Mavzu. Zoopsixologiya

Fe’l-atvorga genetik ta’sirlar. 1960 yili D.Fuler va V.Tmisenleriy ―Fe‘l- atvor genetikasi‖ kitobini chiqishi bu sohada muhim voqea bo‗ladi. Organizmni o‗sishi, rivojlanishi, hayot kechirishini irsiy jihatdan nazorat qilinishi genetik deyilib, unga tashqi va ichki sharoitlarni ta‘siri natijasidagi o‗zgarishlar fenotip deyiladi. Fenotip har bir hayvonni reaktsiya normasiga ta‘sir ko‗rsatadi. Rik mompulasi RIK va organizm uchun kod sifatida turli ko‗rsatmalar olida. RIK sintez qilishga olib keladi. U esa o‗z navbatida yangi oqsil molekulasini turli darajasida aylanishiga olib kelib bu mexanizm ta‘siri hamma eksperimentatorilar tomonidan qayd qilingan. Bu xil reaktsiyaga ega bo‗lgan laboratiriya hayvonlarini intredit yo‗li bilan chiqarilishini buni tasdiqidir. Tez o‗rganidigan sichqonlar liniyasi (Kolinz, Fuler, 1968), kuchli tovushga tutqanoq tutuvchi kalamushlar liniayasi (A.Krushenskiy, Molodkina, 1971) chiqarilgan bo‗lib ulardagi bu belgilar
genlar ta‘sirida boshqariladi. Gen instinktga ham ta‘sir qiladi. V.S.Dilger (1962) to‗tiqushlarni bir turi uy qushi uchun materialni tumshug‘ida, ikikinchi turi yon patlarini ichiga solib olib kelishini kuzatgan. Bularni bir-biri bilan chatishtirilganda olingan nasl oldin usha borganda tumshug‘i bilan olib uyga kurgan. Genlar kassallik ham keltirib chiqishi mumkin. Hozircha 80 ta kasallik aniqlangan. Ular retsisiv genlar bilan (fkenilketonnuriya) dominant genlar bilan (Getin‘ton xoreyasi, Parkinsonizm) shizofreniya, epilepsiya), xromosomalar sonini ortishi va kamyishi bilan) Doun kasali) va hakozalar bilan bog‘liq bo‗lib ularni har biri bosh miyada turli o‗zgarishlar qiladi. Bu o‗zgarishlar nerv xujayralarida bo‗ladi. Krasuskiy (1963) kuzgalish jarayonini, Fedorov (1971) harakatchanlik nerv jarayonlarini irsiyatga bog‘liqligini aniqlashgan. Lopatina, Ponamarenko (1987) yili o‗sha genlarni topishadi. Harakat faolligini ortiq bo‗lishi, emotsional statusni aniqlovchi genlar qondagi biologik faol moddalarni, miyadagi serotonin va adrenalin miqdorlarini ham nazorat qiladi (Olivero 1973, Dmitirev 1981).
Genlar bosh miyada strukturalarida ham o‗zgarishlar qiladi. Tilyapiya balig‘iga o‗rta miyani qo‗shimcha o‗rnatish uni intellektual masalalarni echishni osonlashtirgan. O‗rganishlarni tez bo‗lishi, gipokampda oqil sintezini tezlashishi bilan, yomonlashuvchi S-100 Limtik sistema ham ishtirok etadi. Bu o‗zgarishlarni vujudga keltiruvchi moddalarni ta‘siri geteroxronik xususiyatga ega.
Biolgik motivatsiyalar ta‘siri. Motivatsiya degani harakatga keltiruvchi kuch degani.
I.Pavlov ochlik, suvsizlik, jinsiy hissiyot hayot motivatsiyasidir, deb tushuntirgan edi. Bu fiziologik ehtiyojlar ichki konstantlarni o‗zgarishi tufayli sodir bo‗ladi va o‗z-o‗zidan boshqarilishi mumkin (Gomeastazis qonunlari). Bu o‗zgarishlar yarim sharlar po‗stlog‘iga boradi va hayvonni undaydi. (Sudakov, 1971). Motivatsiyada nerv xujarasida joylashgan engrammalar ham ishtirok etishi mumkin (Simonov, 1987). Motivatsiya nazariyalari har xil. Bular: Gomeaztazisni saqlash uchun (Kennon,Xeb), Gipotolamusni boshlashi tufayli (Stellar),limbik apparatni ishhtirokida (Mak-Lin), funktsional sistema orqali(Anokin, Sudakov) boshqarilishi munkin. Dominant qo‗zgalishini qondirilishi yoki aksi emotsiyaga ta‘sir qiladi.
Bindra (1969)motivatsiya emotsiya bilan bir keladi deb hisoblaydi. Val‘dman (1972) emotsiya tashqi ta‘sir tufayli, Yung(1943)psixologik situatsiyalar tufayli vujudga keldi deb hisoblashadi. Shuning uchun ham emotsiya nazariyalari har xil.
Bular Ch.Darvin (1872)biologik konseptsiyasi,P.K.Anoxini (1968) ichki ehtiyojlarini qondirish nazariyasi, Djems-Langeni periferik ta‘sirlar nazariyasi, Kenon-Bard (1927,1934) talamusni ishiroki nazariyasi (biz sezamiz)limtika), biz bilamiz (neokorteks), D.B.Lindsleyni (1960) faolatsion nazariyasi va hakozolardir. Bularni hammasida ham asosli faktlar mavjud, P.Simonov (1987) bularni
ko‗pchiligini birlashtirishga harakat qildi va emotsiya formulasini chiqardi. Eq_i3 I₃- Im...
Emotsiya-Ehtiyoj (Informatsiya) zaruri)-Infomatsiya (mavjudi), I₃,ni miqdori Im dan ko‗p bo‗lsa yomon kayfiyat aksincha bo‗lsa yaxshi kayfiyat vujudga keladi.
Emotsional stress ham mavjud u 3ta xavfsirsh, chidash, moslashish davrlariga ega.(G.Sel‘e,1969).
Fazoni idrok qilish va orientirlash. Bu sohada ham turli xil tushintirishlar mavjud.