKSh
dol.
Shu jumladan
Mexnat
unumdorligi ,
ming AKSh
dol.
Tovar
ishlab
chikarish,
%
Xizmat
kursatish,
%
Tovar
ishlab
chikaris
h, %
Xizm
at
kursa
tish,
%
Belarusiya
4,4
47,4
48,9
51,1
10,8
4,7
55,2
52,5
47,5
11,7
Belgiya
4,6
468
22,5
77,5
101,7
4,5
483,5
24
76
107,4
Braziliya
…..
1795,9
27,2
72,8
……..
2208,8
22,3
67,7
Kanada
18,1
1529,8
29,8
70,2
84,5
17
1614,1
28,6
71,4
94,9
Kitay
771,6
11218,3
47,7
52,2
14,5
761,1
6066,4
56,4
43,6
8,0
Fransiya
26,6
2465,5
21
79
92,7
25,7
2646,8
21,4
78,6
103,0
Germaniya
41,3
3477,8
30,7
69,3
84,2
38,7
3304,4
33,5
66,5
85,4
Gresiya
4,4
192,7
20
80
43,8
4,4
299,4
18,9
81,1
68,0
Italiya
22,4
1858,9
26,1
73,9
83,0
22,5
2055,4
27
73
91,4
Yaponiya
64,4
4936,2
30,7
69,3
76,6
62,6
5700,1
29,6
70,4
91,1
Qozog’iston
8,6
135
39,2
60,8
15,7
8,1
149,3
47,3
52,7
18,4
Janubiy Koreya
26,2
1411,2
41
59
53,9
23,8
1094,1
40,7
59,3
46,0
Rossiya
72,4
1246
37,1
62,9
17,2
69,9
1524,9
38,7
61,3
21,8
Ispaniya
18,3
1237,3
25,8
74,2
67,6
18,7
1384,8
29,8
70,2
74,1
Turkiya
27,2
863,7
38,5
61,5
31,8
22,6
771,9
53,5
46,5
34,2
Buyuk Britaniya
2647,9
19,6
80,4
29,1
2295,5
22,3
77,7
78,9
AQSh
151,4
18624,5
19,8
80,2
123,0
139,1
14958,3
20,7
79,3
107,5
O’zbekiston
13,3
61,9
50,5
49,5
4,7
11,6
39,5
53,5
46,5
3,4
*Manba: Rossiya strana mira. 2016., -62-63 str.
**Manba:Uzbekistoni Respublikasining Yillik statistik tuplami.--
Toshkent-2017 y., 281-282 betlar.

---

---

2-JADVAL3 

O’zbekiston Respublikasida 2019-2020 yillarda xizmatlar sohasining hududlar kesimida o’zgarish sur’atlar
T/r
Hududlar nomi
2019 yil
2020yil
2020 yil
xizmatlar
hajmi 2019
yilga
nisbatan, %
Aholi
soni
Xizmatlar
hajmi,
mlrd.so’m
Yalpi
xizmatlar
dagi
ulushi, %
Aholi jon
boshiga
xizmatlar
xajmi,
mln.so’m
Aholi soni
Xizmatlar
hajmi,
mlrd.so’m
Yalpi
xizmatlard
agi ulushi,
%
Aholi jon
boshiga
xizmatlar
xajmi,
ming.so’m
Aholi jon
boshiga
2019 yilga
nisbatan, %
1
Qoraqolpog’iston
Respublikasi
1898,3
5671,8
3,3
2987,8 1923,8
7003,3
3, 2 3640,3
121,8
105,9
2 Andijon
3127,7
9805,8
5,8
3166,5 3188,2
14006,6
6,4 4393,3
138,7
103,9
3
Buxoro
1923,9
8913,2
5,2
4373 1946,9
10504,9
4,8
5395,7
123,3
106,1
4 Jizzax
1382,1
4305,1
2,5
3114,8
1410,6
6127,8
2,8
4344,1
139,4
103,7
5 Qashqadaryo
3280,4
8800,9
5,2
2683,2 3334,5
12255,7
5,6 3675,4
136,9
103,9
6 Navoiy
897,1
5036,2
3,0
5613,8 1013,8
5690,1
2,6 5612,7 100,0
104,5
7 Namangan
2810,8
7747,6
4,6
2756,4 2867,4
8972,9
4,1 3129,3
113,5
103,3
8 Samarqand
3877,4
12286,8
7,2
3168,8 3947,4
16414,1
7,5 4158,2
131,2
102,6
9 Surxondaryo
2629,1
6981,9
4,1
2655,6 2681,0
10067,2
4,6 3755,1
141,4
103,3
10 Sirdaryo
846,3
2726,8
1,6
3222 861,1
3939,3
1, 8 4574,8
141,9
108,5
11 Toshkent
2941,9
14568,4
8,6
4952 2994,0
19040,2
8,7 6359,4
128,4
103,4
12 Farg’ona
3752
11894,1
7,0
3169,9 3819,9
13350,1
6,1 3494,8
110,2
102,8
13 Xorazm
1866,5
5763,3
3,4
3087,8 1893,1
8535,2
3,9 4508,6
146,1
102,9
14 Toshkent shaxri
2571,7
65759,2
38,6
25570,3 2677,2
82945,5
37,9 30982,1
121,2
107,4
Jami O’zbekiston
33805,2
170261,1
100,0
50365,4 34558,9
218853,5
100,0 63332,8
125,7
102,3

---

---

Takrorlash savollari

1. Makroiqtisodiy tahlil fanining obyektiv zarurligini ifodalab bering?
2. Makroiqtisodiy tahlil fani predmetining ta’rifini tushuntiring?
3. Makroiqtisodiy tahlil fanining obyektini ifodalab bering?
4. Makroiqtisodiy tahlil fanining vazifalari nimalardan iborat?
5. Makroiqtisodiy tahlil fanining metodi nimalarni o’z ichiga oladi?
6. Makroiqtisodiy tahlil fanining metodologik asoslari qanday?
Mavzu 2.Dinamik makroiqtisodiy tahlilda real sektor 

Reja 
1.Iqtisodiyotning real sektori tushunchasi.
2. Real sektorning iqtisodiyotdagi oʼrni va ahamiyati.
3.Real sektor va iqtisodiy oʼsish. Real agregatlar.
4. Nominal agregatlar va shsteʼmol narxlar indeksi.
1.Iqtisodiyotning real sektori tushunchasi.
Iqtisodiyotning real sektori– iqtisodiyotning moddiy va nomoddiy ne’matlar va
xizmatlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlari majmui, iqtisodiyotning moliya sektoriga
tegishli bo‘lgan moliyaviy, kredit va valyuta operatsiyalari bundan mustasno.
Iqtisodiyotning real sektori (real ishlab chiqarish sektori) yalpi ichki mahsulot
yaratiladigan tarmoqdir. Qazib olish va qayta ishlash sanoati, qishloq xoʻjaligi, sanoat,
maishiy va boshqa xizmatlar koʻrsatish korxonalaridan tashkil topgan sanoat ishlab
chiqarishini oʻz ichiga oladi.
Iqtisodiyot real sektorining asosini sanoat va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini
ishlab chiqarish tashkil etadi. Aynan ishlab chiqarish sohasida ishlab chiqaruvchi tabiat
bilan o'zaro munosabatda bo'ladi, yangi moddiy ne'matlar yaratiladi. Ishlab chiqarish
sohasining miqdor va sifat jihatdan rivojlanishi jamiyat farovonligini, aholi
daromadlarining
o'sishini
ta'minlaydi,
ta'lim,
sog'liqni
saqlash,
madaniyatni
rivojlantirish uchun moddiy asos yaratadi.
I
qtisodiyotning real sektori holatiga quyidagilar ta'sir qiladi:

---

---

Iqtisodiyotning real sektori Ikkinchi jahon urushidan keyin oʻz taraqqiyotida bir

necha bosqichlarni bosib oʻtdi.
-1945-1950 yillar - sanoatni harbiy ishlab chiqarishdan tinch relslarga yo'naltirish
(konversiya);
-1950-1970 yillar iqtisodiyotning tez va samarali rivojlanishi bilan tavsiflanadi;
-1971-1991 yillar - nisbatan yuqori, ammo rivojlanish sur'atlarining susayishi. 1991
yildan
boshlab
o'tish
jarayonida
o'sishning
sekinlashishi,
tarmoqlararo
nomutanosibliklarning
paydo
bo'lishi,
kapital
unumdorligining
pasayishi,
samaradorlik
kapital qo'yilmalar
, bozor tizimiga o‘tish bir qator tarkibiy, moliyaviy va
tizimli inqirozlar bilan kechdi.
Iqtisodiyotning real sektori holatiga quyidagilar sezilarli ta'sir ko'rsatadi:


moliya bozori

va eng yuqori darajada
foiz stavkalari
, bu korxonalarning qisqa muddatli
va
uzoq
muddatli
istiqbolga
murojaat
qilish
qobiliyatini
belgilaydi
bank
kreditlari
aylanma mablag'larni to'ldirish va kapital qo'yilmalarni amalga oshirish;

mamlakat tashqi savdo balansi;

mamlakatdagi investitsiya muhiti, investitsiyalar uchun qulay shart-sharoitlarning
mavjudligi, birinchi navbatda, bevosita;

investorlar huquqlarini kafolatlovchi, foydani repatriatsiya qilish imkoniyatlarini
ta’minlovchi, xususiylashtirish natijalarini qayta ko‘rib chiqish mumkin bo‘lmagan
sharoitlarni yaratuvchi davlat siyosati;

tashqi iqtisodiy faoliyatda cheklovlar mavjudligi yoki yo'qligi.
Iqtisodiyotning real sektori korxonalarining normal faoliyat yuritishi uchun ham tegishli
soliq tizimi zarur.
Iqtisodiyotning birlamchi sektoriga qishloq xoʻjaligi, bogʻdorchilik, oʻrmon va
baliqchilik, neft, foydali qazilmalar va tabiiy gaz qazib olish, togʻ-kon va tosh karerlari,
suv sanoati kiradi. Ularning barchasini qazib oluvchi sanoatlar deb ta’riflash mumkin.
Ikkilamchi iqtisodiy sektor ko'pincha ishlab chiqarish sektori deb ataladi va ishlab
chiqarish tarmoqlarini o'z ichiga oladi. Qurilish sanoati ham ushbu sektorga kiritilgan,
lekin ba'zida shunday deb hisoblanadi
alohida toifa
qurilish bilan bir qatorda har xil
turdagi xizmatlarni qamrab olganligi sababli.

---

---

Real sektor mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko'rsatish

bilan tavsiflanadi. Bundan tashqari, unga ilmiy tashkilotlar va savdo tashkilotlari kiradi.
Har qanday mamlakatning real sektori o'ziga bog'liq bo'lgan xususiyatlar bilan
tavsiflanad.