Mavzu: pisa tadqiqotida kreativ fikrlashni baholashni ishlab chiqishning ahamiyati. Reja

2. Ish sohasini tanlashdagi asosiy omillar.


Bir qator tadqiqotchilar qiziquvchanlikhissini muvaffaqiyatli ijodiy faoliyat uchun«Katta beshlik» ayni damda shaxsiy fe’llarning «Besh faktorlik modeli» deb ham ta’irflanadi:Tajribaga ochiqlik, onglilik, ekstraversiya, xayrixohlik va nevrotizmmuhimligini taʼkidlagan (Chávez-Eakle, 2009 [66]; Feist, 1998 [61];
Guastello, 2009 [67]; Kashdan va Fincham, 2002 [68]).
Shunga bogʻliq, lekin butkul farqli feʼl boʻlgan «intellektga ochiqlik»
ham ijodiy yutuqlarni bashorat qilishda qoʻl keladi. Intellektga ochiqlik
deganda, mavhum va semantik ma’lumotni asosan mantiqiy fikrlash vositasida aniqlash tushuniladi (DeYoung, 2014 [69]). Tajribaga ochiqlikdan farqli
oʻlaroq, intellektga ochiqlik, ayniqsa, ilmiy ijodkorlik bilan chambarchas
bogʻliqdir (Kaufman va boshqalar., 2016 [70]).Sabr-toqat, qatʼiyat hamda o ʻz ijodiy kuchiga ishonish insongamaqsad sari intilish hissi va ushbu maqsadlarini roʻyobga chiqara olishiborasidagi bardavomlik hissini berish orqali uning ijodkorligiga taʼsirqilishi isbotlangan.Sabr – qiyinchiliklarga qaramay maqsad sari harakatni astoydildavom ettirish, qatʼiyat–maqsadiga yetishish uchun qiyinchiliklargachidash va ularni yengish – ijodkorlik uchun muhim xislatlardir. Cropley(1990 [71]) ijodkor shaxslarning «zoʻr berishga astoydil shayligini» eʼtirof
etgan boʻlsa, Torrance (1988 [72]) ularning eng asosiy xislati qatʼiyat
ekanligini taʼkidlagan. Amabile (1983 [34]) fikricha, uzoq muddat davo mida
shijoat bilan biror vazifa ustida ishlash va oʻnglanmayotgan ish yuzasi dan
hafsalasini pir qilmaslik ijodiy salohiyatning muhim qismidir.
Oʻz ijodiy kuchiga ishonish deganda insonlarning vazifaga ijodiy
yondasha olishi borasidagi ichki eʼtiqodlari tushuniladi (Beghetto va
Karwowski, 2017 [73]). Maqsad sari intilish va oʻz ijodiy kuchiga ishonish chambarchas bogʻliq: bir qator tadqiqotchilar oʻz ijodiy kuchiga
ishonch inson oʻnglanmayotgan ish yuzasidan hafsalasi pir boʻlishi yoki
qiyinchiliklarga qaramay davom etaverishida va alal oqibat vazifani ijodiy
hal etishida muhim oʻrin egallaydi deb hisoblaydilar (Bandura, 1997 [74]).
Ushbu ishonchga, oʻz navbatida, avvalgi faoliyat yakunlari, kayfiyat hamda
vazifa bajarilayotgan ijtimoiy muhit taʼsir oʻtkazishi mumkin (Bandura,
1997 [74]; Beghetto, 2006 [75]).Taʼlim jarayonida oʻquvchining ijodiy fikrlashini qoʻzgʻatishgaqaratilgan xatti-harakatlar shu sababli uning oʻz ijodiy salohiyatiga ishonch,sabr va qatʼiyatini kuchaytirishga qaratilishi mumkin (Davis va Rimm,
1985[76]).Zamonaviy tadqiqot tobora kreativ fikrlashga individual yumush
emas, koʻproq ommaviy xatti-harakat sifatida qaramoqda. Bunga yangi bilim
yaratishda guruhlarning faoliyatini tahlil qilishni misol keltirish mumkin.
(Thompson va Choi, 2005 [77]; Prather, 2010 [78]; Grivas va Puccio, 2012
[79]; Scardamalia, 2002 [80]). Kreativ fikrlashni bunday anglashda ilgari
surilgan asosiy fikr, ijodiy faoliyat inson va uning muhiti, jumladan, ushbu
muhitdagi boshqa insonlar orasidagi munosabatning natijasi ekanligidir. Bu
yoʻsinda, kreativ fikrlash va faoliyat doimiy «bajarish» (muhitga qaratilgan
xatti-harakat) va «duchor boʻlish» (muhitning aks harakatini qabul
qilib olish) sikli sifatida shakllantirilgan (Glaveanu va boshqalar., 2013
[44]). Oʻzaro hamkorlik natijasida guruhlar alohida insonning qobiliyati
yetmaydigan murakkab muammolarga yangicha yechimlarni taklif etishi
mumkin (Warhuus va boshqalar. 2017 [81]).
Hamkorlikdagi kreativ fikrlash borasidagi tadqiqotlarga ko‘ra,
guruh aʼzolari maqsadli, opportunistik vaziyatdan kelib chiquvchi va
tartibsiz murakkab jarayonlarda ishtirok etgan holda, maqsad qoʻyadi
va uning roʻyobga chiqishini kuzatadi, bunda guruhning turli aʼzolari
oʻzining kuchli tarafiga asoslanib, guruhda yetakchilikni oladi. Xususan,
muzokara usulidagi olib boriladigan jarayonlarda qatnasha
olish yangi gʻoyalarni yaratishga zamin tayyorlaydi (Montuori, 2003
[82]; Tsoukas, 2009 [83]). Hamkorlik natijasida, faoliyat gʻoya yaratish va
takomillashtirish bilan bogʻlanadi, gʻoyalardagi kamchilik tuzatiladi, boshi
berk muammolarni aylanib oʻtish yoʻllari kashf etiladi.
Hamkorlikda ishlay olish qobiliyati taʼlim kontekstida ham bilim
yaratishning muhim qismidir. Oʻquvchilar boshqalarning gʻoyalarini kashf
etib, ular asosida yangi gʻoyalarni yaratishi va shu orqali hamkorlikda
yangi bilimlarni yaratishida maktab qulay zamin sifatida xizmat qiladi.
Oʻquvchilar oʻzgalarning gʻoyasidan bahramand boʻlishni, hammuallif lik
va hamkor faoliyatni oʻrganishi kerak (Starko, 2010 [84]; Scardamalia,
2002 [80]).
Amaldagi PISA sinovining tuzilishiga koʻra, kreativ fikrlashni
baholashda qatnashayotgan o‘quvchilarga kreativ fikrlashning topshiriqlarini yechish uchun bir soat beriladi, qolgan bir soat esa matematika,
oʻqish va tabiiy-ilmiy savodxonlik yo‘nalishlariga ajratilgan. Kreativ
fikrlashni tekshirishga qaratilgan test topshiriqlari 30 daqiqalik seksiya
yoki klasterlardan iborat. Har bir klaster sinalanayotgan jihat (turli
gʻoyalarni ishlab chiqish, kreativ gʻoyani ishlab chiqish, gʻoyalarni baholash
va takomillashtirish), soha (yozma ifoda, vizual ifoda, ijtimoiy va ilmiy
muammoni hal qilish) hamda davomiyligi (5 daqiqadan 15 daqiqagacha)
bilan farqlanadigan test qismlaridan iborat. Klasterlar almashib turadigan
test dizayniga koʻra kompyuterlashgan turli test formatlariga kiritilgan.
Kreativ fikrlashning jihatlari hamda topshiriqlarning foizdagi ulushi 2-jadvalda keltirilgan. Ushbu raqamlar bu baholash doirasini (framework)
ishlab chiqilayotgan davrda maslahatlashilgan mutaxassislarning qarashini
aks etadi.