4
1.
Valyuta va valyuta munosabatlari tushunchasi, ularning asosiy
ishtirokchilari
Har qanday davlat iqtisodiyotida pul muhim ahamiyat kasb etadi. Pul
munosabatlari jamiyatning ishlab chiqarish, taqsimot, muomala va iste'mol singari
jarayonlarini qamrab oladi, kengaytirilgan takror ishlab
chiqarish uchun sharoit
yaratib beradi. Pul va iqtisod o’zaro uzviy bog’liq bo’lgan elementlardir. Agar
jamiyat iqtisodiyotida muammolar paydo bo’lsa, albatta bunday muammolar
jamiyatning pul muomalasida o’zining salbiy aks ta'sirini topadi. Shuning uchun
pulni jamiyat iqtisodiy hayotining barometri deb bejiz aytishmagan.
Iqtisodiy nazariyada haqiqiy pul tovar ekvivalenti sifatida mavjud bo’lib,
iste'molchilarni muomalaga bo’lgan ehtiyojlarini qondiradi. qog’oz
pullar esa
haqiqiy
pullar
qiymatining
muomaladagi
ifodachisi
yoki
vakilidir.
Har qanday mustaqil davlat o’z puliga ega va bunday pul shu davlat uchun milliy
pul birligi hisoblanadi. Milliy pul birligi o’zining nomi va ma'lum bir muomala
tarixiga
ega.
Ushbu kursimizni o’rganishda doim pul va valyuta atamalariga murojaat etishga
to’g’ri keladi. Shu sababli boshidanoq pul va
valyuta qanday kategoriyalar,
ikkalasi ham bir narsami yoki har xil narsa ekanligini aniqlab olish zarur. Iqtisodiy
nazariyadan biz "pul" nima ekanligini yaxshi bilamiz. Valyuta ham pul, ammo
hamma vaqt ham pul valyuta bo’lavermaydi. Agarda muayyan bir davlatning
milliy pul birligi jahon bozorida davlatlar o’rtasida pul (muomala, to’lov va
jamg’arish vositasi)
sifatida ishlatilsa, ya'ni pulning funksiyalarini bajarsa, u
valyutaga
aylanadi.
Valyuta - jahon bozorida, davlatlar o’rtasida
pul vazifalarini bajaruvchi
davlatlarning milliy pul birliklaridir. Masalan, Amerika Qo’shma Shtatlari
"dollari", Buyuk Britaniya "funt sterlingi", Kanada "dollari", Yapon "ienasi" va
boshqa
shu
kabilar.
Muayyan bir davlatning milliy puli - uning milliy valyutasi bo’ladi. Shu davlat
uchun boshqa davlatlarning milliy pul birliklari esa - xorijiy valyutalardir.
5
Masalan, AQSh "dollari", Buyuk Britaniya "funt sterlingi", Kanada "dollari",
Fransiya "yevro", Yapon "ienasi", Turkiya "lira"si
va shu kabi erkin muomalada
yuradigan valyutalar O’zbekiston Respublikasida xorijiy valyuta bo’ladi, o’z
navbatida O’zbekiston "so’m"i bu davlatlar uchun xorijiy valyuta bo’lib
hisoblanadi.
Har bir suveren davlat o’z pul birligiga ega bo’lib, faqat shu mamlakatdagina bu
pul birligiga muayyan ne‟matlarni sotib olish mumkin. Boshqa mamlakatlarning
ham o’z pul birliklari mavjud va faqat shu davlatlarda ular qonuniy harakatda
bo’ladi.
Qolgan barcha boshqa
valyuta
deb nomlanuvchi pullar maxsus nazorat
ostida
amal
qiladilar.
Rus iqtisodchi olimi V.S. Safonovning ta‟rifiga ko’ra, «
Dostları ilə paylaş: