MƏDƏNİYYƏT: problemlər və perspektiVLƏR

Анвар Арифханов  
Магистрант - Государственный институт искусств 
и культуры Узбекистана 
 
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ОРГАНИЗАЦИИ  
ХУДОЖЕСТВЕННО-СПОРТИВНЫХ ПРАЗДНИКОВ 
 
Наряду с развитием в духовно-культурной и спортивной сфере, ведутся масштабные 
работы по воспитанию всесторонне здорового, высоконравственного и культурного, веду-
щего здоровый образ жизни поколения. Огромную воспитательную задачу выполняют та-
кие, художественно-спортивные праздники (ХСП) как “Умид ниҳоллари”, “Баркамол ав-
лод” и “Универсиада”. 
Главной целью данных ХСП является формирования здорового образа жизни, влия-
ния на сознания людей и усиления патриотических чувства с помощью таких компонен-
тов представления как разноцветность, оригинальность, масштабность и зрелищность. 
Организация ХСП в трех этапах, привело к увеличению значимости этих мероприя-
тий в качестве возможности общения в процессе массового действия, а также становится 
актуальным средством воспитания. Эти ХСП имеют большое значение в деле распростра-
нения среди народа физической культуры. 
Синтез спорта и художественности породил представления с особой силой эмоцио-
нального  воздействия.  Актуальными  вопросами  в  организации  ХСП,  остаются  недоста-
точно  глубокое  изучение  основных  элементов  праздника,  определения  и  поиск  внутрен-
них механизмов создания праздничной атмосферы, использование новых художественных 
стилей, методов повышения зрелищности и др. [1]. 
Для решения этих вопросом, необходимо выполнить следующее: 
•    Разработка научно-теоретической методологии ХСП Узбекистана в услови-
ях независимости; 
•  Изучение социально-педагогических аспектов ХСП; 
•  Разработка организационно-творческой методики организации ХСП; 
•  Формирования  единства  жанра  и  стиля  в  драматургической  композиции 
ХСП; 
•  Использования современной технологии в режиссуре ХСП; 
•   Изучения  потенциала  выразительных  средств  необходимых  в  создании 
ХСП; 
•  Обоснования  процессов  интенсификации  духовного  воспитания  молодежи 
при помощи ХСП в создании гармонично развитого поколения; 
•  Изучения объективных возможностей создания синтеза спорта и искусства. 
В результате исследования теоретически, организационно и творчески анализируют-
ся  непосредственная  связь  главных  структурных  элементов  ХСП,  основных  механизмов 
обеспечивающих массовость и создающих праздничную атмосферу. 
Литература: 
1. Ахмедов  Ф.Э.  Основы  режиссуры  массовых  праздников. – Ташкент:  Алоқачи, 
2008. 424 стр. 
 
Günel Əliyeva 
ADMİU- magistrant 
 
ARXEOLOJİ ARTEFAKTIN TƏDQİQİ 
 
Arxeoloji artefakt – qazıntılar nəticəsimdə  əldə olunmuş, insan əməyi ilə hazırlanmış 
maddi mədəniyyət nümunəsidir. Artefaktların muzeyə daxil olub, muzey əşyası statusunu almaq 

 
42
üçün bir neçə  mərhələdən keçməlidir, onun üzərində  tədqiqat aparılmalıdır. Artefaktın 
öyrənilməsi metodikası haqqında danışarkən, bu məsələyə optimal nöqteyi-nəzərdən yanaşmaq 
vacibdir. Muzey əşyasının öyrənilməsi və ilk növbədə onun dəyərinin müəyyənləşdirilməsi bir 
neçə  mərhələlərdən ibarətdir. Ilk növbədə  əşyanın populyarlığı, aid olduğu dövr, hansı  mənbə 
növünə aid olduğu, funksiyası  və s. amillər nəzərə alaraq tapıntı haqqında informasiya əldə 
olunur.  
    Artefaktın öyrənilmə prosesində onun bütün əlamətləri üzə çıxır. Hər bir konkret zamanda bu 
əlamətlər  əşyanın fərdi xüsusiyyətləri və funksiyası haqqında dolğun informasiya verə bilər. 
Əlamətlərin üzə  çıxma növləri fərdi xarakter daşıyır. Adətən mütəxəssislər  əşyanın zahirində 
olan xüsusiyyətlərdən başlayıllar. Artefaktın materialını müəyyənləşdirmək üçün kimyəvi 
xassələrini bilmək vacibdir. Onların struktur əlamətləri, çəki, rəng,  şəffaflığı, sıxlığı  və s. İlk 
baxışdan metal, ağac, keramika, şüşə, plastik, parça, kağız və s. bu kimi materialları 
müəyyənləşdirmək asandır. Lakin ağacların parodasını, kağızların növünü, liflərin tərkibini, 
boyaları müəyyənləşdirmək üçün isə mütəxəssislər lazımdır.  
Bir qrup artefaktlar təbiətdə mövcud olan materiallardan hazırlanmışdır.Bu tapıntılar öncədən 
xüsusi təmizlənməyə  məruz qalmır.Daşdan, sümükdən, ağacdan hazırlanmışartefaktların 
öyrənilməsi üçün botanika, zoologiya, mineralogiya elmləri kömək edir.Digər qrup artefaktlar 
isə süni hazırlanmış materiallardan hazırlanmışdır. Bu tapıntılarla ekspertlər laboratoriyalarda 
işləyir və öyrənirlər. 
 
Сабина Гасанзаде 
АГУКИ-магистрант 
 
КУЛЬТУРНЫЕ ТРАДИЦИИ, 
 ОПИСАННЫЕ СРЕДНЕВЕКОВЫМИ ПУТЕШЕСТВЕННИКАМИ 
 
Истоки  культурных  традиций  и  обычаев  исходит  из  определенных  мировозрений 
народа,  носящие  религиозную,  природную  и  мифологическую  характеристику,  которые 
были созданы на протяжении всей истории человечества. С момента появления человека 
зарождались  свойственные  ему  традиции,  обычаи,  предания,  что  имело  на  то  причины. 
Известно,  что  средневековая  культура  была  богата  духовными  особенностями,  что  дает 
нам взгялнуть на это с точки зрения самих путешественников, так как материал  путеше-
ственников богат данными о нашей культуре вообще. Именно посредством их описаний 
мы прибегаем к тем или иным документам для изучения нашей культуры целиком, так как 
они носят ценностную информацию. На их носителях находятся очень важные сведения о 
духовной культуре Азербайджана. 
Так, известный путешественник Марко Поло при упоминании о женском монасты-
ре  св. Леонардо, затрагивает озеро, которое находится возле него. В этом озере происхо-
дит удивительное чудо: в воде той, что с гор собирается, нет ни малой, ни большой рыбы; 
как только настанет  первый день поста и во весь пост до святой субботы, до заутрени пас-
хи, во все это время рыбы много, а в другое время рыбы нет. 
Также он дает нам сведения о легенде, связанный с Аташгяхом. В старину, говорят, 
три  короля пошли поклонится новорожденному пророку и понесли ему три приношения: 
злато, ливан и мирт. Хотелось им узнать, кто этот пророк бог ли, царь земной, или врач. 
Если он возьмет злато, говорили они, то это – царь земной, ливан – то бог, а если мирт – 
то врач. Пришли  они в то место, где родился младенец, пошел посмотреть на него самый 
младший волхв и видит, что младенец на него самого похож родами, и лицам, вышел он 
оттуда и дивуется. 
После пошел второй и увидел то же; ребенок и летами, и лицам такой же, как и он 
сам; вышел и он изумленный. Пошел потом третий, самый старший, и ему показалось то 
же самое, что и первым двум; вышел он и сильно задумался. Сошлись все трое вместе и 
порассказали друг другу, что видели; подивились да и решили идти всем трем вместе. По-

 
43
шли вместе и увидели младенца, каким он был на самом деле, а было ему не более трина-
дцати дней. Поклонились и поднесли ему злато, ливан и мирт. Младенец взял все три при-
ношения, а им дал закрытый ящичек. Пошли три короля в свою страну. 
Проехали они немного дней, и захотелось им посмотреть, что дал им младенец; от-
крыли они ящичек и видят, что там камень. Удивились они, что бы это значило. А младе-
нец дал им камень в знамение того, чтобы вера их, которую они восприняли,была тверда 
как камень. Как увидели три короля, что младенец принял все приношения, тут все и ска-
зали, что он бог, царь земной и врач. А младенец знал, что все трое одной веры, и дал он 
камень в знамение того, чтобы были тверды и постоянны в своей вере.Взяли три короля 
тот камень и бросили его в колодец, не понимали они, зачем он им был дан, и как только 
бросили они его в колодец, с неба нисшел великий огонь прямо в колодец, к тому месту 
куда был камень брошен. Увидели короли то чудо и удивились; жалко им стало, что бро-
сили они тот камень; был в нем великий и хороший смысл. Взяли  они тогда немного это-
го  огня  и  понесли  в  свою  землю,  поставили  его  в  богатом,  прекрасном  храме.  И  по  сей 
день остается традицией поклонения огню.  
Ян Стрейс сообщает некоторые сведения оКурбан Байрам. Так, он указывает, что, 
люди три дня водят по улицам верблюдицу, украшенное зеленью и цветами, если их мож-
но достать, а затем закалывают его с соблюдением больших церемоний. Мулла или чтец 
идет за ним и читает тексты из Корана. Когда он смолкает, выступают трубы, барабаны и 
дудки. Тем временем народ с усердием бежит за животным, чтобы заполучить его шерсть, 
и  каждый  старается  вырвать  на  свою  долю,  так  что  верблюд  становится  голым  раньше, 
чем его принесут в жертву. Эти волосы хранят как святыню и употребляют при трудных 
родах.  После  трех  дней  верблюдицу  выводят  за  город,  где  на  воде  составляется  круг  из 
благородных  всадников,  куда  и  вводят  верблюдицу,  после  чего  ее  закалывает  «персид-
ским» копьем один из самых благородных знатных господ. Потом со всех сторон сбегает-
ся народ с топорами и ножами и каждый старается достать себе кусок мяса. Иные помога-
ют друг другу добыть большой кусок мяса, который они увозят домой и делят между со-
седями. Некоторые варят и едят это мясо, а другие солят его и сохраняют в течение года 
как  большую  святыню.  Одним  из  известных  пригородов  Исфагана,  упоминаемый  Стрей-
сом, назывался Гебрабад. Жители Гебрабада почитали солнце и огонь и часто приносили им 
жертвы. Они приписывали также и звездам некоторую божественность, хотя и не в такой 
степени,  и  плохо  различали  их  друг  от  друга.  Они  считали  лягушек,  жаб,  пауков,  змей  и 
других гадов нечистыми, и тот, кто дотронулся до них или имел с ними дело, должен был в 
течение нескольких дней пройти очищение и быть отдаленным от других. Они не погреба-
ют мертвых и не сжигают  их, но поступали с ними следующим образом. Когда кто-нибудь 
умирал, то брали тщательно обмытое тело, обряженное в лучшие одежды, украшенное золо-
том  и  драгоценностями,  и  относили  на  особое  кладбище,  окруженное  четырехугольными 
стенами, где его устанавливали во весь рост, подперев деревянными вилами. Если вороны и 
другие хищные птицы выклевали ему сначала правый глаз, то они считали, что душа покой-
ного улетела на небо; но если сперва склевали левый глаз, то они полагали, что душа осуж-
дена.  
Литература: 
1. 
 Məmmədov Ə.  Milli adət və ənənələr. Bakı, 2007, 256  səh. 
 
Yusif Xəlilov 
ADMİU- magistrant 
 
AZƏRBAYCANDA NƏŞRİYYATLARIN FORMALAŞMASI VƏ İNKİŞAF TARİXİ 
 
Azərbaycan xalqı tarixən zəngin mədəniyyətə malik xalq olduğu kimi elmə, təhsilə, kitaba da 
böyük maraq göstərmişdir. Tarixdən məlumdur ki, ayrı-ayrı vaxtlarda Azərbaycan torpaqları 

 
44
əsarəti altında olduğu dövlətlərin elmi, mədəni irsinə yiyələnsə  də, öz qədim və  zəngin tarixi 
irsinidə qoruya bilmişdir. 
Azərbaycanda nəşriyyat işinin tarixi ABŞ və Qərbi Avropa ölkələrinə nisbətən yaxın keçmişə 
təsadüf edir. Nəşriyyat işinin yaranması və inkişafı ölkəmizdə XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. 
Azərbaycanda nəşriyyatların yaranması ilə bağlı fikirlər zidiyyət təşkil edir. Belə ki, bir qrup 
tədqiqatçılar nəşriyyatların yaranma tarixini XX əsrin əvvəlləri kimi qəbul etsə də, dövrümüzün 
qabaqcıl naşirləri bu fikirlə razılaşmırlar. Onlar belə hesab edirlər ki, Azərbaycanda 
nəşriyyatların, nəşriyyat işinin tarixi daha qədim dövrlərə  məxsusdur. Təkcə onu qeyd etmək 
yerinə düşər ki, XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycanın mətbuat, nəşriyyat və  mədəniyyət 
tarixində iz qoymuş  “Əkinçi” qəzetinin nəşri ilk milli mətbuat nümunəmiz kimi tariximizdə 
özünəməxsus yer tutub. 22 iyul 1875-ci ildə nəşr edilən “Əkinçi” qəzeti cəhalətə və mövhumata 
ağır zərbə vurmaq, xalqa maarifçilik aşılamaq, ana dilində  qəzet oxumaq missiyasını üzərinə 
götürən Həsən bəy Zərdabinin məsləkdaşları qarşılarına olduqca məsuliyyətli vəzifə qoydular. 
Mətbuat tariximizdə inqilab olan “Əkinçi” qəzetinin nəşri həm də nəşriyyatımızın tarixinin XX 
əsrə yox, daha da qədim dövrlərdə mövcüd olduğunu sübut edir. Elm, maarif, kitab və nəşr işi 
haqqında araşıdırmalar göstərir ki, hətta Səfəvilər dövründə də kitabın xususi şriftlərlə nəşri üçün 
Avropa ölkələri ilə yazışmalar aparılaraq çap qurğusunun gətirilməsi üçün çalışılmışdır, lakin bu 
baş tutmamışdır.[3]. 
Mətbuatın mövcüd olması nəşriyyat işinin tarixindən xəbər verir. Odur ki, bir az tarixə işıq 
salaq. Mətbəə üsulu ilə çap edilən ilk Azərbaycan kitabı görkəmli alim Nəsirəddin Tusinin 1594-
cü ildə  İtaliyanın Roma şəhərində, “Mediçi” mətbəəsində  ərəb dilində çap olunan “Təhriri-
Öqlidis”  əsəri olmuşdur. Həmin kitab 1657-ci ildə latın dilinə çevrilərək Londonda da nəşr 
edilmişdir. 
Azərbaycan kitabının mətbəə üsulu ilə xarici ölkələrdə çapı sonrakı dövrlərdə  də davam 
etdirilmişdir. XVII əsr tarixçisi  milliyyətcə azərbaycanlı  olan  Oruc  bəy Bayatın “Iranlı Don 
Juanın kitabı” Ispaniyanın o vaxtkı paytaxtı Valyadoliddə (1604), I.Qutqaşınlının “Rəşid bəy və 
Səadət xanım” hekayəsi fransız dilində Varşavada (1835), A.Bakıxanovun “Qanuni-Qüdsi” əsəri 
fars (1831) və rus (1844) dillərində Tiflisdə, M.Kazımbəyin “Türk-tatar dillərinin qrammatikası” 
əsəri Kazan (1839) və Sankt-Peterburqda (1846), N.Tusinin “Əxlaqi-Nasiri”  əsəri Bombeydə 
(1851), M.Ş.Vazehin  şeirlər kitabı Berlində (1851) çap olunmuşdur. Azərbaycanın özündə isə 
müasir çap üsulu ilə kitab nəşrinə XIX əsrin sonlarında təşəbbüs göstərilmişdir. XIX əsrin 
sonları – XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda  ilk müasir mətbəələr meydana gəlmişdir. 1889-cu 
ildə Bakıda 5 mətbəə və 1 tipolitoqrafiya var idisə, 1900-cü ildə burada artıq 16 mətbəə fəaliyyət 
göstərirdi. 
Kitab nəşri işi Azərbaycanda sovet hakimiyyəti dövründə genişləndi. Mətbuat və  nəşriyyat 
işlərinə rəhbərlik etmək üçün 1920-ci ilin may ayında Xalq Maarif Komissarlığında Azərbaycan 
Mətbuat Mərkəzi təşkil edildi. 1923-ci ildə  nəşriyyatların fəaliyyətinə  nəzarəti gücləndirmək 
məqsədilə Ədəbiyyat və Nəşriyyat Komitəsi təsis olundu. 
1924-cü ildə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı – “Azərnəşr”  yaradıldı  və kitab nəşri işi ilə 
yanaşı kitab ticarəti də ona tapşırıldı. Bu nəşriyyat fəaliyyətinin ilk illərində bədii ədəbiyyat və 
uşaq kitabları  nəşr edirdi.Artıq Sovet hakimiyyətinin ilk illərində – 1920-1926-cı illərdə 
Azərbaycanda 779 adda 4 milyon nüsxədən çox kitab nəşr olunmuşdu.1991-ci ildə Azərbaycan 
müstəqillik  əldə etdikdən sonra özəl nəşriyyat və  nəşriyyat-poliqrafiya müəssisələri  əmələ 
gəlməyə başladı. Nəşriyyat-poliqrafiya fəaliyyətinə dövlət nəzarəti zəiflədi və 1998-ci ildə 
senzura tamamilə aradan qaldırıldı. Dövlət nəşriyyatlarına dövlət təminatı xeyli azaldıldı.[1]. 
İlk dövrdə  həm dövlət, həm də özəl nəşriyyatların fəaliyyətində müəyyən canlanma hiss 
olunurdu. Lakin bu canlanma çox da uzun sürmədi. Bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı üzə çıxan 
problemlər kitab nəşri işinə  də öz mənfi təsirini göstərdi. Son dövrlərdə  nəşr edilən kitabların 
tirajı hədsiz dərəcədə aşağıdır. 60-80-ci illərdə bədii əsərlər orta hesabla 20-30 min nüsxə, elmi 
kitablar isə 3-7 min nüsxə tirajla nəşr olunurdusa, indi bədii kitabların tirajı əksər hallarda 500-
1000 nüsxə, elmi kitabların tirajı isə 300-500 nüsxə olur. 

 
45
Azərbaycanda kitab nəşri işinin zəifləməsinə, tirajların xeyli aşağı düşməsinə başqa bir 
obyektiv amil də  mənfi təsir göstərir. Bu amil əlifba dəyişikliyi ilə bağlıdır. Son əsrdə 
Azərbaycanda əlifba üç dəfə dəyişib. 1929-cu ildən ərəb əlifbasından latın qrafikasına, 1939-cu 
ildən kirill əlifbasına, 1992-ci ildən isə  təkrar latına keçilməsi kitab nəşri işində  də böyük 
çətinliklər törətmişdir. 
Hazırda Azərbaycanda 85 nəşriyyat və  nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsi fəaliyyət göstərir. 
Onların  əksəriyyəti ölkənin paytaxtı Bakıda yerləşir. Gəncə  və Naxçıvanda 2, Sumqayıt və 
Qəbələdə 1 nəşriyyat mövcuddur. 
Sovet dövründə  nəşr olunan kitabların xeyli hissəsini kütləvi-siyasi  ədəbiyyat təşkil edirdi. 
Bununla yanaşı digər  ədəbiyyatların – elmi, bədii, uşaq və s. kitabların da nəşrinə  ciddi fikir 
verilirdi. 70-80-ci illərdə kitab sektorunun müxtəlif sahələrində ixtisaslaşan müəssisələr 
yaradılmışdı. Belə ki, dərsliklərin və digər tədris-pedoqoji  ədəbiyyatların nəşri ilə  əsasən 
“Maarif” nəşriyyatı, bədii  əsərlərin nəşri ilə “Azərnəşr” və  ”Yazıçı” nəşriyyatları, uşaq və 
gənclər üçün ədəbiyyatın nəşri ilə “Gənclik” nəşriyyatı, plakat, fotoalbom, incəsənətə dair 
əsərlərin  nəşri ilə “Işıq” nəşriyyatı, elmi əsərlərin nəşri ilə isə “Elm” nəşriyyatı məşğul olurdu. 
Həmin illərdə xarici ölkələrin ədəbiyyat nümunələrinin nəşrinə də xeyli diqqət yetirilirdi. 80-
ci illərdə “Gənclik” nəşriyyatı  hər bir cildi 40 min  nüsxə tirajla 53 cildlik “Dünya Uşaq 
Ədəbiyyatı Kitabxanası” seriyasını nəşr edib başa çatdırmışdı. “Yazıçı” nəşriyyatı isə 100 cildlik 
“Dünya Ədəbiyyatı Kitabxanası” seriyasının nəşrinə başlamış və bu seriyadan 30-dan çox kitab 
nəşr etmişdi. İqtisadi tənəzzül  ucbatından həmin seriyanın nəşri sonralar dayandırıldı. 
Sovet dövründə kitab yayımı vahid sistemə malik idi. Keçmiş  Mətbuat və  İnformasiya 
Nazirliyinin “Azərkitab” Kitab Ticarəti  İdarəsi  şəhər yerlərində, “Azərittifaq”ın 
“Kəndkoopkitab” Kitab Ticarəti Idarəsi kənd yerlərində kitab satışı ilə məşğul olurdu. Kitabxana 
Kollektoru respublikadakı kitabxanaları  kitabla təmin edirdi. Bazar  iqtisadiyyatına keçid 
dövründə bu sistem iflasa uğradı. “Azərkitab”ın  mağazalarının əksəriyyəti özəlləşdirildi  və öz 
profilini dəyişdi.[5]. 
Hazırda kitab yayımı ilə ya nəşriyyatların, ya da kitab müəlliflərinin özləri məşğul olurlar. 
Nəşriyyatların, demək olar ki, heç birinin (“Azərnəşr” və    ”Gənclik” istisna edilməklə) öz 
mağazası yoxdur. Marketinq və reklam işi sıfır dərəcəsindədir. Özəl kitab satışı  mərkəzləri 
olduqca azdır və onların nəşriyyatlarla əlaqələri son dərəcə zəifdir. 
“Gənclik” nəşriyyatı bir dövlət nəşriyyatı kimi, 1967-ci ildən fəaliyyət göstərir. Adından da 
göründüyü kimi, Azərbaycanda gənclər və  uşaqlar üçün ixtisaslaşmış yeganə  nəşriyyatdır. 
Nəşriyyatın tarixinə nəzər saldıqda məlum olur ki, müxtəlif vaxtlarda nəşriyyatın binası bir neçə 
dəfə dəyişdirilmiş, nəşriyyat ayrı-ayrı vaxtlarda qayğıdan uzaq qalmışdır.  
“Gənclik” nəşriyyatının fəaliyyətinə nəzər saldıqda məlum olur ki, Azərbaycanda kitabların 
xüsusilə elmi-kütləvi kitabların seriyalarla buraxilmasında fəal iştirak edən nəşriyyatlardan biridə 
“Gənclik” nəşriyyatı olmuşdur. Azərbaycanda uşaq və  gənclər üçün ədəbiyyatı “Gənclik” 
nəşriyyatı yarandığı ilk illərdən əsərlərin seriyalarla nəşrinə əhəmiyyət verirdi. Bu nəşriyyat 40-
cı illərdən “Gənc kolxozçunun kitabxanası” seriyasında əsərləri çapdan buraxır. C.Nəbili “Silos” 
(1942-ci ildə) və M.Ə.Axundov “İvan Vladimiroviç Miçurin” (1954-cü ildə) kitabları isə 
“Azərbaycanın görkəmli adamları” seriyasında çapdan çıxmışdır. 50-ci illərin sonlarından “Gənc 
fəhlələrin kitabxanası” seriyasından  əsasən təbiət elmləri və texnika sahəsinə dair elmi-kütləvi 
kitablar nəşr olunmuşdur. 
“Gənclik” nəşriyyatı müasir dövrdə “Gənc fəhlənin kitabxanası” seriyasından daha çox kitab və 
kitabçalar nəşr edir. 1959-cu illərdə  nəşriyyat “Pioner” və “Məktəblilərin öz fəaliyyətinə kömək” 
seriyasından elmi-kütləvi kitab və kitabçalar çapdan buraxırdı. Misal olaraq: R.Əyyubovun “Atom 
bilikləri” (1962-ci ildə) , H.Abbasovun “”Bacamanın ammonyak üsulu ilə açılması”  (1965-ci ildə) 
və.s göstərmək olar. “Gənclik” nəşriyyatı istehsalata, öz fəaliyyətə kömək məqsədi ilə çoxlu 
miqdarda elmi-kütləvi kitab və kitabçalar çapdan buraxmışdır. Bu nəşriyyat “Doğma ölkəmizə 
səyahət” , “Komsomolun mayakları” seriyalarındada elmi-kütləvi kitabları    nəşr edərək yayıb. 
F.M.Mustafayevin “Bir üstəgəl beş” (1962-ci ildə), H.A.Cümşüdlünün “Dağlar qoynunda” (1963-cü 
ildə) və.s kitabları və  kitabçaları həmin seriyalardan çap edilmişdir.[2].
 

 
46
Respublikamız müstəqillik  əldə etdikdən sonra çoxlu sayda nəşriyyatlar yarandı. Sovet 
dövründə  nəşriyyat və  mətbəələr ayrılıqda fəaliyyət göstərirdilər.  Əslində, bir məqsədə xidmət 
edən bu iki qurum sovet dövründə bilərəkdən birbirindən asılı vəziyyətə salınmışdı. Nəşriyyatlar 
yaradıcılıq funksiyası daşıyaraq müəlliflərin əlyazmalarını çapa hazırlayır, mətbəələr isə sifariş 
əsasında bu əsərləri çap edirdi. Nəşriyyat öz hazır məhsulunu mətbəədən götürüb kitab bazasına 
çatdırır, oradan isə kitab ticarəti orqanlarına təhvil verirdi.“Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”ndə 
redaktə sözü belə şərh olunub: “Redaktə – mətni yoxlayıb düzəltmək, sonuncu dəfə işləyib çapa 
hazırlamaq”. Bəli, hərfi mənada bu şərh doğrudur, ancaq redaktorun kimliyini, statusunu və 
redaktə  işinin mahiyyətini, bütün funksiyalarını heç də özündə tam ehtiva etmir. Redaktə 
prosesinin incəliklərinə nəzər saldıqda görürük ki, ədəbi redaktorun işinin miqyası çox böyükdür. 
Hər bir əlyazma ona məxsusi yanaşma tələb edir. Redaktor elmi əsərlərə, klassiklərə və müasir 
müəlliflərə  fərdi yanaşmalıdır. Heç bir əsərə “mən hər  şeyi bilirəm, özgəsinin məsləhətinə 
ehtiyacım yoxdur” prinsipi ilə yanaşmaq olmaz. Elmi kitabların redaktəsinə hökmən elmi 
redaktor – mütəxəssis cəlb olunmalıdır. Nəşriyyat redaktoru isə elmi əsərlərin dil və üslubuna 
xüsusi fikir verməlidir.Hər bir kitab kollektiv əməyin məhsuludur. Müəllifin əlyazması üzərində 
başlayan iş  kitab halında işıq üzü görənə kimi bir çox mərhələlərdən keçir. Redaktor özü əsər 
yazmaya bilər. Lakin o, fitrətən yaradıcı olmalıdır. Əgər ədəbi redaktorun güclü məntiqi, savadı, 
fəhmi, intuisiyası olmasa, adi oxucudan fərqlənməz. Və yaxşı olar ki, redaktor bir-iki sahə üzrə 
ixtisaslaşsın. Müəyyən bir sahə üzrə ixtisaslaşan redaktorun işi səmərəli və keyfiyyətli 
olur.Redaktor hər şeydən öncə vətəndaş olmalıdır. O, hər bir əlyazmaya vətəndaşlıq, dövlətçilik, 
milli təəssübkeşlik prizmasından yanaşmalıdır. Redaktə etdiyi hər bir kitaba yalnız bu günün 
yox, həm də  gələcək nəslin gözü ilə baxmalıdır. Sabah millətin başına qaxınc olacaq bir kitab 
çap olunmasa yaxşıdır. Hər bir yaxşı kitab nəsillər arasında mənəvi körpüdür. Bu körpünün 
özülü çox möhkəm olmalıdır. 
Çox təəssüf ki, redaktor əməyini cəmiyyətdə, hətta  ədəbi ictimaiyyətdə belə olduğu kimi 
dəyərləndirə bilmirlər. Bəzən kitablarda ön sözü əvəzləyən “nəşriyyatdan”, “redaktordan”, 
“tərtibçidən” başlığı altında yazılmış  bələdçi yazıları, kitabın annotasiyasını resenziyalarda, 
informasiya tipli yazılarda olduğu kimi köçürürlər və bilmirlər ki, bunları  qələmə alan da 
redaktordur. Bu da müəllif-redaktor  hüququnu kobud surətdə pozmaqdır. 
Nizami Gəncəvinin   “Xəmsə”sinin, M.Füzulinin “Divan”ının, həmçinin də Hötenin 
“Faust”unun, Dostoyevskinin “Karamazov qardaşları”  əsərlərinin “ikinci müəllifi” olmaq şansı 
kimsədə yoxdur. Sadəcə olaraq, redaktor bu dünyada olmayan, ancaq ölməyən, adı bəşər tarixinə 
qızıl hərflərlə yazılan müəlliflərin vəkilidir.Bu qisim kitabları diqqətlə oxumaq lazımdır ki, 
yığım prosesində buraxılmış səhvlər aradan götürülsün.