Mavzu: Soliqlar va ularning bozor iqtisodiyotidagi vazifalari. Kirish reja

5-rasm. 2019 yil byudjet tushumlarining ulushi (foizda)⁹
2019 yilda bevosita soliqlar hajmi 22,7 trln. so’mni, bilvosita tarmoqlar 33,2 trln. so’mni, resurs soliqlari va mol-mulk solig’i 19,7 trln. so’mni, davlat boji va jarimalar 1,9 trln. so’mni, boshqa soliqlar va yig’imlar 5,8 trln. so’mni tashkil qilgan

Hududlar bo’yicha 2018-2019 yillar davomida byudjetga tushgan tushumlar to’g’risida ma’lumot (mlrd. so’m)¹⁰

№	Hududlar	2018 yil	2019 yil	Ulushi (foizda)	O'sish sur'ati
	Respublika bo'yicha	54 203	83 266	100	154
	shu jumladan:
1	Qoraqolpog'iston.	2 378	3 182	4	134
2	Andijon viloyati	1 761	3 241	4	184
3	Buxoro viloyati	2 768	4 267	5	154
4	Jizzax viloyati	958	1 492	2	156
5	Qashqadaryo viloyati	3 896	6 285	8	161
6	Navoiy viloyati	5 422	9 981	12	184
7	Namangan viloyati	1 364	2 257	3	165
8	Samarqand viloyati	2 013	3 162	4	157
9	Surxondaryo viloyati	1 384	2 184	3	158
10	Sirdaryo viloyati	813	1 334	2	164
11	Toshkent viloyati	5 998	9 441	11	157
12	Farg'ona viloyati	2 779	3 965	5	143
13	Xorazm viloyati	1 193	1 972	2	165
14	Toshkent shahri	13 422	20 151	24	150
15	DSQ tushumlari	8 055	10 353	12	129

Ma’lumotlari tahlilidan kelib chiqib shunday xulosaga kelishimiz mumkinki 2019 yilgi jami byudjet tushumlari 2018 yilga nisbatan keskin o’sgan. Soliqlar tarkibida esa 2018 yilga nisbatan bilvosita soliqlar miqdori yuqori bo’lgan.

Boshqa soliqlar va yig’imlar
Davlat boji va jarimalar
Resurs to’lovlari va mol-mulk solig’i
Bilvosita soliqlar
Bevosita soliqlar
Byudjet tushumlari, jami

6-rasm. 2018-2019 yillardagi byudjet tushumlari (mlrd. so’m)¹¹

2. 
   .Soliq turlari bo’yicha 2020-2021 yillar davomida byudjetga tushgan tushumlar to’g’risida ma’lumot¹²
   

№	Soliq turlari	2020-yil	2021-yil	Ulushi (foizda)	O'sish sur'ati
	Byudjet tushumlari, jami	103566	127867	100	123.6
	shu jumladan:
1	Bevosita soliqlar	43811	58534	45.8	133.6
2	Bilvosita soliqlar	31324	38351	30	122.4
3	Resurs soliqlari va mol-mulk solig'i	21257	22168	17.3	104.3
4	Davlat boji va jarimalar	2033	3333	2.6	163.9
5	Boshqa soliqlar va yig'imlar	5141	5481	4.3	106.6

4.3.Soliq turlari bo’yicha 2018-2019 yillar davomida byudjetga tushgan tushumlar to’g’risida ma’lumot (mlrd. so’m)¹³

№	Soliq turlari	2021-yil	2022-yil	Ulushi (foizda)	O'sish sur'ati
	Byudjet tushumlari, jami	127970	148388	100	116
	shu jumladan:
1	Bevosita soliqlar	57281	61934	41.7	108.1
2	Bilvosita soliqlar	38351	45889	30.9	119.7
3	Resurs soliqlari va mol-mulk solig'i	23036	23913	16.1	103.8
4	Davlat boji va jarimalar	3333	4236	2.9	127.1
5	Boshqa soliqlar va yig'imlar	5969	12416	8.4	208

XULOSA
Ushbu kurs ishimizda davlatimizda soliqlarning bozor iqtisodiyotidagi o`rni, ularning vazifalari, turlari bugungi kundagi holatini tahlil qilishga, shuningdek 2018-2022-yildagi soliqlar tahlili ochib berishga harakat qildik va quyidagi xulosalarni chiqardik:soliqlar, yig'imlar, bojlar va boshqa to'lovlar tashkil etilgan moliyaviy resurslar hisoblanadi. Soliqlar davlatning moliyaviy tizimini rivojlantirishning asosiy vositasi hisoblanadi va davlat faoliyatining barcha yo'nalishlarini mablag' bilan ta'minlashning asosiy manbalaridan biri hisoblanadi.
Soliq tizimini tartibga solish va mukammallashtirish samarali davlat iqtisodiy siyosatini olib borishga yordam beradi. Bu esa moliyaviy tizimni rivojlantirish va o'zaro hamkorlik bilan soliqlarni mukammallashtirishga yordam beradi.
Soliqlar turli xil bo'lishi mumkin va ularning tashkil etilish usullari va to'lov qilinish tartibi ham farqli bo'lishi mumkin. Soliqlar sistemining transparensiyasi va isloh qilinishi, xususan, texnologiyalardan foydalanish yordamida, soliqlarni undirish mexanizmlarini samarali tashkil etish mumkin.
Soliqlar mamlakatimizdagi moliyaviy resurslarni to'plashning asosiy usuli hisoblanadi. Soliqlar yordamida, davlat faoliyatini o'zaro hamkorlik bilan moliyaviy tizimni rivojlantirish, soliqlarni mukammallashtirish va investitsiyalar uchun xavfni kamaytirish mumkin.
Bugungi kunda mahalliy soliqlardan tushayotgan pul tushumlari mahalliy budjetlarning daromadlarida katta salmoqqa ega emas. Bizning fikrimizcha bu nafaqat mahalliy soliqlarni joriy qilish imkoniyatlaridan to’liq foydalanmaslik bilan balki mahalliy budjetlar daromadlarini tartibga solishda qo’llanilayotgan amaliyot bilan bog’liqdir. Bu amaliyotnu tahlil qilish shu narsani ko’rsatadiki, hali ham soliqlar markaziy budjetga yig’iladi, so’ng uning ma’lum foizi mahalliy budjetlarga xarajatlarni qoplashga biriktirilgan daromadlari yetmasa ajratma sifatida har yili har xil foizda qoldiriladi.
Mahalliy hokimiyat organlarining o’z hududidan undiriladigan soliqlarni to’liq va o’z vaqtida tushishini ta’minlashga bo’lgan qiziqishini rag’batlantirish, ularning o’z daromadlari potensialini o’sishini rag’batlantirish maqsadida umumdavlat soliqlaridan ajratmalar meyorlarini hududlar bo’yicha tabaqalashgan tarzda emas, balki teng ravishda amalga oshirish lozim.
Ushbu ko’rsatib o’tilgan takliflardan ko’zlangan maqsad Respublikamizning kelgusida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ravnaqi, ulkan iqtisodiy o’zgarishlarni ta’minlashda, hozir sarflanayotgan har bir so’m budjet mablag’i respublikamizning kelajak ravnaqi va istiqboli uchun o’z natija va samarasini berishi kerak, deb hisoblaymiz.

Foydanilgan adabiyotlar

1. 
   O’zbekiston milliy ensiklopediyasi. O’zbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti. 04.02.2014. Toshkent.
   

2. 
   Jane Fracknall-Hughes. The Theory, Principles and Management of Taxation: An introduction, Routledge Taylor and Francis Group. 2015, p 2.
   
3. 
   Olimjonov. O. «Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida soliq siyosati». «Ҳayot va iqtisod». 1992 y.
   

4. 
   Vohobov A., Srojiddinova Z. «O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti». TMI 2002 y
   
5. 
   www.soliq.uz - O’zbeksiton Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi rasmiy veb-sayti
   
6. 
   www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi rasmiy veb-sayti.
   

7.www.wikipedia.org - global internet tarmog’i ensiklopediyasi.

1^ Yahyoev Q. «Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti». T-2003 y.

2^ A.Vahobov, A.Jo’raev. Soliqlar va soliqqa tortish. Darslik. – T.: “Sharq” nashriyoti – 2009 y. - 400 b.

3

4^ Shodmonov Sh.Sh., G’afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi (darslik). – T., «Iqtisod-moliya» nashriyoti, 2010. – 558 b.

5^ A.V. Vahobov, A.S. Jo’rayev. Soliqlar va soliqqa tortish: Oliy o’quv yurtlari talabalari uchun darslik. O’zR oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi, Toshkent Moliya in-ti, - Toshkent: Sharq, 2009. - 52 b.

6^ M.Alimardonov, N.Qoziyeva “Soliqlar va soliqqa tortish” o’quv-uslubiy qo’llanma Toshkent “Iqtisod- Moliya” 2007-yil 9-bet

7^ O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T.: “O’zbekiston”, 2012. 123-modda

8^ O’zbeksiton Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy veb-sayti - https://soliq.uz/page/asosiy-korsatkichlar?lang=latn

9^ O’zbeksiton Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy veb-sayti - https://soliq.uz/page/asosiy-korsatkichlar?lang=latn

10^ O’zbeksiton Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy veb-sayti - https://soliq.uz/page/asosiy-korsatkichlar?lang=latn

11^ O’zbeksiton Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy veb-sayti - https://soliq.uz/page/asosiy-korsatkichlar?lang=latn

12^ O’zbeksiton Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy veb-sayti - https://soliq.uz/page/asosiy-korsatkichlar?lang=latn

13^ O’zbeksiton Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy veb-sayti - https://soliq.uz/page/asosiy-korsatkichlar?lang=latn