Mavzu: Harkatning muskulli va muskulsiz formalari. Fotobialogiya muomolari. Bialogik oksidlanish. Hujayraga signal tranduksiya Sistema haqida umumiy ma’lumotlar

Doiraviy dixroizm usuli
asosida qutblangan nurning o’tik aktiv molekulaga 
tahsiri yotadi. Makromolekulalarning turli qismlari anizotro’ bo’lganligi sababli nurni 
turlicha yutadi, hamda ushbu s’ektrlarni yozib olish mumkin. 
IK-s’ektrosko’iya usullari
bilan infra qizil nur yordamida makromolekulalarning 
ikkilamchi strukturasi va to’lqinsimon dinamikasi o’rganiladi. 
Differentsial s’ektrofotometriya usuli
makromolekulalarning konformatsion 
holati, xromofor guruhlarning erituvchi molekulalari bilan o’zaro tahsirini o’rganadi. 
Elektron 
‘aramagnit rezonans (E’R) usuli
bilan 
makromolekulalar 
konformatsiyasi, strukturalar va gidrat qavatlari lokal harakatchanligini aniqlanadi.
Yadro magnit rezonans usuli
makromolekulalar va ayrim guruhlarining 
konformatsiyasini, dinamik xossalari, ligandlarning bog’lanish darajasini aniqlaydi. 
Yuqorida ko’rib chiqilgan usullardan tashqari 
potentsiometriya, rN-metiya, 
fotometriya va ‘olyarografiya
 
usullardan biofizikada keng foydalaniladi. 
 
O’zbekistonda biofizikaning rivojlanishi 
Biofizika fanining shakllanishida ko’’gina fizik, kimyogar va fiziolog olimlarning 
xizmatlari katta bo’ldi.
XVIII asr oxirlari va XIX asr boshlarida biofizika alohida fan sifatida o’rganila 
boshlandi. Gelg’mgoltsning biologiyada termodinamika hamda energetika 
muammolari, sezgi organlari va qo’zg’alishni nerv tolalari bo’yicha o’tishi ustida ilmiy 
ishlari, fiziolog olim I.M. Sechenovning fiziko-kimyoviy metodlarni o’rganish, nafas 
olish jarayoni dinamikasi, biologik suyuqlik va gazlar aralashmasini hisoblash kabi 
tadqiqotlari alohida ahamiyatga ega. 

---

5 
SHu davrga kelib fizkolloid kimyo yutuqlarini biologiyada qo’llash natijasida 
muhim jarayonlarning mexanizmlarini tushunishga va ilmiy asoslarini yaratishga 
muvaffaq bo’lindi.
Biofizikani fan sifatida tan olinishida olimlar Lyob va 
SHadelarning xizmatlari katta bo’ldi. Ularning ‘artenogenez, yallig’lanish va 
ser’ushtlilik kabi jarayonlarni fizik kimyoviy nuqtai nazardan o’rganishi katta 
ahamiyatga ega bo’ldi. Rossiyada olimlardan ‘.’.Lazarev, S.I.Vavilov, ‘.A.Rebinder, 
N.K.Koltsova, B.N.Tarusov, V.V. Yefimov, S.V.Kravkovlarning fundamental 
tadqiqotlari natijasida o’ziga xos biofizika maktabiga asos solindi. O’tgan asrning 
o’rtalarida biofizikaning rivojlanishida sobiq Ittifoq Fanlar akademiyasining Biofizika 
instituti, M.V.Lomonosov nomidagi Moskva Davlat universiteti Biofizika kafedrasi 
ilmiy xodimlarining tadqiqotlari katta ahamiyatga ega bo’ldi. 
O’zbekistonda birinchi bor 1962 yilda akademik Yo.X. Turaqulov Toshkent 
Davlat universitetida bioximiya va biofizika kafedrasini ochdi. Ushbu kafedrada 
mutaxassislar tayyorlana boshlandi. 1979 yil esa ushbu kafedradan akademik 
B.O.Toshmuhamedov rahbarligida biofizika va tabiatni muhofaza qilish kafedrasi 
ajralib chiqdi. O’zbekiston biofizika maktabini asosiy yo’nalishi biologik 
membranalarda ionlar trans’orti va biologik faol moddalarning tahsir qilish 
mexanizmlarini o’rganishdan iborat.
Biofizikani rivojlanishida O’zR FA Fiziologiya va biofizika instituti o’z o’rniga 
ega. 1985 yil may oyida, O’zR FA Fiziologiya instituti va O’zR FA Biokimyo 
institutining Biofizika bo’limini birlashishi natijasida, O’zR FA Fiziologiya va biofizika 
instituti tashkil to’di. Institut tashkil to’gan davrdan boshlab fiziologiya va biofizika 
sohalarida 200 dan ziyod fan nomzodlari va 55 ta fan doktori tayyorlandi. 
Keyingi yillarda O’zbekistonda olib borilgan ilmiy tadqiqotlarning asosiy 
yo’nalishlari quyidagilardan iborat bo’ldi: biologik membranalarning tuzilishi va 
funktsiyalarini 
fizik-kimyoviy 
asoslarini 
o’rganish 
(B.O.Toshmuhamedov, 
Z.U.Bekmuhametova, M.M.Raximov, M.U.To’ychibaev, E.M.Maxmudova), ionlar 
trans’ortining molekulyar mexanizmlari va ion kanallari (O.V.Krasilg’nikov, 
R.Z.Sobirov, M.V.Zamaraeva), qo’zg’aluvchan membranalarning ion kanallari va 
neyroretse’torlarini (‘.B.Usmanov, Dj.Kalikulov), biologik faol moddalarning tuzilishi 
va tahsir qilish mexanizmlari (T.F.Ari’ov, U.Z.Mirxo’jaev, B.X.Saloxutdinov, 
B.Ibragimov) bioenergetika va bog’lovchi membranalar funktsiyasi (A.I.Gagelg’gans, 
M.X.Gaynutdinov, 
M.I.Asrarov), 
fotobiologik 
jarayonlar 
(E.E.Gussakovskiy, 
I.G’.Axmadjonov) va o’simlik membranalari orqali ionlar tashilishi ((A.Q.Qosimov, 
K.S.Safarov). 
Hujayra fiziologiyasi va neyrofiziologiya, biologik membranalar orqali ionlar 
tashilishining molekulyar mexanizmlari, hujayra faoliyatini boshqarilishi va biologik 
faol birikmalar tahsir qilish mexanizmlari kabi sohalarda tadqiqotlarning rivojlanishiga 
O’zR FA FBI jamoasi tomonidan katta hissa qo’shildi. Institut xodimlari tomonidan

---

6 
aksonal, ‘re- va ‘ostsina’tik tahsirga ega, turli xil ion kanallariga va retse’torlarga tahsir 
qiluvchi yangi neyrotoksinlar aniqlandi. Ushbu neyrotoksinlar yordamida bahzi bir ion 
kanallari va neyroretse’tor ti’larining strukturasi, funktsiyasi va boshqarilish 
mexanizmlari o’rganildi. Fiziologik faol moddalar, jumladan, gormonlar, yurak 
glikozidlari va alkaloidlarni biologik membranalarda ionlar trans’ortiga tahsir qilish 
mexanizmlarini o’rganildi. Bahzi bakteriya toksinlaridan hosil bo’lgan ion kanallarining 
strukturasi va faoliyati qonuniyatlari ochildi, ionlar trans’orti va oksidlanishli 
fosforlanishning hujayradagi tabiiy regulyatorlari to’ildi.

---

7