Мцяллиф адлы кимйяви реаксийалар

Təcrübə-3.Firon ilanı
Hazırlanmalı: 1) ağac çöp, 2) kibrit, 3) bir çini kasa, 4) civə-rodanid, 5) qurğuşun vərəq.
Təcrübə göstərən şagird deyir: “Sizə göstərəcəyim təcrübədən keçmiş zamanlarda Misir fironları adamları qorxutmaq üçün bir möcüzə kimi istifadə etmişlər. Rəvayətə görə Musa peyğəmbər də öz peyğəmbərliyini isbat etmək üçün əlindəki kiçik əsanı yandırıb düşmən ordusunun qabağına atmış, əsa dərhal çevrilib müdhiş bir ilan olmuş və ordu nəfərləri bundan qorxuya düşərək Musaya iman gətirmişlər. Biz bu möcüzəni çox sadəcə şəkildə göstərə bilərik. Budur, mən adi çay bükülən qurğuşundan qayrılmış bu kiçik çubuğu yandırıram”
O çubuğu tənəkə parçası üzərinə qoyub bir ucunu yandırır. Qurğuşun kağızına əvvəlcədən bir neçə parça civə-rodanid bükülmüşdür. Çubuq fışıltı ilə “ilana” çevrilir.
İkinci şagird irəli çıxıb deyir: “ yoldaşım çubuğu “firon” ilanına çevirdi.Mən bu boş butanın içinə od toxunduran kimi ondan ilanlar çıxacaqdır. O, əvvəlcədən civə-rodanid parçasını putanın dibinə qoyub üstünə kağız yapışdırır. Butanın içi boş kimi görünür. Od kağızı və onun altındakı civə-rodanidi yandırır. Fışıltı ilə butanın içindən “ilanlar” qalxır.


Kimya elminin tarixi nə ilə səciyyəvidir?
Kimya elmi qədim dövrlərdən sirrli elm sayılıb,kimyagərlik isə ən nüfuzlu peşə hesab edilib. Min illərlərlə insanların nəyi nəyəsə qataraq həyat eliksiri-fəlsıfə daşı almaq arzusu çox şeyləri üzə çıxarıb yeni-yeni maddələrin alınması ilə nəticələnsə də, bütün metalları qızıla çevirə bilən “fəlsəfə daşı”almaq arzusu insanları rahat buraxmırdı, intellekt səviyyəsindən asılı olaraq yenə də təcrübələr aparılırdı. Məlum faktdır ki, heç bir maddə birdən-birə alınmayıb, hər bir yeni kəşf, maddənin alınması, xassələrinin öyrənilməsi uzun bir təkamül yolu keçmişdir.Belə olmasaydı, Hamburqlu əlkimyaçı fosforu ala bilməzdi, alman alimi Haber ammonyakın sintezi üsulunu tapa bilməzdi, amerikalı tələbə Ç. Martin Holl alüminiumun müasir alınma üsulunu kəşf edə bilməzdi və s. Bu misalların sayını çox artırmaq olar
Bəşəriyyətin ən böyük kəşflərindən biri, sabun istehsalıdır. Sabunu alarkən onun tərkibinin natriumstearatdan ibarət olmasını heç kim bilmirdi. Lakin, yavaş-yavaş müəyyən edildi ki, sabun almaq üçün yağı və ya piyi qələvi ilə və ya soda ilə birgə qaynatmaq (bişirmək) lazımdır. Daha sonralar aydın oldu ki, yağ üç atomlu spirt olan qliserinin (propandiol-1,2,3) stearin turşusu ilə əmələ gətirdiyi mürəkkəb efirdir.Mürəkkəb efirlərin ən önəmli xassələrindən biri onların hidroliz etməsidir.Hidroliz su ilə aparılsa, yenidən qliserin və stearin turşusu alınar.
Yaxud, ammoniyakın sintez üsulu ilə alınmasını işləyib hazırlayan və bunun üçün Nobel mükafatına layiq görülən alman alimi Haber 3 həcm hidrogendən və bir həcm azotdan 2 həcm ammonyak alınana qədər neçə yüz təcrübələr qoymuş,reaksiyanı hansı təzyiqdə, hansı temperaturda, hansı katalizatorun iştirakı ilə aparmaq lazım gəldiyini müəyyən etmək üçün nə qədər baş sındırmışdır.Göründüyü kimi ammoniyakın sintezinin arxasında nə qədər yeni-yeni maddələr, yeni-yeni tətbiq sahələri dayanır. Ona görə də biz hər hansı mövzunu öyrənərkən onun neçə-neçə başqa mövzulara başlanğıc olduğunu bilməliyik. Fikir verin, ammonyak bir başa ammonium duzları, azotlu kübrələr, dolayısı yolla nitrat turşusu, partlayıcı maddə-dinitroetilenqlikol, trinitroqliserin, trinitrotoluol, trinitrofenol, trinitroselliloza və s. kimi maddələr deyilmi?
Qədim dövrün, orta əsrin insanları müəyyən peşələrə yiyələnərkən-parça boyama, sirkə qoyma, çaxır hazırlama, dəri aşılama və s. kimi proseslərin arxasında nə kimi kimyəvi hadisələrin dayandığını fikirləşə bilməzdilər, kaucuk,spirt,parça,şüşə,boya maddələri,partlayıcı maddələr almaq isə onların heç ağıllarına belə gəlməzdi.
Əlbəttə, daşdan və başqa nədənsə sadaladığımız maddələri elə belə (əlkimyaçılıq üsulu ilə) almaq mümkün olmayan şeydir və bunun üçün güclü kimyəvi biliklərə yiyələnmək, həmdə müxtəlif variantlarda çoxlu təcrübələr qoymaq lazımdır.
Burada çinlilərin zərb-məsəli yada düşür: şübhələnmək elmin başlanğıcı deməkdir. Kim heç bir şeyə şübhə ilə yanaşmırsa, o, heç nəyi yoxlamırsa, o, heç nəyi kəşf edə bilməz Odur ki, yeni maddələr sintez etmək üçün kimyaçının daim axtarışda olması gərəkdir, çünki axtaran tapar demişlər.