Mavzu. Oilada jismoniy tarbiya

Jismoniy madaniyat tushunchasi - bu ancha keng tushuncha bo’lib, u jismoniy tarbiya va jismoniy rivojlanish hamda ma’naviy takomillashuvlarning uyg‘unlashgan ko‘rinishidir.
Abu Ali ibn Sino sog’liqni saqlashda yettita narsaga e’tibor berishni tavsiya etadi:

• 
  fe’l-atvorni yaxshilash;
  
• 
  narsalarni tanlab yeb-ichish;
  
• 
  gavdani chiqindidan tozalash;
  
• 
  badanning to‘g‘ri tuzilishini saqlash;
  
• 
  toza havodan nafas olish;
  
• 
  mos kiyim tanlash;
  

•jismoniy va ruhiy harakatlarni mo‘tadil qilish.
Umuman olganda jismoniy madaniyat umumiy madaniyatning bir qismi bo’lib, ushbu sohadagi jamoatchilik yutuqlarini va bu yutuqlarni qo‘lga kiritishning metod hamda vositalarining majmuasi asosida jismoniy rivojlanishga va yo‘nalishga tegishli bilimlarni egallashga ta’sir ko‘rsatuvchi jihatdir.
Sportda va boshqa jismoniy mashqlarni bajarishda yoshlardan tezkorlik bilan vaziyatni baholash va shu baho asosida harakat shaklini bajarishga o‘tishni taqozo etadi. Bu tezkorlikni, ya’ni eng qisqa vaqtda, eng unumli (maqsadli) harakatni amalga oshirish hamma yoshlar­dan talab qilinadi. Bu esa ularning musobaqaviy fikrlash doirasini ham kengaytirishga olib keladi. Ular ichidan yuqoridagi qayd etilganidek tez o‘ylab, tez harakat qilish natijasida birinchi, ikkinchi va hokazo o‘rinlarda ushbu jarayonlarni bajarganlar baholanadi. Ushbu jarayonda jismoniy sog‘lomlik bilan tez qaror qabul qilish tafakkuri asosiy manba bo‘lib hisoblanadi. Bunday jarayonlarda yoshlar o‘zlari bajarayotgan mashqlarning mazmunini ongli ravishda tushunsalar jarayon samarali va mazmunli kechadi hamda bu orqali ular o‘z harakatlarini ongli boshqaradilar, ya’ni ularda to‘g‘ri harakat to‘g‘risida tasavvur hosil bo'ladi. Bunda fikr yuritish faoliyati yoshlarga harakatlarni aytib bajarish, o‘z o‘rtoqlarining harakatlarini kuzatish, tahlil qilishda muhim hisoblanib, ular jismoniy madaniyatning tarkibiy qismlarini tashkil etadi.
Yoshlar jismoniy madaniyatini yuksaltirishda quyidagi ommaviy- jismoniy tadbirlarning mazmun-mohiyati to‘g‘risida ma’lumotlar berib borish muhimdir:

• 
  «Umid nihollari» - o‘rta maktab o‘quvchilarining respublika sport musobaqalari;
  
• 
  «Barkamol avlod» - o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari ta’lim oluvchilarining respublika miqyosidagi sport musobaqalari;
  
• 
  «Universiada» - oliy o‘quv yurtlari talabalari o‘rtasida o‘tkaziladigan respublika sport musobaqalari va shu kabilar.
  

Shuningdek. quyidagi mavzularda suhbatlar o‘tkazish ham yosh­lar jismoniy madaniyatining rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi:

• 
  sog‘ tanda - sog‘lom aql;
  
• 
  ma’naviy sog‘lom shaxs kim?;
  
• 
  ma’naviy va jismoniy poklik jismoniy madaniyat shakllanishida qanday imkoniyatlarni kengaytiradi?;
  
• 
  sog’lom avlod - yurtimizning asosiy qo‘riqchilaridir;
  
• 
  sog'lig'imiz o‘z qo’imizda;
  
• 
  kuch—tezkorlik—chaqqonlik—>chidamlilik—>aql-idroklilik—> sog’lom fikrlilik -jismoniy madaniyat asoslaridir;
  
• 
  inson jasorati jismoniy madaniyatning qaysi asosi hisoblanadi;
  
• 
  qahramonlik, jasorat va jismoniy madaniyat va shu kabilar.
  

Jismoniy tarbiyani tashkil etish yo‘llari quyidagicha:

• 
  Ertalabki badantarbiya.
  
• 
  Mashg‘ulotlargacha bo‘lgan badantarbiya.
  
• 
  Jismoniy tarbiya daqiqasi
  
• 
  Madaniy jismoniy yayov yurishlar va sayr qilishlar
  
• 
  Darsdan tashqari mashg‘ulotlarda umumiy jismoniy tar­biya
  
• 
  Sport musobaqalari
  

Jismoniy tarbiya vositalari quyidagicha:

• 
  sanitariya-gigiyena omillari;
  
• 
  tabiatdagi sog’lomlashtiruvchi kuchlar;
  

•jismoniy tarbiya vazifalarini hal etishga yo‘naltirilgan jismoniy mashqlar tizimi.
Oila muhitida jismoniy tarbiyani tashkil etish o’ziga xos ahamiyat kasb etadi. Ota-onalar tomonidan farzandlarda jismoniy madaniyat sifatlarining tarbiyalanishiga e’tibor qaratilishi ularning komil inson bo’lib shakllanishlarida muhim ahamiyat kasb etadi. “bolalarning sog’lom bo’lishlarida ularning kundalik hayotiy rejimga amal qilishlari nihoyatda muhimdir. Ota-onalar yoki oilaning katta vakil avlodlari bolalarning mehnat qilishlari va dam olishlarini tartibga solishga ahamiyat berishlari kerak. Organizmning bir maromda ishlashi bola salomatligini saqlash va mustahkamlashgagina yordam berib qolmay, shu bilan birga uning barcha yumushlarni tartibli va sifatli bajarishi uchun imkon yaratadi.
Inson salomatligini saqlashda ertalabki badan tarbiyaning ahamiyatini bolalarga tushuntirish hamda ularning ertalabki badan tarbiya bilan shug’ullanishga ko’niktirib borish ota-ona nazoratini talab etadi. Badan tarbiya bolani saranjomlik, intizomga ham o’rgatib boradi.
Ovqatlanishning to’g’ri tashkil etilishi ham bolaning sog’lom bo’lib o’sishining asosiy omillaridan biridir. Ota-onalar tomonidan bolaning belgilangan muayyan soatlarda ovqatlanish, ovqatlanishdan avval qo’lni yuvish, ovqatdan keyin og’izni chayish, shuningdek, kuniga ikki marta (ertalab va kechqurun) tish tozalash, haftada bir marta vanna (yoki dush, hammom)da cho’milish, qo’l va oyoq tirnoqlarini olishga odatlantirib borishlari zarur. Ushbu holatlar bolalarda jismoniy madaniyat unsurlarini shakllantiradi”.
Bolalarning jismonan yetuk bo’lib voyaga yetishlarida ota-onalar, yana shuningdek, quyidagi masalalarga ham jiddiy e’tibor qaratishlari zarur: farzandlarning kun tartibiga ega bo’lishlariga hamda irodalarini chiniqtirishga erishish, asab tizimi mustahkam bo’lishi uchun uyquning me’yorida bo’lishi uchun sharoit yaratish, ularda doimiy ravishda jismoniy tarbiya bilan muntazam shug’ullanish ko’nikmalarini shakllantirish, bo’sh vaqtni ko’nglilli o’tkazilishini ta’minlash.
Oila tarbiyasining muhim yo’nalishlaridan yana biri – oilada jinsiy tarbiyani to’g’ri, samarali tashkil etish sanaladi. Chunki, jismoniy va jinsiy tarbiya o’zaro uyg’unlik kasb etadi. “Jinsiy tarbiya – bolalar, o’smirlar va yoshlarda jinsiy masalalariga nisbatan to’g’ri munosabatni shakllantirib borishga qaratilgan tibbiy va pedagogik tadbirlar tizimi”¹ sanaladi. Oilaning jinsiy tarbiyani tashkil etishdagi roli mohiyatiga ko’ra kichik ijtimoiy birlashmaning reproduktiv vazifasini ifodalaydi. Kichik ijtimoiy birlashmaning reproduktiv vazifasi yuzasidan esa yuqorida batafsil so’z yuritildi. ayni o’rinda shuni qo’shimcha qilish mumkin, jinsiy tarbiya yoki oilaning reproduktiv vazifasi shakllarida ifodalanishdan qat’iy nazar ota-onalar o’g’il va qiz bolalarning jinsiy jihatdan rivojlanishiga xos xususiyatlar, bosqichlar, shuningdek, tabiiy va g’ayritabiiy (lot. “akseleratsiya” – tezlashuv, ya’ni, individning ruhiy va fiziologik jihatdan rivojlanishining sun’iy ravishda tezlashishi) jinsiy yetilish mohiyati, oilada jinsiy tarbiyani to’g’ri tashkil etish yo’llaridan xabardor bo’lishlari zarur.