Мцяллифдян

11.2. 

Kupajın

 

hesablanması

 

Kupajın  hesablanması  onun  tərkibinə  daxil  olan  ayrı-ayrı 

materialların  miqdarı  nisbətini  müəyyənləĢdirmək  və  bu  yolla 

lazımi kondisiyanı təmin etmək məqsədilə aparılır. 

Kupaj  hesabatının  mürəkkəbliyi  onun  tərkibinə  daxil  olan 

materialların  və  tərkib  göstəricilərinin  sayından  asılıdır.  Material-

ların və tərkib göstəricilərinin artırılması hesabatı xeyli mürəkkəb-

ləĢdirir.  Kupaj  hesablanarkən  kupaja  daxil  olan materiallar  «kupaj 

komponentləri» (Ģərab, spirt, Ģəkər,  Ģirə)  və  ayrı-ayrı materialların 

tərkib  göstəriciləri  –  «kupaj  tərkibinin  göstəriciləri»  (spirtlik, 

Ģəkərlik, turĢuluq) terminlərindən istifadə olunur. 

---

 

~ 239 ~ 

 

Kupaj  apararkən  texnoloji  proseslər  nəticəsində  və  Ģərabı  uzun 

müddət  saxladıqda  (markalı  Ģərablar),  həmçinin  də  həcmi  sıxılma 

(kontraktasiya) zamanı yaranan spirt itkiləri nəzərə alınmalıdır. 

Mürəkkəblik  səviyyəsinə  görə  kupaj  hesablamalarını  3  qrupa 

bölmək olar: 

1.

 

Tərkibin bir göstəricisinə görə kupajın hesablanması; 

2.

 

Tərkibin iki göstəricisinə görə kupajın hesablanması; 

3.

 

Tərkibin üç göstəricisinə görə kupajın hesablanması. 

Əgər  tərkibin  yalnız  bir  göstəricisinə,  məsələn,  Ģəkərliyə  görə 

kupaj hesablamaq lazım gəlirsə «ulduz» adlanan formuldan istifadə 

olunur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

burada:  X  – tələb olunan spirtlik, Ģəkərlik, yaxud turĢuluq; 

 

       Y  – kupajdan əvvəlki spirt, Ģəkər, yaxud turĢuluq; 

 

       Y

1

 – spirt, Ģəkər, yaxud turĢuluğu yüksəltmək üçün  

                      istifadə olunan tərkib göstəricisi; 

  X-Y və Y

1

-X - tələb olunan tərkibi təmin etmək üçün kupaj  

                           komponentlərinin miqdarı nisbəti. 

 

Misallar: 

1)

 

1000  dal  Ģirənin  tündlüyünü  16  h.%-ə  çatdırmaq  üçün 

tündlüyü  96  h.%  olan  nə  qədər  rektifikasiya  olunmuĢ  etil 

spirti (Y

1

) tələb olunduğunu tapmalı. 

Rəqəmləri  yerinə  yazsaq  görərik  ki,  tündlüyü  16  h.%  olan 

tündləĢdirilmiĢ  Ģirə  almaq  üçün  80  hissə  Ģirə  və  16  hissə 

    Y                            Y

1

-X 

 

 

 

          X 

 

 

 

   Y

1

                               X-Y 

---

 

~ 240 ~ 

 

rektifikasiya olunmuĢ etil spirti lazımdır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Onda 1000 dal Ģirəni spirtləĢdirmək üçün nə qədər etil spirti 

(Y

1

) tələb olunduğunu tapırıq: 

 

16-80 

 Y

1

=1000·16/80=200 dal. 

    

 

Y

1

-1000 

 

 

 

 

 

 

2)

 

Tündlüyü  9  h.%  olan  1000  dal  Ģərabın  tündlüyü  12  h.%-ə 

malik  Ģərabla  10  h.%-ə  çatdırmaq  üçün  lazım  olan  Ģərabın 

miqdarını tapaq. 

Rəqəmləri formulda yerinə qoyub alırıq: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Deməli, tündlüyü 9,0 h.% olan 1000 dal Ģərabın tündlüyünü 

     0                             96-16=80 

 

 

 

          16 

 

 

   96                                16-0=16 

  9                           12-10=2 

 

 

 

      10              Y

1

=1000·1/2=500 dal. 

 

 

 

  12                           10-9=1 

---

 

~ 241 ~ 

 

10,0  h.%-ə  çatdırmaq  üçün  tündlüyü  12,0  h.%  olan  500  dal  Ģərab 

tələb olunur. 

 

3)

 

ġəkərliyi  6%  olan  1500  dal  Ģərab  materialı  vardır.  Onun 

Ģəkərliyini – Ģəkəri 16% olan digər Ģərab materialı ilə 10%-ə 

çatıdrmaq tələb olunur. 

 

 

Deməli,  Ģəkəri  16%  olan  1000  dal  Ģərab  materialı  əlavə 

olunmalıdır. 

 

4)

 

TitirləĢən  turĢuluğu  6  q/dm

3

  olan  1000  dal.  Ģərab  materialı 

vardır.  TitirləĢən  turĢuluğu  12  q/l  olan  baĢqa  Ģərab 

materialından istifadə etməklə turĢuluğu 8 q/dm

3

-ə çatdırmaq 

tələb olunur. 

 

---

 

~ 242 ~ 

 

Deməli, 500 dal. Ģərab materialı lazımdır. 

5) Tündlüyü 12 h.% olan 1000 dal. Ģərab materialının tündlüyünü 

96h.%-li  etil  spirti  əlavə  etməklə  16  h.%-ə  çatırmaq  tələb 

olunur. Spirtin həcmini tapmalı.  

 

Əgər  kupaja  üç  və  daha  çox  sayda  material  daxil  olarsa, 

onda  aĢağıdakı  qaydalara  əməl  etməklə  bir  neçə  ―ulduz‖ 

qurulmalıdır: 

-  Hər  bir  ―ulduza‖  daxil  olan  materiallardan  biri,  qarıĢığın 

tərkib göstəricisindən böyük, digəri isə kiçik olmalıdır.  

-  Bütün materiallar ―ulduza‖ daxil edilməlidir.  

-  Təkrarən  ―ulduza‖  o  materiallar  daxil  edilir  ki,  onlar 

texnoloji  və  digər  əlamətlərinə  görə,  həmin  kupajda  daha 

yüksək miqdarda istifadə oluna bilər.