Mədəniyyət və turizm Mündəricat

 
Müğənni, tək bircə gecə də çal tar, 
Məni bu dar yolda əzabdan qurtar! 
Bəlkə, genişlənsin, açılsın yolum, 
Köçüm, bu daşlıqdan asudə olum... 
 
Dü tar, se tar, çahar tar, pənc tar və şeş tar kimi simli musiqi alətləri tarın müxtəlif növləri hesab edilir. 
Əbdülqadir  Maraği  “ Məqasid  əl-əlhan”  əsərində  şeş  tar  (6  simli)  barədə  məlumat  verərək,  onu  geniş  təsvir 
etmişdir.  
Orta əsr rəsm əsərlərində də tarın təsvirinə rast gəlmək olur. 1816-cı ildə Əbu Qasım Təbrizinin yağlı boya 
ilə  çəkdiyi  “T arçalan  qız”  əsəri  bu  baxımdan  maraqlıdır.  XIX  əsrin  II  yarısında  Mirzə  Sadıq  Əsəd  oğlu 
(Sadıqcan; 1846-1902) tərəfindən tarın quruluş və formasında dəyişikliklər edilmiş, simlərinin sayı artırılaraq 5-dən 
11-ə çatdırılmışdır. O, tarın tutma qaydasında da dəyişikliklər edərək tarı diz üstündən sinəyə qaldırmışdır.  
Müasir  tar  ifaçılığı  XX  əsrdə  daha  güclü  inkişaf  mərhələsinə  başlamışdır.  Belə  ki,  1931-ci  ildə 
Ü.Hacıbəyov və M.Maqomayevin təşəbbüsü ilə yaradılmış ilk notlu xalq çalğı alətləri 
orkestrində  tar  aparıcı  alət  kimi  əsas  yeri  tutmuşdur.  Əsası  Ü.Hacıbəyov  tərəfindən 
qoyulmuş notlu ifaçılıq məktəbi tarın texniki və bədii imkanlarını daha da artırmışdır.  
Tar, əsasən, muğam üçlüyünün tərkibində (tar, kamança, qaval) aparıcı alət kimi 
istifadə edilib və bu gün də muğam sənətinin inkişafında müstəsna rol oynayır. Muğam 
operalarında solo oxumaları tarın müşayiəti ilə aparılır. Azərbaycan bəstəkarları tar ilə 
orkestr üçün bir çox irihəcmli konsertlər yazmışlar.  
Quruluş və forma etibarı ilə başqa simli musiqi alətlərindən fərqli olan tar, əsasən, 
üç hissədən - çanaq, qol və kəllədən ibarətdir. Tarın çanaq hissəsi tutdan, qol və kəllə 
hissələri isə qoz ağacından hazırlanır. Ümumi uzunluğu 850 mm, çanağının hündürlüyü 
165 mm, eni 185 mm-dir.  
Qoluna 22 pərdə bağlanır. Çanağının üzərinə mal ürəyinin pərdəsi çəkilir. Müxtəlif 
diametrli  11  metal simləri vardır.  Sümük  və  ya  ebonitdən hazırlanmış  kiçik  mizrabla 
səsləndirilir. Simlər üç qrupa bölünür: 
1. Ağ, sarı və kök simlər (hər biri bir cüt olur). 
2. Kök sim (tək qalın sim yalnız muğamla ifa olunur). 
3. Zəng simlər (cingənə; iki cüt olur). 

---

36 
 
Tar sinədə üfüqi tutulur, sağ əlin biləyi ilə çanaq hissəsi döşə sıxılır, simlər baş və şəhadət barmaqlarının 
arasında tutulmuş mizrab vasitəsi ilə ehtizaza gətirilir. Tarın qolu sol əlin baş və şəhadət barmaqları arasında 
sıxılır, sağ əlin ehtizaza gətirdiyi simlər sol əlin şəhadət, orta və adsız barmaqları ilə müxtəlif pərdələri sıxmaqla 
çalınır.  
İfa  zamanı  texniki  və  bədii  imkanları  təmin  etmək  üçün trel  və  müxtəlif  mizrabvurma  üsullarından, 
ştrixlərdən istifadə edilir. Üst-mizrab, alt-mizrab, üst-alt- mizrab, alt-üst-mizrab, rux (sağ-sol) mizrab, santur-
 mizrab  (üst-alt-üst)  və  digər  ştrixlərdən  əlavə,  lal  barmaq  dartma  sim  (vibrasiya),  sürüşdürmə  barmaq 
(qlissando) kimi ştrix və üsullardan da istifadə olunur.  
İfaçı mizrabı simə vuraraq tarı döşünə sıxmaqla səsi uzun müddət dalğalandırır. Alınmış bu fasilə zamanı 
yaranan effekt “xum” adlanır.  
Tar  üçün  notlar  «do»  sistemli  metso-soprano  açarında  yazılır.  Tarın  səs  düzümü  xromatik  olub,  2,5 
oktavanı əhatə edir. Diapazonu kiçik oktavanın «do» səsindən ikinci oktavanın «sol» səsinə kimidir.