Mavzu. Shaxs ijtimoiylashuvi va ijtimoiy xulq-atvor (1 ma’ruza) Reja

Shaxsnnig 
o‘zini anglashi o‘ziga o‘zi baho berish psixologik 
mexanizmini qo‘llagan holda xususiy intilishlari va real yutuqlari o‘rtasidagi 
o‘zaro nisbatni aniq qayd etadi. Amerikalik psixolog U. Djems o‘znining 
psixologik nazariyasida isonga nisbatan amerikacha utilitar munosabatga xos 
ragmazitmi uchun markscha psixologiya tomonidan adolatli tanqid 
kilaigandan qat’y nazar, xali XX asrning boshlaridayoq shaxs «Men» 
siymosining eng muhim tarkibiy qismi - o‘zin hurmat qilishi haqiqatan ham 
erishgan yutuqlarinnng kishi dahvogarlik qilgan, mo‘ljallagan narsalarga-
munosabati bilan belgilashi haqida umuman to‘g‘ri fikr bildirgan edi.
U surati 
individning real muvaffaqiyatlarini, maxraji esa uning intilishlarini ifoda etadigan 
formulani muvaaffaqiyat o‗zini hurmat qilishni taklif etgan ed. Mahlumki, surati 
‗shib, maxraji kamayaganda kasr kattalashadi. Shu sababli kishi o‗zini hurmat 
kilshini saqlab qolishi uchun bir xil hollarda eng ko‗p kuch va g‗ayrat sarflashi va 
o‗ziii hurmat qilishini saqlab qolishi shart bo‗lib, bu ko‗incha murakkab vazifa 
hisoblanadi boshqa bir yo‗li intilnshlarniig darajasini asaytirishdan iboratki, bunda 
hatt‘ juda ham kamtaroa muvaffaqnyatlarga erishganda ham o‗zini hurmat qilish 
hissi yo‗qolmaydi. 
To‗g‗ri yo‗lga qo‗yilgan tarbiyaviy jarayon shaxsni o‗zini hurmat qilishini 
saqlab kolishning birinchi usuliga binoan yo‗l tutishga dahvat etadi, albatta. Kishi 
o‗z faoliyatida (o‗qishda, va hokazolarda) qiyinchnliklar oldida bo‗sh kelmasligi, 
aksincha o‗zining irodaviy fazilatlari va mat‘natliligini namoyon kilgan hamda shu 
orqali muvaffaqiyat bilan real intilishlar o‗rtasidagi o‗zaro maqbul nisbatini saqlab 
qolgan holda ularnn engishi kerak. Lekin ayrim odamlarning intilishlar darajasini 
asaytirnb yuborgan holda o‗zini hurmat qilashni saqlab qolishning ikkinchi 
yoolinn tanlab olishga, yahni o‗zining «Men-siyosi»ni psixologik jihatdan sust 
muhofaza 
qilshiga 
urshshyotganligiga 
duch 
kelayotganligi 
bilan 
ham 
hisoblashmoq kerak. 

---

Psixologik muhofaza faqat intilishlar darajasini asaytirish hollaridan iborat qilib 
qo‗yilishi mumkin emas. Bu psixologik qulaylikning buzilishini, «Men-
siymo»ning mavjud bo‗lshiiga xavf tug‗diradigan his-tuyg‗ularni bartaraf etish va 
una mazkur holatlar uchun maqbul va mumkin bo‗lgan darajada saqlab qolish 
maqsadida shaxs tomonidan qo‗llaniladigan alohida yo‗naltiruvchi -sistemadan 
iboratdir. Psixologik muxofaza tushunchasiga yaqin «muhofaza mexanizmlari» 
to‗g‗risidagi tushunchani psixoanaliz maktabining etakchisi Z. Freyd ishlatgan edi. 
U bu tushunchani shaxsni biologik mavjudot deb hisoblaydigan mexanistik falsafa 
nuqtai nazaridan talqin qilgan edi. 3. Freyd kishining ongsiz instinktlari (asosan, 
shahvonin hirsi) ongli «Men»ning «muhofaza mexanizmlari», shaxsning «ichki 
tsenzurasi» bilan to‗qnashib qoladi va buning natijasida turli xildagi o‗zgarishlarga 
uchraydi, deb taxmin qilarkan, psixologik muhofazaning noto‗g‗ri talqin etilishiga 
yo‗l qo‗ygan edi. Lekin Freyd «muhofaza mexanizmlari» va «psixologik 
muhofaza»ning mavjudligini birinchilardan bo‗libkashf etgan deb hisoblash 
n‘to‗g‗ri bo‗lur edi.