Mavzu: Siderit, gabbro, selestin, xalkozin

Selestin
Selestin – SrSO4. Yunoncha «selestis» – havo rang demakdir.
Tarkibida – SrO – 56,4% bo‘ladi, ba’zan Ca va Ba – 1,5–2 % atrofida.
U rombik singoniyali, kristallari tabletkasimon, ustunsimon yoki prizma ko‘rinishda bo‘ladi. Uning rangi – havo rang, sarg‘ish, qizg‘ish, ba’zan rangsiz, shaffof, yaltirashi shishadek; ulanish tekisligi mukammal; sadafdek tovlanadi. Selestinning qattiqligi – 3,5; solishtirma og‘irligi – 4; mo‘rt mineral. Uning asosiy uyumlari cho‘kindi – xemogen sharoitda paydo bo‘ladi va gips, angidrid, stronsianit va baritlar bilan birga uchraydi. U dengiz organizmlarida, jumladan 77 radiolyariya va ammonitlarning toshqotgan chig‘anoqlarida aniqlangan. Selestin strontsiy olishda birdan bir manbadir.
Selestin (lot. caelestis — zangori osmon) - sulfatlar sinfiga mansub mineral. Stronsiy, sulfat kislota birikmasidan tarkib topgan. Kimyoviy tarkibi SrSO₄; Sa va va aralashgan boʻladi. Romb singoniyada kristallanadi. Kristallari ustunsimon, disksimon, piramidaga oʻxshash. Donador, tolasimon, plastinkasimon, tuproqsimon agregatlar hosil qiladi. Havo rang yoki havo rangkulrang, baʼzan qizgʻish yoki sargʻish xillari mavjud. Shishadek yaltiroq. Moʻrt. Qattiqligi 3—3,5, zichligi 4 g/sm³ chamasida. Asosiy konlari ohaktosh, dolomit, gipslar bilan bogʻliq.
Xemogenbiogen choʻkindi jinslarda xol-xol koʻrinishida yoki gʻovaklarni toʻldiruvchi sifatida uchraydi. Sinonimlari: apotom, shyutsit. Stronsiy va uning turli birikmalari pirotexnikada, maxsus qotishmalar ichida, rangli televizor, lazer elektronika va boshqalarda qoʻllaniladi. Selestindan stronsiy olinadi.
Oʻrta Osiyo, Rossiya Federatsiyasi (Volga boʻyi, Ural), Buyuk Britaniya, Germaniya, AQSH, Italiya va boshqa joylarda konlari mavjud. Selestin Oʻzbekistonda keng tarqalgan. Fargʻona vodiysi, Oʻzbekistan gʻarbi va janubida boʻr va paleogen davrlari yotqiziqlarida uchraydi.



Gabbro
Gabbro (/ˈɡæb.roʊ/) - magniy va temirga boy magmaning sekin sovishi natijasida hosil bo'lgan fanerit (qo'pol donali), mafik intruziv magmatik jins bo'lib, yer yuzasining chuqur ostidagi golokristal massaga aylanadi. Sekin soviydigan, qoʻpol donali gabbro kimyoviy jihatdan tez soviydigan, mayda donali bazaltga teng. Yerning okean qobig'ining katta qismi okeanning o'rta tizmalarida hosil bo'lgan gabbrodan iborat. Gabbro shuningdek, kontinental vulqonizm bilan bog'liq plutonlar sifatida ham topilgan. O'zining xilma-xilligi tufayli, gabbro atamasi keng ko'lamli intruziv jinslarga nisbatan qo'llanilishi mumkin, ularning aksariyati shunchaki "gabbroik". Qo'pol o'xshashlik bo'yicha, gabbro bazaltga, granit riolitga o'xshaydi.
"Gabbro" atamasi 1760-yillarda Italiyadagi Apennin tog'lari ofiyolitlarida topilgan jinslar to'plamini nomlash uchun ishlatilgan. U Toskanadagi Rosignano Marittimo yaqinidagi Gabbro qishlog'i sharafiga nomlangan. Keyin, 1809-yilda nemis geologi Kristian Leopold fon Bux ushbu italyan ofiyolitik jinslarini tavsiflashda ushbu atamani yanada cheklanganroq ishlatgan.. U bugungi kunda geologlar qattiqroq "metagabbro" (metamorflangan gabbro) deb ataydigan jinslarga "gabbro" nomini berdi.
Geologlar tomonidan tan olingan gabbroning bir qator kichik turlari mavjud. Gabrosni keng ma'noda leykogabrolarga bo'lish mumkin, mafik mineral tarkibi 35% dan kam; 35% dan 65% gacha mafik mineral tarkibiga ega mezogabro; va 65% dan ortiq mafik mineral tarkibiga ega melagabrolar. 90% dan ortiq mafik mineral tarkibiga ega bo'lgan tog 'jins o'rniga ultramafik jins sifatida tasniflanadi. Mafik mineral tarkibi 10% dan kam bo'lgan gabbroik jinslar anortozit sifatida tasniflanadi.
Asosli magmatik jinslar dala shpatlari (asosan plagioklazdan) va rangli minerallardan tashkil topadi. Effuziv xillari intruziv turlariga nisbatan ko‘p tarqalgan. Kremniy oksidining miqdori – 45–53 %.
Mineral tarkibini rangli minerallar (piroksen va olivin – 45–50 %) va asos plagioklaz (labrador 50–60 %) tashkil etadi.
Rombik va monoklin piroksenlar soni 35–50 %gacha, kamdan kam olivin (0–10 %), shox aldamchisi va biotit bo‘ladi. Intruziv turla- rini gabbro, norit, olivinli gabbro (troktolit), anortozitlar tashkil etadi.
Oddiy gabbro (italiyadagi joy nomi bilan atalgan) to‘liq kristal- langan o‘rta yoki yirik donador jins bo‘lib, rangi to‘q yashil, to‘q kul rang yoki qora. Asos plagioklaz va piroksendan iborat.
Rangli minerallardan oz miqdorda olivin, shox aldamchisi va biotit bo‘lishi mumkin. Shularga qarab olivinli, shox aldamchisili, gabbro xillariga ajratiladi.
Noritlar (Norvegiyalik afsonaviy qahramon Nora nomi bilan atalgan). Tarkibi plagioklaz va ortopiroksendan iborat. Olivin ora-sira uchraydi.
Gabbro-noritlar gabbroning plagioklaz, ortopiroksen va klinopi- roksendan tashkil topgan turi.