Mavzu: Ketma-ket va parallel ko‘chirishli parallel jamlagichlar. Pantensial mantiqiy elemetlar. Reja
Yüklə 47,04 Kb.
|
1 2
Mavzu Ketma ket va parallel ko‘chirishli parallel jamlagichlar fayllar- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI “ TT va KT ” FAKULTETI 3 – BOSQICH TT-11-20-GURUH TALABASINING
- Alimov U. QARSHI-2022
|
Mavzu: Ketma-ket va parallel ko‘chirishli parallel jamlagichlar. Pantensial mantiqiy elemetlar. Reja O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI “ TT va KT ” FAKULTETI 3 – BOSQICH TT-11-20-GURUH TALABASINING RAQAMLI QURILMALARNI LOYIHALASH FANIDAN TAYYORLAGAN Bajardi: Normamatov A. Qabul qildi: Alimov U. QARSHI-2022 Mavzu: Ketma-ket va parallel ko‘chirishli parallel jamlagichlar. Pantensial mantiqiy elemetlar. REJA: 1. Ketma-ket va parallel ko‘chirishli parallel jamlagichlar. Pantensial mantiqiy elemetlar. 2. Arifmetik-mantiqiy qurilmalar va tezlashtirilgan ko‘chirish bloklari, matritsali ko‘paytirgichlar 3. Ko‘paytirish-jamlashbloklari, tezlashtirilgan ko‘paytirish sxemalari, kombinatsion turdagi qurilmalarni sintezlash. 4. Pantensial mantiqiy elemetlarga asoslangan relaksatsion generatorlar 5. Ketma-ketturdagi funksional qurilmalar: trigger qurilmalari (elementar avtomatlar), triggerlarni sinflanishi. Bir xonali kombinasion jamlagich. Kombinasion jamlagich - kirish yo’llariga qo’shiluvchilarning kodlari bir vaqtda berilishi bilan chiqish yo’llarida yig’indi va keyingi (katta) ko’chirish qiymati signalini hosil qiluvchi mantiqiy qurilmadir. Qo’shiluvchilarning signallari biri olib tashlanishi bilan kombinasion jamlagichning chiqish yo’lidagi yig’indi qiymati yo’qoladi. Yuqorida aytib o’tilganidek, jamlagich bir xonali jamlovchi sxemalar majmui bo’lgani uchun, avval bir xonali kombinasion jamlagichlarni ko’rib chiqamiz. Bir xonali kombinasion jamlagich ikkili qo’shishning haqiqiy jadvaliga (1-jadval) binoan ishlaydi. Bu jadvalda ai, ri—berilgan xonadagi qo’shiluvchilar raqami ri— oldingi (kichik) xonadan ko’chiriladigan qiymatning raqami, si— yig’indi raqami, ri+1, keyingi(katta) xonaga ko’chiriladigan qiymatning raqami. si va ri+1, ifodalar uchun DNSh qo’yidagi ko’rinishda bo’ladi.Bu kanonik formalar buyicha jamlagich sxemasini HAM, YoKI, EMAS elementlaridan foydalanib qo’rish mumkin (1 - rasm). Sxemaning kirish yo’llarida ai,bi, ri, signallari bilan bir qatorda ularning inversiyalari ai,bi, ri ishlatiladi. Agar qo’shiluvchilar raqamlar (ai va bi ) triggerli registrlardan olinsa, ularning inversiyalarini olish qiyin emas. Lekin chiqish yo’lidagi ko’chish qiymati signali keyingi xona uchun ri sifatida ishlatilishi sababli uning invers chiqish yo’li ham bo’lishi shart. Buning uchun sxemada EMAS elementidan foydalaniladi Agar 1-rasmda ko’rsatilgan jamlagich sxemasida HAM va YoKI sxemalari diodlarda qurilsa umuman sxemada 32 diod (HAM va YoKI elementlarining har bir kirish yo’liga bittadan) va bitta invertor ishlatilgan bo’lar edi.Mantiqiy sxemalarni sintezlashning formal metodlaridan foydalanib, ci va pi+1 funksiyalarni minimallashtirish va shu tarika kam element talab kiluvchi yoki boshka biror afzalliklarga ega bulgan jamlagich sxemalarni tuzish mumkin. Lekin bir xonali jamlagichlarning kam elementli va kulay kirish yullariga ega bulgan eng yaxshi sxemalar tajriba yuli bilan olingan. Bunday sxemalardan biri 2 - rasmda keltirilgan. Bu sxemada xammasi bulib 19 diod va bitta invertor ishlatiladi. Undan tashkari, birorta mantikiy sxemaning chikish yuli boshka ikkita elementning kirish yuliga ulanmagan va sxemaning kirish yullarida erkin uzgaruvchining invers kiymatlarida ishlatilmaydi. Agar bitta elementning chikish yuli ikkita elementning kirish yullariga ulanishi mumkin bulsa jamlagich sxemasidagi elementlar sonini yanada kamaytirish mumkin. Xammasi bulib 16 ta diod va bitta invertor ishlatiladigan bir xonali jamlagichning sxemasi 3-rasmda keltirilgan. Bu sxemada xam, oldingi sxemadagidek, element kirish yullarida erkin uzgaruvchining invers kiymatlari ishlatilmaydi. Ikkita mutlok bir xil bulaklardan — yarim jamlagichlardan va kushimcha bitta YoKI elementidan tashkil topgan jamlagich sxemasi 4-rasmda berilgan. Chizmada punktir bilan uralgan bu ikki bulaklardan biri (kuyidagisi) kushiluvchilarning ikkita rakamini bu xonaga oldingi xonadan beriladigan kuchirish kiymatisiz jamlaydi. Bunda oralik kuchirish kiymati signali ri' va natijaning oralik rakami si' xosil kilinadi, ya’ni ri = ai bi ci'=( ai+ bi) ri'. Sxemaning ikkinchi bulagida (yukoridagisi) esa natijaning oralik rakami si' bilan bu xonaga oldingi xonadan beriladigan kuchirish signali kiymati ri jamlanadi. Agar birinchi yarim jamlagichda keyingi xonaga kuchirish kiymati signali paydo bulmasa (ri'= 0) bu signal ikkinchi yarim jamlagichda kushiluvchilarning birortasi (ai yoki bi )ning va oldingi xonadan beriladigan ko’chirish kiymatining signali 1 ga teng (ri=1) bo’lgandagina paydo bulishi mumkin. Agar birinchi yarim jamlagichda keyingi xonaga ko’chirish qiymatining signali paydo bo’lsa (ri'=1) unda Si’=0 bo’ladi va ikkinchi yarim jamlagichda keyingi xonaga ko’chirish qiymati signali paydo bo’la olmaydi. Tugal ko’chirish kiymatining signali ri+1 keyingi xonaga quyidagi qoida buyicha uzatiladi: ri+1= ri’+ ri’’ Ikkita yarim jamlagichlardan tashkil topgan jamlagich sxemasi oldingi sxemalarga qaraganda tejamlidir. Unda ikkita invertor va 14 diod ishlatiladi. Yarim jamlagichlarnipg ishlatilishi jamlagichlarni integral sxemalarda ko’rishni yengillashtiradi. 5- rasmda diod-rezistor matrisasi asosida qurilgap bir xonali kombinasion jamlagichnipg sxemasi berilgan. Matrisada qo’shiluvchilar qiymatlarining xar xil kombinasiyalaridagi mumkin bo’lgan xamma yig’indi qiymatlari jadvali yozilgan. Bu jamlagichni integral sxemalarda qurish qulay, chunki u bir-biriga oddiy ulangan ikki xil komponent (diod va rezistor)dan va uchta invertordan iborat. Ikki kirish yo’lli bir xonali jamlagichni (yarim jamla-gichni) va uch kirish yo’lli bir xonali jamlagichni shartli belgilash mos holda 6- rasm, a va b da keltirilgan. Bir xonali to’plovchi jamlagich To’plovchi jamlagich xotirlash elementlari (odatda triggerlar) asosida quriladi. Kirish yo’liga ketma-ket berilgan qo’shiluvchilarning kodlari jamlagichda yig’indi ko’rinishida to’planadi va signallar berilishi to’xtatilsa ham unda saqlanadi. Bir xonali to’plovchi jamlagich mod2 bo’yicha qo’shish amalini bajaruvchi sanoq kirish yo’lli trigger asosida quriladi (7-rasm). ai, bi, pi, signallari ketma-ket berilganligi sababli yig’indi s, signali quyidagi ketma-ketlikda: avval pi= signali, keyin si= signali shakllanadi. Ko’chirish qiymati signali pi+1 ikki tarkibiy qismdan tashkil topadi. Birinchisi (p)1 ai va bi raqamlarning birga tengligida shakllanadi: Ikkinchi tashkil etuvchisi (r2) qi yig’indining va pi ko’chirish qiymatining birga tengligida shakllanadi: Shunday kilib, ya’ni, ko’chirish qiymati signali uchun ilgari ma’lum bo’lgan ifodani hosil qildik. To’plovchi jamlagichlarda qo’shish amalini bajarishda qo’shiluvchilarning biri oldindan jamlagichga qo’shimcha 0 va 1 ga o’rnatish kirish yo’llari orqali kiritilgan bo’lali. Shu sababli qo’shish amalini bajarish vaqti unda ikki taktdan iborat bo’ladi. Bir xonali kombinasion to’plovchi jamlagich Kombinasion va to’plovchi jamlagichlarning afzalliklari kombinasion-to’plovchi jamlagichlarda mujassamlashadi. Bunday jamlagichda (8- rasm) ko’chirish qiymati kombinasion sxemada, tugal yig’indi esa sanoq kirish yo’liga bi va pi signallarning mod2 buyicha jamlash natijasi beriladigan triggerda shakllanadi (ai raqamning signali triggerga oldindan kiritilgan). Bu sxemada qo’shish amali bitta takt davomida bajariladi. O’nli bir xonali kombinasion jamlagich Ma’lumki, injenerlik masalalarini yechishga mo’ljallangan ko’pgina raqamli hisoblash mashinalarida o’nli sanoq sistemasida hisoblash bilan ish ko’riladi. Bu mashinalarda programmalash, oraliq va tugal natijalarni indikasiyalash birmuncha osonlashadi. Undan tashqari, sonlarni bir sanoq sistemasidan ikkinchi sanoq sistemasiga o’zgartiruvchi kurilmalarga extiyoj kolmaydi. O’nli bir xonali jamlagichni (aniqrogi ikkili-o’nli jamlagichni) ko’rish masalasini xuddi ikkili jamlagichni ko’rishdek hal etish mumkin. Lekin ikkili jamlagichda ikki qiymatli uchta o’zgaruvchining ikkita funksiyasini amalga oshirish talab qilingan edi, o’nli jamlagichda esa ikki qiymatli to’qqiz o’zgaruvchining (xar bir o’nli raqam uchun ikki qiymatli to’rtta o’zgaruvchi va qichik xonadan ko’chirish qiymatining o’zgaruvchisi) beshta funksiyasini amalga oshirish talab qilinadi. Chiqish yuli funksiyalari 29 = 512 dan faqat 200 tasida aniqlanadi. Funksiyaning bunday katta sonli noaniqligi jamlagichning optimal sxemasini kurishni qiyinlashtiradi. Shuning uchun 8421 salmog’idagi koddan foydalanib, tetradalar yordamida o’nli sonlarni tabiiy pozision ifodalash mumkinligni xisobga olgan xolda, o’nli raqamlarni qo’shish masalasini quyidagicha ikki bosqichda hal etish mumkin. Birinchi bosqichda o’nli raqamlarning ikkili kodlari ikkili sanoq sistemasi qoidalariga asosan jamlanadi. Ikkinchi bosqichda natijaga tuzatishlar kiritiladi. 9-rasmda 8421 salmogli kod uchun o’nli jamlagich sxemasi keltirilgan. Bu yerda jamlagichlarning chap katordagilari qo’shishning birinchi bosqichida amalga oshiradi. Eng katta xonaning chiqish yo’lida ko’chirish qiymati signalining bo’lishi birinchi bosqich natijasining 16 ga teng yoki undan kattaligini bildiradi. Undan tashqari, yig’indi 10 ga teng yoki 10 dan katta bulganda ham, ya’ni 1010. 1011, 1100, 1101, 1111 kodlari olinganda xam, katta xonaning chiqish yulida ko’chirish qiymatining signali bo’lishi kerak. Bu kodlarni aniqlash vazifasini sxemadagi kon’yunktorlar bajaradi. Jamlagichlarning o’ng qatoridagilari esa tuzatishlar kiritish uchun xizmat qiladi. Ko’p xonali jamlagichlar Ko’p xonali sonlarni jamlash usuli buyicha jamlagichlar ketma-ket va parallel jamlagichlarga bo’linadi. Ko’p xonali ketma-ket jamlagich qo’shiluvchilarning ketma-ket kodini ular yigindisining ketma-ket kodiga aylantiradi. Ikkita ko’p xonali sonlarni qo’shish kichik xonadan boshlanib ketma-ket xonalar buyicha bajariladi. Qo’shish taktlarining soni qo’shiluvchilar xonalarining soniga teng bo’ladi. har bir i-taktda ri o’zgaruvchi sifatida oldingi taktda olingan ko’chirish qiymati ri+1 ishlatiladi. Ko’chirish qiymatlarini hosil qilish va ishlatish usullari bo’yicha ko’p xonali ketma-ket jamlagichlar ikki turga — ko’chirish qiymatlarini kechiktiruvchi va xotirlash jamlagichlariga bo’linadi. 10-Rasm, a da kechiktirish vaqti maxsus element yordamida amalga oshirilgan ko’p xonali ketma-ket jamlagich sxemasi berilgan. Parallel jamlagichlar soni qo’shiluvchilar xonalarining soniga teng bo’lgan bir xonali jamlagichlar asosida kurilib, unda ko’shiluvchilar kodining hamma qoidalari bir vaqtda ishlanadi. Ishlatiladigan bir xonali jamlagichlarning xiliga karab kombinasion va tuplovchi parallel jamlagichlar bo’ladi. Jamlagichlarda ayirish amali manfiy sonlarni qo’shimcha yoki teskari kodda ifodalab, keyin qo’shish yuli bilan bajariladi. Sonlar teskari kodda ifodalanganda ayirishning musbat natijasiga xamda manfiy sonlarni qo’shish natijasiga tuzatish kiritish zarur. Tuzatish eng katta xona chiqish yo’lidan eng kichik xona kirish yo’liga teskari bog’lanishli — siklik uzatish zanjirini — tashkil qilish orqali bajariladi. 11-rasmda uch kirish yo’lli p bir xonali kombinasion jamlashlardan tuzilgan parallel jamlagichning sxemasi berilgan. Kirish yo’llariga ko’shiluvchilarning mos xonalari (ai va bi), oldingi (kichik) xonadan ko’chirish qiymati signali (pi) beriladi, har kaysi bir xonali jamlagich chiqish yo’llarida xona yig’indisi raqami kodining signali hamda keyingi (katta) xonaga ko’chirish qiymatining signali shakllanadi. Raqamli mikrosxemalar fan va texnikaning ixtiyoriy masalasini yecha oladilar. Buning uchun raqamli mikrosxema asosidagi qurilmada , yechiladigan masalaning dastlab berilganlari haqidagi ma’lumotlar, yechish algoritmi va hisoblash natijalari faqat ikkita qiymat: 0 va 1 signallari ko‘rinishida ifodalanadi. Ikkilik raqamlari ketma-ketligi yordamida raqamli qurilmalarda ixtiyoriy ma’lumolarni (raqamlar, matnlar, komandalar va h.z.) kodlash, saqlash va qayta ishlash mumkin. Shunday qilib, raqamli tizimlarda o‘zgaruvchan va o‘zgarmas (doimiy) kattaliklar raqamlar ko‘rinishida ifodalanadi. Shuning uchun ularda masalalar yechishning sonli usullari ko‘llaniladi.Arifmetik va mantiqiy amallar bajariladigan qurilma arifmetik- mantiqiy qurilma (AMQ) deb ataladi.K155IP3 IS misolida to‘rt razryadli AMQning funktsional imkoniyatlari bilan tanishib chiqamiz. Uning shartli belgilanishi 15.1 – rasmda keltirilgan. Mazkur sxema yoki mantiqiy, yoki arifmetik amallarni bajaruvchi ikkita rejimda ishlashi mumkin. Qurilma ikkita 4-razryadli operandlardan foydalanib 16 ta mantiqiy va 16 ta arifmetik amallarni bajarishi mumkin. Bajariladigan amal turi M (mode control) kirishga beriladigan boshqaruv signali darajasi bilan belgilanadi. Agar M kirishga katta kuchlanish darajasi (M=1) berilgan bo‘lsa,barcha ichki o‘tkazishlar berkiladi (blokirovka qilinadi) va qurilma ketma-ket u yoki bu mantiqiy amalni bajaradi. Agar M kirishga kichik kuchlanish darajasi M (M=0) berilgan bo‘lsa, barcha ichki o‘tishlarga ruxsat beriladi va ikkita to‘rt razryadli operandlar ustidan arifmetik amallar bajariladi. GENERATORLAR. Hozir hayotimizda radio, televideniya, telefon, telegraf, turli xil yoritish jihozlariva qizdirish, asbboblari, mashina va turli qurulmalar juda zarur. Bularning hammasi elektr energiyasi (toki) bilan ishlaydi. Elektr energiyasi qayerdan olinadi? Uni elektr stansiyalarida maxsus mashinalar – elektr toki generatorlar hosil qiladi. Generatorlarning turlari ko’p. E nergiyasi faqat kichkina uyni yoritish uchun yetadigan mitti elektr generatorlaridan tortib, katta shaharni elektr energiyasi bilan ta’minlay oladigan ulkan elektr generatorlarigacha bor . Generator elektr toki berish uchun uning asosiy qismi rator aylantiradi . Katta generatorlarning ratori bir necha yuz tonna bo’ganligi uchun uni maxsus mashina va turbina aylantiradi. Har qaysi turbina kuraklari yoki parraklari bo’lgan ish g’ildiraklariga ega. Qizdirilgan gaz yoki suv bug’i oqimi katta kuch bilan turbina g’ildiragi parraklariga urulib , uni aylantiradi, turbina bilan birga generator ro’tini ham aylanma harakatga keltiradi . Elektrostansiyalar bir turdagi energiyani elektr energiyaga aylantiradigan korxonadir.Elektrostansiyalarning asoysiylari quyudagilardir. Relaksatsion generator deb keng spektrga ega garmonik bo’lmagan tebranish lar generatoriga aytiladi. Tebranishlar gen eratorlari ko’plab elektron qurilmalarning tarkibiy qismidir. Masalan, ular davr iy ishlaydigan o’lchov priborlarida (raqamli multimetrlar, ostsillograflar), te xnologik jarayonlarni o’lchashda, kompьyuter va uning tashqi qurilmalarida, h ar qanday raqamli priborda (hisoblagich, taymer, kalьkulyator) va boshqalarda ishlatiladi. Konkret qo’llanilishi bo’yicha tebranishlar generatorlaridan muntazam impulslar manbasi (raqamli tizimlarda "soat"), tayanch vaqt intervali (chastota o’lchagichlarda), r ostlanuvchi generator (tarqatgich va qabul qilgichlarninggeterodinlarida), ma’l um shakldagi tebranishlar generatori (ostsillograflarda) va boshqalar sifatida foydal aniladi. Eng sodda generatorni quyidagi yo’l bilan hosil qilish mumkin: kon densator rezistor (yoki tok manbasi)orqali zaryadlanadi, kondensatordagi kuchl anish ma’lum qiymatga yetganda razryadlanadi va bunday tsikl davriy ra vishda takrorlanadi. Tebranishlarni ta’minlash manbasining qutblarini davriy ravishda almashtirish yo’li bilan ham hosil qilish mumkin. Bunday yo’l bilan bajarilgan ge neratorlarga «relaksatsion generatorlar» deb ataladi. Ular sodda, arzon va muk ammal loyihalanganda chastota bo’yicha qoniqarli stabillikka ega bo’lishi mumki n. Ilgari relaksatsion generatorlarni tayyorlash uchun manfiy qarshilikka ega bo’lga n priborlardan (masalan, bir o’tishli tranzistorlar va neon lampalar) foydalanil gan, hozirgi vaqtda esa, afzalliklarga ega bo’lganligi uchun, operatsion kuchaytirgi chlar yoki maxsus integral sxemalar ishlatiladi. Elektron signal generatorlari o’zgarmas tashqi kuchlanish manbai yordamida ma’lum chastota va formadagi elektr tebranishlarni ishlab chiqaruvchi qurilmadir. Avtogeneratorlar esa doimiy elektr tokini tebranishlar energiyasiga o’zgartirib beradi. Elektron signal generatorlari teskari aloqa zanjiri bilan qamrab olingan kuchaytirgichlar asosida tashkil etiladi. Generatorlarning asosiy xarakteristikalari bo’lib signalning formasi, amplitudasi va chastotasi hisoblanadi. SHu ko’rsatkichlarga qarab signal generatoriga baho beriladi va tanlanadi. Tebranishlar formasi (ko’rinishiga) qarab generatorlar sinusoidal tebranishlar va nosinusoidal tebranishlar generatorlariga bo’linadi. CHiqarilayotgan signallar chastotasiga qarab generatorlar infra past (Gertsning bir necha ulushidan 10 Gts.gacha), past (10-100 kGts), yuqori (100 kGts – 10 mGts) va o’ta yuqori (10 mGts dan yuqori) chastotali generatorlar turlariga bo’linadi. Har xil tashqi (quvvat manbaining harorati, kuchlanish va boshqa) ta’sirlarga chidamliligi, barqaror, stabil chastotalar chiqara olishi generatorlarning muhim xususiyati hisoblanadi. Sinusoidal tebranish signallari generatorlarida chiqish kuchlanishining formasi sinusoidal ko’rinishda buladi. Ko’p hollarda bu ko’rinish yopiq zanjirga filtrlash xususiyati bo’lgan LC- konturi yoki fazalarni siljituvchi RS-zanjirini ulash orqali ta’minlanadi. Tebranishlar generatorlari ko’plab elektron qurilmalarning tarkibiy qismidir. Masalan, ular davriy ishlaydigan o’lchov priborlarida (raqamli mulьtimetrlar, ostsillograflar), texnologik jarayonlarni o’lchashda, kompьyuter va uning tashqi qurilmalarida, har qanday raqamli priborda (hisoblagich, taymer, kalьkulyator) va boshqalarda ishlatiladi. Konkret qo’llanilishi bo’yicha tebranishlar generatorlaridan muntazam impulьslar manbasi (raqamli tizimlarda "soat"), tayanch vaqt intervali (chastota o’lchagichlarda), rostlanuvchi generator (tarqatgich va qabul qilgichlarning geterodinlarida), ma’lum shakldagi tebranishlar generatori (ostsillograflarda) va boshqalar sifatida foydalaniladi. Analog integral mikrosxemalardan hozirgi kunda eng ko’p foydalaniladigan operatsion kuchaytirgichlar (OK) hisoblanadi. CHunki OKlar asosida turli chiziqli, nochiziqli analog va raqamli elektron qurilmalar yasaladi. Operatsion kuchaytirgich Umumiy ma’lumotlar. Operatsion kuchaytirgich (OK) – bu kuchlanish bo’yicha yuqori kuchaytirish koeffitsienti (10 4÷106 ), yuqori kirish (104107 Om) va kichik chiqish (0,1÷1 kOm) qarshiliklariga ega bo’lgan o’zgarmas tok kuchaytirgichi. OK ikkita kirish va bitta chiqishga ega. CHiqish va kirishdagi signallarning qutbiga ko’ra kirishlarning biri inverslaydigan (“-” ishorasi bilan belgilanadi), ikkinchisi – inverslamaydigan (“+”ishorasi bilan belgilanadi) deb ataladi. OKning shartli belgisi 1 a, b - rasmda keltirilgan. Manba qiymatlari bir – biriga teng, lekin umumiy shinaga nisbatan ishoralari teskari bo’lgan ikkita manbadan ta’minlanadi. Bu bilan kirish signali mavjud bo’lmaganda chiqishda nolь potentsial ta’minlanadi va chiqishda ham musbat, ham manfiy signal olish imkoniyati yuzaga keladi. Real OKlarda kuchlanish manbai qiymati ±3 V ÷ ±18 V oralig’ida yotadi. Signal umumiy shinaga ulangan simmetrik signal manbaidan 1 va 2 kirishlarga, yoki ikkita alohida manbalardan uzatilishi mumkin. Bu kirishlardan biri inverslaydigan kirish va umumiy shinaga, ikkinchisi esa – inverslamaydigan kirish va umumiy shinaga ulanad Operatsion kuchaytirgichning asosiy xarakteristikalari OKning asosiy xarakteristikalariga quyidagilar kiradi: - chiqish kuchlanishini teskari aloqasiz OK differentsial kirish kuchlanishiga nisbatiga teng bo’lgan Ku kuchlanish bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti; - sinfaz signalning so’ndirish koeffitsienti: Ks.s.s=Ku/Kus, bu yerda Kus – sinfaz kirish kuchlanishiga nisbatan kuchlanish bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti; - Uchiq = 0, (0,5 … 15 mV) bo’lishi uchun OKning kirishlaridan biriga yoki differentsial kirishiga berilishi lozim bo’lgan kuchlanishiga teng bo’lgan Usilj nolni siljitish kirish kuchlanishi; - Uchiq = 0 da OK kirish zanjiridan oqib o’tadigan o’rtacha tokka teng bo’lgan Isilj siljitish kirish toki: Isilj=(I+ silj+Isilj)/2 - ΔUsilj/Δt (mkV/Co ) nolni siljitish kuchlanishi temperaturaviy dreyfi; - kirish siljitish toklarining farqi: ΔI silj = ׀I + silj + Isilj׀ , Uchiq = 0 bo’lganida. - Ss.sh chiqishdagi o’z shovqini kuchlanishining spektral zichligi; - differentsial va sinfaz signal uchun kirish qarshiligi (0,01 ....1000 MOm); - ƒt birlik kuchaytirish chastotasi, bu chastotada OK kuchaytirish koeffitsienti modulini birga teng bo’ladi. Masalan, |K(f)|=1 ft=1000 MGts bo’lganida. - to’g’ri burchakli shakldagi maksimal kirish kuchlanish impulьsi ta’sir qilganida OKning chiqish kuchlanish eng katta o’zgarishi tezligiga teng bo’lgan Vvmaks chiqish kuchlanishining ortishi tezligi; - chiqish kuchlanishining o’rnatilish vaqti: t o’rn=t0,9-t0,1 - chiqish kuchlanishi o’zgarishni chiqish toki o’zgarishining aktiv tashkil etuvchisiga nisbatiga teng bo’lgan Rchiq chiqish qarshiligi, (1...500 OM), (yuklamaning minimal qarshiligi); - iste’mol toki va quvvati. OKlar ruxsat etiladigan maksimal parametrlariga quyidagilar kiradi: - Uchiq.maks signalni maksimal (buzilishlarsiz) mumkin bo’lgan chiqish kuchlanishi: - ruxsat etiladigan maksimal quvvat tarqalishi; - ishchi chastota diapazoni; - maksimal ta’minot kuchlanishi; - maksimal kirish differentsial kuchlanishi. OK ta’minot kuchlanishi sifatida ikki qutbli ta’minot manbai ishlatiladi. Bu ta’minot manbaining o’rta chiqishi, qoidaga ko’ra kirish va chiqish signallari uchun umumiy shina hisoblanadi (Et=±3…±18 V). OKda quyidagi chiqishlarga ega: 1 – inverslamaydigan kirish; 2 – inverslaydigan kirish; 3 – chiqish. SHuningdek, kuchaytirgich ACHXsining talab qilinadigan ko’rinishini shakllantiradigan chastotaviy korrektsiya tashqi zanjirlarini ulash uchun chiqishlarga ega bo’ladi Relaksatsionnыy generator deb keng spektrga ega garmonik bo’lmagan tebranishlar generatoriga aytiladi. Tebranishlar generatorlari ko’plab elektron qurilmalarning tarkibiy qismidir. Masalan, ular davriy ishlaydigan o’lchov priborlarida (raqamli mulьtimetrlar, ostsillograflar), texnologik jarayonlarni o’lchashda, kompьyuter va uning tashqi qurilmalarida, har qanday raqamli priborda (hisoblagich, taymer, kalьkulyator) va boshqalarda ishlatiladi. Konkret qo’llanilishi bo’yicha tebranishlar generatorlaridan muntazam impulьslar manbasi (raqamli tizimlarda "soat"), tayanch vaqt intervali (chastota o’lchagichlarda), rostlanuvchi generator (tarqatgich va qabul qilgichlarning geterodinlarida), ma’lum shakldagi tebranishlar generatori (ostsillograflarda) va boshqalar sifatida foydalaniladi. Eng sodda generatorni quyidagi yo’l bilan hosil qilish mumkin: kondensator rezistor (yoki tok manbasi) orqali zaryadlanadi, kondensatordagi kuchlanish ma’lum qiymatga yetganda razryadlanadi va bunday tsikl davriy ravishda takrorlanadi. Buni EWB dasturida tekshirib ko’rish mumkin (3-rasm). Sxema yig’ilib ishga tushirilgandan keyin probel klavishasini davriy ravishda bosilsa tebranishlar hosil bo’ladi. Tebranishlarni ta’minlash manbasining qutblarini davriy ravishda almashtirish yo’li bilan ham hosil qilish mumkin. Bunday yo’l bilan bajarilgan generatorlarga «relaksatsion generatorlar» deb ataladi. Ular sodda, arzon va mukammal loyihalanganda chastota bo’yicha qoniqarli stabillikka ega bo’lishi mumkin. Ilgari relaksatsion generatorlarni tayyorlash uchun manfiy qarshilikka ega bo’lgan priborlardan (masalan, bir o’tishli tranzistorlar va neon lampalar) foydalanilgan, hozirgi vaqtda esa, afzalliklarga ega bo’lganligi uchun, operatsion kuchaytirgichlar yoki maxsus integral sxemalar ishlatiladi. Electronics Workbench dasturini ishga tushiring va unda 9-rasmga asosan relaksatsion generatorning modelini yig’ing va ostsillograf hamda grafik analizator oynalarini oching Trigger. Bu qurilma raqamli qurilmalar ichida eng ko‘p tarqalgan qurilma bo‘lib, ikkita turg‘un holatga ega va uning bir holatdan ikkinchi holatga sakrab o‘tishi tashqi boshqaruv signal ta’sirida amalga oshadi. Triggerlardan foydalanilgan holda turli mantiqiy va hisoblash qurilmalari, generatorlar va xotira qurilmalari yaratish mumkin. Trigger ikkita HAM – YoKI mantiqiy elementlaridan iborat bo‘lib (14.1a – rasm), quyidagi ravishda ishlaydi. Uning kirish qismiga X1 = 1 signalini berilishi va X2 = 0 signalining bo‘lmasligi elementning yuqori chiqishida holat hosil bo‘ladi, pastki chiqishida esa Y = 1 holat yuzaga keladi. (O‘zgaruvchan kattalik ustidagi chiziqcha kattalikning inversiya holatini anglatadi). Sxemaning bu holati X1 (X1 = 0) signalni o‘chirishgacha saqlanib turadi. Endi X2 = 1 signalni berganimizda trigger boshqa turg‘un holat Y = 0 ga o‘tadi va shuningdek bo‘ladi. 1b – rasmda R – S triggerning sxemasi keltirilgan va uning ishlashi statik asinxron trigger deb ataluvchi triggerning ishlashiga mos keladi. Ingliz tilida Set – o‘rnatishni anglatuvchi so‘zning bosh xarfi bilan belgilangan S kirishiga kirish signali X1 = XS = 1 beriladi va shundan so‘ng triggerning to‘g‘ridan – to‘g‘ri chiqish qismida birlik signal Y = 1 paydo bo‘ladi (o‘rnatiladi), inversorli chiqish qismida esa hosil bo‘ladi. Ingliz tilida Reset – ag‘darishni anglatuvchi so‘zning bosh xarfi bilan belgilangan R kirishiga birlik signali X2 = XR berilganida triggerning Y chiqishida nol signal , ya’ni Y = 0 paydo bo‘ladi inversorli chiqish qismida esa hosil bo‘ladi. Yüklə 47,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2