Mavzu: faoliyat va motivatsiya reja

2-shakl. Nutq faoliyati

Nutq faoliyati - odam tomonidan ijtimoiy-tarixiy tajribani zlashtirish vaavlodlarga bеrish yoki kommunikasiya o’rnatish, o’z harakatlarini rеjalashtirish maqsadida tildan foydalanish jarayonidir.

Monolog - bir kishining o’ziga yoki boshqalarga qaratilgan nutqidir. Bu o’qituvchining bayoni, o’quvchining to’laroq javobi, ma'ruza va boshqalardir

Tashqi nutq - yozma va og’zaki nutqqa, og’zaki nutq esa monolog va dialogik nutqqa bo’linadi.

Nutq faoliyatining faol va passiv turlari farqlanadi
Ikki yoki undan ortiq kishilar o’rtasidagi nutq - dialog dеyiladi. Dialogik nutqda bayon qilinayotgan fikr ko’p jihatdan undan oldingi fikrga bog’liq bo’ladi.

3-shakl. Nutq turlari .1-jadval. Muloqotning kommunikativ akti

Kommunikator adresant	Muloqot sub'еkti sifatidagi omil namoyon bo’ladi.
Rеsеpiеnt adеrеsat	Bu ma'lumot kimga uzatilmoqda
Ma'lumot	Nima uzatilmoqda
Kod	qандай воситалар асосида
Maqsad	Nima uchun uzatilmoqda
Aloqa kanali	Ovoz, xat, efir orqali aloqa
Natija	Nimaga erishildi.

Insonning nutq faoliyati inson ongining barcha qirralari bilan chambarchas bog‘langan. Nutq – inson psixik kamolotining, shaxs sifatida shakllanishining qudratli omilidir. Nutq ta’siri ostida qarashlar, e’tiqodlar, intellektual, ma’naviy va estetik hissiyotlar tarkib topadi, iroda va fe’l-atvor shakllanadi. Nutq yordamida barcha bilishga oid psixik jarayonlar erkin va boshqariladigan tus oladi. Shunday ekan, nutq – bilishga oid psixik jarayon bо‘lib, inson tomonidan talaffuz qilinayotgan va eshitib turilgan tovushlar uyg‘unligidan iborat, ayni vaqtda shu tovushlarga mos yozuv belgilari tizimi orqali ifodalangan ma’no va mazmunga ega.

Til – shartli belgilar tizimi bо‘lib, ularning yordamida odamlar uchun muayyan ma’noga va mazmunga ega bо‘lgan tovushlar yig‘indisi uzatiladi.
Nutqda alohida insonning ruhiyati ifoda topadi. Nutq xususiy jihatdan alohida shaxsga xos bо‘lib, unda alohida olingan insonning psixologiyasi aks etadi, til esa hamma uchun bittadir.
Nutq orqali bildirilgan ishoralar yordamida muayyan predmet, harakat, holat va h.k. ifodalanadi. Sо‘z esa, predmet yoki hodisa tо‘g‘risidagi tasavvur bilan bog‘liq.
Umumlashtirish funksiyasi har bir sо‘z umumlashtirish xususiyatiga ega ekanligi bilan bog‘liq, bu esa tafakkurning yuzaga chiqishiga imkon yaratadi. Fikr almashuv, ya’ni muloqot muayyan ma’lumotlarni, fikrlarni, tuyg‘ularni odamlar bir-birlariga yetkazib berishdan iborat bо‘lgan jarayondir.
Muloqot mazmuni – bu individualliklararo aloqalarda bir tirik jonzotdan ikkinchisiga etkaziladigan axborot. Muloqot mazmuniga tirik mavjudotning ichki motivatsion yoki emotsional holati haqidagi ma’lumotlar kirishi mumkin. Muloqot orqali bir tirik mavjudotdan ikkinchisiga, tirik mavjudotni ma’lum tartibda aloqaga kirishishga yo‘naltiruvchi, ularning emotsional holatlari (mamnunlik, shodlik, g‘azab, qayg‘u, hijron va shu kabilar) haqidagi ma’lumotlar o‘tishi mumkin. Bunday axborot odamdan odamga etkaziladi va shaxslararo aloqalar o‘rnatish vositasi bo‘lib xizmat qiladi.