Мцяллиф адлы кимйяви реаксийалар

Kimya məktəbdə

MƏKTƏB KİMYA GÜNÜNÜN TƏŞKİLİ TƏCRÜBƏSİNDƏN


M. Fərəcov
pedoqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
H. Əsgərov
AzDNA-nın dosenti, kimya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru;
S. Axundova
Bakı ş.,Səbail rayonu, 49 saylı məktəbin kimya müəllimi

Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin "Beynəlxalq Kimya İli”nə həsr olunmuş Tədbirlər Planının təsdiq edilməsi haqqında" əmrinə əsasən aprelin 15-də Bakıdakı 49 nömrəli "İntellekt" məktəb-liseydə akademik Yusif Məmmədəliyevin anadan olmasının 105 illik yubileyi çərçivəsində elmi-praktik konfrans keçirildi. Tədbirin keçirilməsində məqsəd ensiklopedik biliyə malik olan Y.Məmmədəliyevin elmi-ictimai fəaliyyəti və kimya sahəsindəki uğurları haqqında şagirdlərə məlumat vermək, praktik təcrübələr aparmaq idi.

Tədbirdə məktəb-liseyin müəllim və şagird kollektivi ilə yanaşı Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, kimya elmləri doktoru, professor Vaqif Abbasov, BDU-nun Kimyanın tədrisi metodikası kafedrasının müdiri, kimya elmləri namizədi, professor Əyyub Əzizov, TPİ-nin Kurikulum Mərkəzinin Ümumi orta və tam orta təhsil şöbəsinin müdiri,p.e.n.Akif Əliyev, təbiət-riyaziyyat fənlərinin təlimi bölməsinin böyük elmi işçisi, p.e.n. Mürşüd Fərəcov, Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin baş məsləhətçisi Əfqan İsgəndərov, Səbail rayonunda yerləşən məktəblərin direktorları və kimya müəllimləri iştirak edirdilər..
Tədbirin açılışında giriş söhbətindən sonra ilk söz professor Vaqif Abbasova verildi. O, XXI əsrin texnologiyalar və texnika əsri olduğunu və belə şəraitdə kimya və biologiya elminin nə qədər böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini vurğuladı. Bildirdi ki, kimya elmi müasir dövrdə istər ekoloji problemlərin həllində, istərsə də torpaqda, suda, havada monitorinq aparılması üçün ən vacib amildir. Dövrümüzün ən aktual problemlərindən biri də qida məhsulları ilə bağlıdır ki, bu da müəyyən mənada kimya elminə olan ehtiyacı artırır. Mövcud problemlərin aradan qaldırılmasında kimya elminin əhəmiyyətli rolunu nəzərə alaraq 2011-ci il BMT tərəfindən "Kimya ili" kimi elan olunmuşdur. "Kimya ili"nin elan olunmasında məqsəd insanlar arasında, xüsusilə gənclərdə kimya elminə marağı artırmaqdan ibarətdir. Düşünürəm ki, görülən tədbirlər öz faydasını verəcək.
V.Abbasov Yusif Məmmədəliyevin elm sahəsində əldə etdiyi uğurlardan söz açdı. Qeyd etdi ki, alimin neftin və neft qazlarının katalitik emalı sahəsində əldə olunmuş nəticələri bəşər tarixinin böyük kəşfidir. Böyük alimin xidmətlərindən danışan professor Y.Məmmədəliyevin respublikamızda kimya elminin qurucusu olduğunu və bu sahədə bir çox mütəxəssis yetişdirdiyini vurğuladı. Bildirdi ki, Azərbaycan təkcə neft ölkəsi kimi deyil, həm də nefti yüksək səviyyədə emal edən ölkələrin önündə durur. V.Abbasov belə tədbirlərin keçirilməsini təqdirəlayiq hal kimi qiymətləndirərək ölkəmizdə gələcəkdə də Y.Məmmədəliyev kimi alimlərin yetişəcəyinə ümidvar olduğunu bildirdi.
Sonra, məktəbdə təşkil olunan “Kimya günü”ndə aparılan təcrübə və çıxışlar iştirakçılarda böyük maraq doğurdu. Bunu nəzərə alaraq kimya gecəsinin məzmunu kimya müəllimlərinə çatdırmağı lazım bildik.
Təlim-tərbiyə sistemində sinifdənxaric işlərin formalarından asılı olmayaraq onlardan istifadənin çox böyük əhəmiyyəti vardır. Etiraf etmək lazımdır ki, kimya fənninin tədrisi prosesində şagirdlərdə fənni sevməyə olan həvəsi və marağı yaratmaq bir o qədər də asan deyildir. Şübhəsiz ki, bunun üçün dərsdənkənar işlər daha yaxşı imkanlara malikdir. Dərsdənkənar işlərdə tədris prosesində şagirdlərin əldə etdikləri bilik və bacarıqlar bir daha möhkəmləndirilir, dərinləşir və tətbiq olunur. Bu işlər eyni zamanda, şagirdlərdə elmə olan maraq və həvəsi artırır, onların kimya istehsalatı sahələrində işləmək maraqlarını gücləndirir.
Dərsdənkənar işlərin təşkili kimya fənninin proqramına əsaslanmalıdır. Deyilənləri nəzərə alaraq kimyadan dərsdənkənar işlərin qarşısında duran vəzifələri aşağıdakılardan ibarət hesab etmək olar:

• 
  fənnə olan marağı artırmaq, şagirdlərin bilik və bacarıqlarını təkimləşdirmək və dərinləşdirmək;
  
• 
  şagirdlərin praktik və yaradıcılıq qabiliyyətlərini, kimya elminə olan həvəsi inkişaf etdirmək.
  

Dərsdənkənar işlərin təşkilində aşağıdakı prinsiplərə əsaslanmaq lazımdır:
1) könüllülük, 2) maraqları nəzərə almaq, 3) proqram materialını daha dərindən öyrənmək, 4) şagirdlərin dərsdə öyrəndikləri nəzəri biliklərini təcrübədə tətbiq etmək.
Məlumdur ki, dərsdənkənar tədbirlər kimya dərnəyində hazırlanır.
Kimya proqramının əhatə etdiyi materialların məzmunundan asılı olaraq kimya dərnəyinin planını aşağıdakı istiqamətlərdə hazırlamaq olar:
- kimya fənninin ayrı-ayrı bölmələrini və ya nəzəri sahələrini daha dərindən öyrənənlər,
- konustruksiya, cihaz, kimya kabineti üçün əyani vəsait hazırlayanlar,
- kimya tarixini və yerli kimya sənayesini öyrənənlər,
məktəb kimya muzeyni hazırlayanlar.
- kimyadan kütləvi tədbirləri (kimya günü, konfraslar, olimpiada və s.) hazırlayanlar.
Metodik ədəbiyyatdan və qabaqçıl müəllimlərin iş təcrübəsindən məlumdur ki, kimyadan dərsdənkənar işlərin əsas formaları aşağıdakılar hesab olunur:
- kütləvi işlər (gənc kimyaçılar, kimya günləri və axşamlar, konfrans, olimpiada, ekskursiya),
- qrup işlər (kimya dərnəyi, kimya cəmiyyəti, mühazirəçilər və tədqiqatçılar qrupu),
- fərdi işlər (mühazirə və refarat hazırlayan, kimyadan cihaz quraşdıran, qəzet və bülleten hazırlayan, stend və divar qəzeti hazırlayan).
Respublikamızın təcrübəli və qabaqçıl kimya müəllimləri ilə söhbətlərimiz, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda və Bakı Müəllimlərinin İxtisasartırma və Yenidən hazırlanma instutunda təşkil olunan kurs tədbirlərndə iştirak edən kimya müəllimləri ilə keçirdiyimiz söhbət və anket sorğularında kimyadan sinifdəxaric işlərin aparılması ilə bağlı araşdırmalar edilmişdir. Əgər belə bir sorğu 20-30 il bundan əvvəl aparılsaydı cavablar sevindirici olardı. Lakin qeyd etdiyimiz kimi son illərdə apardığımız söhbət və sorğularımızdan alınan cavablardan məlum oldu ki, hazırda məktəblərimizin əksəriyyətində kimya kabineti ləğv edilmiş, kimya dərsləri ayrı-ayrı siniflərdə keçirilir, kimyadan təcrübələrin aparılması üçün reaktiv və lazımı təchizatın olmaması ucbatından təbaşirdən daha çox istifadə olunur. Respublikamızın kimya müəllimləri yuxarıda adını çəkdiyimiz institutlarda kursdan keçirlər. Acınacaqlı hal odur ki, bir çox təhsil müəssisələrində ən sadə bir təcrübə göstərmək üçün heç bir kimyəvi maddə və təchizat yoxdur.Bunun üçün düşünməyə dəyər. Bununla yanaşı, bəzi məktəblərimizdə az da olsa kabinet sistemi qalıb, kimya dərsləri təcrübələrin nümayişi ilə aparılır. Bəzi məktəblərdə isə kimya kabinetləri bərpa olunur. Bunlara baxmayaraq hələlik kimyadan sinifdənxaric işlərin aparılmasına diqqət verilmir. Bu məqaləni yazmaqda da məqsədimiz kimya müəllimlərinin diqqətini sinifdənxaric işlərin təşkilinə və keçirilməsinə cəlb etməkdir.
Kimya gününün gedişində şagirdlərin çıxışına məktəbin kimya müəllimi Sevda Axundova rəhbərlik edirdi. O, tədbirdə nəzərdə tutulan nəzəri məlumatların verilməsi və əyləncəli təcrübələrin aparılması üçün şagirdləri komandalara bölmüşdü: