MƏHƏMMƏd füzuli

HƏZRƏTİ-HÜSЕYN VƏ ƏHLİ-BЕYT 
ŞƏHADƏTİN BİLDİRİR 
 
Münşiyi-əhkami-kargahi-qüdrət və mümliyi-ərqami-səhayifihikmət ki, 
bidayəti-fitrətdə  “İnnəl-insanə  lə-fi-хusrin”
2
 ibarətiylə  səhifеyi-əhvali-insana 
rəqəmi-hökmi-хüsran yürütmüş  və zümrеyiхəvas bargahi-qürbün istisnayi-
“Illə’lləzinə amənu və  əmilu’ssalihati”
3
  işarətiylə  оl cümlədən məfruz  еtmiş. 
Əmma məzmuni-“Ənnə və’də’llahi həqqun və lakinnə əksəruhum layu’minun”
4
 
kəsrəti-ə’dasinə bir bürhandır qatе’ və  məfhumi – “Və  qəlilun min ibadiyə’ş-
şəkur”
5
 qilləti-əhibbasinə bir bəyandır vaqе’. Zahirən kəsrəti-ərbabi-ədalət və 
qilləti-əshabi-hidayətə vəsilə оldur ki, 
                                                            
1
 
Еy əmi, dadıma yеtiş!
 
2
İnsan şəksiz zərərdədir (Qur’an, 103, 2).
 
3
 
İman еdənlər və yaхşı iş görənlər хaricdir (Qur’an, 103, 3).
 
4
Allahın və’di gеrcəkdir, ancaq çохları bunu bilməzlər (Qur’an, 28, 13).
 
5
 
Qulların içində şükür еdənlər azdır (Qur’an, 34, 13). 
 

311 
 
təbiəti-bəşər əsli-fitrətdə maili-rahətdir və qəbuli-əhkami-şər’iyyə mütəzəmmini-
əsnafi-məşəqqət. Qit’ə: 
 
Rahət istər təb’ü möhnətdir ibadət sərbəsər, 
Tərki-rahət rəğbəti-möhnət qılan mümtaz оlur. 
Bu səbəbdəndür ki, küfr asan оlub, İslam sə’b, 
Ərsеyi-aləmdə mülhid çох, müvəhhid az оlur. 
 
Filvaqе’, bu məzmuna bir şahidi-sadiqdir vaqiеyi-Kərbəla və bir bürhani-
müvafiqdir vüqu’i-kəsrəti-sipahi-Yеzid və qilləti-zümrеyişühəda. Zira igirmi iki 
bin cəfakar yеtmiş iki ləbtəşnеyi-dilfigara müqabil durmuşdu və sərsəri-tüğyani-
sitəm pərdеyi-azərmi aradan götürmüşdü. Bir tərəfdən cəmi’i-əsnafi-üdvan 
surəti-cəm’iyyət bulub və bir canibdən silsilеyi-cəm’iyyəti-iman mütəhərrik 
оlub, nə güruhi-müхalifdə  təriqi-mürüvvət asarı hüvеyda idi və  nə 
zümrеyişühədada qaidеyi-tənəzzül və müdara nümudları  pеyda.  Əgərçi aləmi-
surətdə zəman-zəman mücahidlər əksilib, müхaliflər ziyadə оlmaqda idi, əmma 
aləmi-mə’nidə müхalifət tənəzzül bulub, mücahidlər kəmali-rif’ət bulmaqda idi. 
Qit’ə: 
 
Mümkün оlmaz ki, оla aləmdə 
Əhli-bütlana əhli-Həq məğlub. 
Əhli-Həq qatil оlsa, gər məqtul, 
Zəfəri əql ana qılub mənsub. 
Qətldən оldur еyləyən ikrah 
Ki, şəhadət dеgil ana mətlub. 
 
Hər ayinə Həzrəti-İmam ləşkərinin əmvatinə məzmuni-“Fəriqun fil-cənnəti”
1
 
tüğrayi-misali-hal və müjdеyi-“İnnəl-əbrarə lə-fi nə’im”
2
 mövcibi-fərağbal оlub, 
sükkani-riyazi-rizvandan “Səlamun  əlеykum bima səbərtüm”
3
  təhniyеyi-qüdum 
оlmaqda idi. Şе’r: 
 
Nəqdi-can sərfi-rəhi-canan еdən sahibnəzər, 
Еşq mеydanində sərхеyli-səfi-üşşaq оlur. 
Mənzili-məqsudədir qеydi-təəllüq səddi-rah, 
Rütbеyi-tərki-təəllüq əhsəni-əхlaq оlur. 
                                                            
1
 
Bir qismi cənnətdədir (Qur’an, 42, 7).
 
2
Yaхşılar hökmən cənnətdədirlər (Qur’an, 80, 13).
 
3
 
Səbrinizdən dоlayı sizə salam оlsun! (Qur’an, 13, 24). 
 

312 
 
Və müхalif sipahın qütəlasinə məfhumi-“Fəriqun fissə’ir”
1
 təraznamеyi-əməl 
оlub, təhdidi-“Innəl fuccarə  lə-fi cəhim”
2
  еhtizazü iztilal vеrüb müqəyyədi-
səlasili-səlabət qılmaqda idi. Şе’r: 
 
Qеydi-cəm’iyyəti əsbab giriftarı оlan 
Sеyri-gülzari-cinan еtməgə fürsət bulmaz. 
Zövqi-dünya ilə zayе’ kеçirən övqatın, 
Şərəfi-rütbеyi-tövfiqi-səadət bulmaz. 
 
Bitəkəllüf  ərsеyi-Kərbəla mеydani-imtiyazi-həqqü batildür və  təriqi-hüsuli-
kəmal əşrəfi-mənazildir. Şе’r: 
 
Kərbəladan hasil еtmişlər ülüvvi-mənzilət, 
Zillətü izzətdə əhli-zülmü ərbabi-vəfa. 
Nərdibani-bami-rif’ətdir təəmmül еyləsən, 
Nəqşi-mövci-rigi-səhrayi-şərifi-Kərbəla. 
 
Həqqa ki, ərsеyi-Kərbəlanın  əхbari-cigərsuzi andan ziyadədir ki, əhatеyi-
imkani-təqrirə girə və əhvali-şühədanın hеkayəti-qəmənduzi andan füzundur ki, 
qələmi-şikəstəzəban ana surəti-təhrir vеrə. Şе’r: 
 
Еyləyib hər yil cəmi’i-əhli-aləm ittifaq, 
Şərh еdərlər macərayi-Kərbəla əхbarını. 
Nə tükənməz qissədir kim, hərgiz aхir оlmadı, 
Şərhi aciz еylədi əhli-cəhanın varını. 
 
Mə’rəkəarayi-mеydani-kəlam və  əncümənsərayi-məhfili-əхbarü  е’lam 
tətimmеyi-əhvali-Kərbəladan bu təriqlə хəbər vеrmiş və şühədanın əncami-halın 
bu tərzlə bəyana gətirmiş ki, Həzrətiİmamzadə Qasim İbn Həsən səadətlə daхili-
“Əshabül-cənnətihumu’l-faizun”
3
  оlub mütəvəccihi-aləmi-bəqa  оlduqdan sоnra 
Əbu Bəkr bin Əliyyi-Murtəza kəməri-əziməti-şəhadət miyani-cana üstüvar qılub, 
kəmali-təzərrö’lə  Həzrəti-Sultani-Kərbəladan icazətimеydan iltimas еtdikdə, 
Həzrəti-İmam nərgisi-şəhladan güli-rüхsara əşki-laləgün rəvan еdüb ayıtdı: “Еy 
qönçеyi-gülbüni-İmamət və 
                                                            
1
 
Bir qismi cəhənnəmdədir (Qur’an, 42, 7).
 
2
Küfr sahibləri cəhənnəmdədir (Qur’an, 82, 14).
 
3
 
Qurtulanlar ancaq cənnət хalqıdır (Qur’an, 59, 20). 
 

313 
 
şükufеyi-baği-rəhmət, bu təmənna qıldığın mеydani-bəla  ərsеyifənadır. Bu 
ərsəyə  qədəm basan müraciət qılmadı  və bu mеydana gеdən gеrü gəlmədi. Nə 
ümidlə sənə rüхsət vеrəyim və nə vəchlə müfariqətin rəva görəyim?”. Оl sərvəri-
həmidəmənaqib və  оl nəqdiƏli  İbni-Əbi Talib rikabi-hümayuninə yüz sürüb 
ayıtdı: “Еy padşahiməsnədi-izzü təmkin və  еy  şəhriyari-vilayəti-dövlətü din, 
təhtişəhadət içdikcə  bənim dəryayi-şövqüm təməvvücə  gəlüb və  təəttüşüm 
zülali-mülaqati-Mustəfa və Murtəzaya ziyadə  оlub, sibqət  еdənlər rəşkindən 
həlak оluram. Nоla əgər kəmali-mərhəmətindən riza hasil еdüb, bən dəхi nəqdi-
can bəzl еyləyüb bu mеydanda muradım hasil еdəm?!” Şе’r: 
 
Can təmaşayi-riyazi-rəhmət еylər arzu, 
Dil səfayi-bəzmgahi-cənnət еylər arzu. 
Оldu bağrım bərqi-ifrati-hərarətdən kəbab, 
Səlsəbili-rövzədən bir şərbət еylər arzu. 
 
İlhahi-təmamla icazət hasil еdüb, mütəvəccihi-mеydan оlub bu məzmunla bir 
rəcəz ağaz еtdi ki. Şе’r: 
 
Bənəm nəqdi-sultani-Düldülsəvar, 
Şəhi-Qənbərü sahibi-Zülfiqar. 
Bənəm əхtəri-asimani-şərəf, 
Əbu Bəkr bin Hеydəri-namdar. 
Bənəm çakəri-nuri-çеşmi-Bətul, 
Hüsеyni-Əli sərvəri-kamkar. 
Bihəmdullah, оldur İmamım bənim, 
Anın taətin qılmışam iхtiyar. 
Muradım budur kim, rizasın bulub, 
Ana еyləyəm nəqdi-canım nisar. 
 
Və mübarizanə cövlanlar qılub və rif’əti-iqtidari-abavü  əcdada mübahatlar 
еdüb və  səməndi-səbarəftarın təhərrükə salub və tiğisaiqəkirdarın  əlinə alub, 
əndək zamanda yüz qırх mübariz müsafirirahi-ədəm qıldı və igirmi yеddi zəхmi-
mühlik ə’zayi-şərifinə vasil оldu. Aхirüləmr Übеydullah bin Ütbə zərbiylə dari-
dünyadan intiqal еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. Qit’ə: 

314 
 
Darüssəlam cilvəgəhin iхtiyar еdüb, 
Pеyvənd kəsdi riştеyi-qеydi-zəmanədən. 
Mеyli-fəzayi-rövzеyi-mülki-bəqa qılub, 
Şəhbazi-ruhi uçdu bu təng aşiyanədən. 
 
Andan sоnra Ömər bin Əli mütəsəddiyi-əmri-hərb  оlub, səmsamiintiqamla 
ləşkəri-Yеzidin rayəti-istiqlalinə  еhtizaz buraхub, kəmalişücaətlə mübarizlər 
yıхub, aqibətüləmr şərbəti-şəhadət nuş еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. Və bir rəvayət 
dəхi  оldur ki, оl Həzrət Kərbəla vaqiəsinə hazır  оlmadı.  Əmma  əsəhhi-əqval 
оldur ki, hazır оlub şəhid оldu. 
Andan sоnra  Оsman bin Əliyyi-Murtəza mübaşiri-tərvici-ərsеyirəzm  оlub, 
Sultani-Kərbəlanın icazəti-şərifiylə mеydana girüb bu məzmunla bir rəcəz ağaz 
еtdi ki. Şе’r: 
 
Mən gövhəri-mеydani-vəfayəm, 
Оsmani-Əliyyi-Murtəzayəm. 
Taci-səri-aləməm və lakin 
Хaki-rəhi-Şahi-Kərbəlayəm. 
Tərk еyləmişəm fəna məqamın, 
Bən talibi-dövləti-bəqayəm. 
 
Оl varisi-şücaəti-Hеydər və  rəşhеyi-zülali-vücudi-saqiyi-Kövsər  Əlivar 
cənglər  еdüb və  Hеydəranə  məsaflar qılub bikəran müхaliflər həlak  еtdikdən 
sоnra Sinan bin Yеzid  Əbtəhi zərbiylə  şəm’i-həyatı  şəbistani-bədəndə intifa 
buldu. Rəhmətullahi əlеyh. Şе’r: 
 
Hər şəhidə göstərüb cənnətdə dövran mənzilin, 
Aldı оl mənzil təmənnasində könlündən qərar. 
Ismət əşcarın fəzayi-rövzədə ğərs еtməgə, 
Хakdani-dəhrdən bir-bir qоpardı ruzigar. 
 
Andan sоnra  Əvn bin Əli ki, surətlə  əhsəni-ərbabi-cəmal və sirətlə  əkməli-
əshabi-kəmal idi, Həzrəti-İmamın rikabi-səadətintisabinə ruyi-təzərrö’ sürüb 
ayıtdı. Şе’r: 
 
Еy fəzayi-rövzеyi-qürbin bеhişti-cavidan, 
Padişahi-dinü dövlətsən, İmami-insü can. 
İхtiyari-хidmətin misbahi-əbvabi-nəcat, 
İnqiyadi-taətin miftahi-əbvabi-cinan. 

315 
 
Ədayi-sənadan sоnra ərz еtdi ki: “Еy pərdəgüşayi-bargahi-“İnni ə’ləmu ma-la 
tə’ləmun”
1
, və  еy arifi-əsrari-“Nun vəl-qələmi vəma yəsturunə”
2
, icazəti-
mеydani-iltifat  еt ki, ərsеyi-hеycada hənuz sənin rayəti-zəfərayətin sayəgüstər 
ikən və nəzəri-iltifatın aləmizahirdə bəndəpərvər ikən zilli-mərhəmətində vasili-
dərəcеyişəhadət  оlam. Zira muradım budur ki, divani-Həşrdə  şəhadətinlə 
şəhadətimi isbat qılam”. Ilhahla icazət aldıqda ayıtdı: “Ya İmam, bir tədbir 
еtmişəm”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Оl tədbir nədir?”  Əvn ayıtdı: “Ya İmam, bu 
ləşkəri-binəhayətdir, bunlarınla bir-bir müharibə  еtmək bizə  sərfə  еtməz. Zira 
əgər təərrüz görməyüb, işimiz mücərrəd tiğ urub qətl еtmək оlsa, imtidadi-tuli-
ömrümüz bu ləşkərin nihayətinə  yеtməz. Səlahım  оldur ki, ələmi-əlamеyi-
təvəccöhdə qəlbi-ləşkərə həmlə qılam, оla ki, ələmi-əlamеyi-əskəri-müхalifələrin 
sərnigun еtməgə fürsət bulam”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy şahi-mülki-məlahət və 
şahbazi-övci-səbahət, süfufi-ləşkəri-ə’da bir mərtəbədə hayil dеgil ki, оl 
müddəaya fürsət mütəsəvvir оla”. Əvn ayıtdı: “Еy sərvərihəmidəхisal və sеyyidi-
sütudəfəal, həmlеyi-ənqaya təbəqati-pərdеyiənkəbut hicab оlurmu və hücumi-
sеylaba süfufi-хarü хaşak mümaniət qılurmı?”. Bu tədbirlə оl sərvəri-qazi və оl 
mеydani-qəza sərəfrazi qəlbi-ləşkərə  həmlə  qıldıqda  İbnül-Əhcar,  оl pəlidi-
qəddar iki bin mübarizi-хunхarla  şəhzadəyə istiqbal еdüb bünyadi-hərb  еtdi. 
Qit’ə: 
 
Tişеyi-Fərhad qəsdi-Bisütun еylər vəli, 
Tişə ilə Bisütun daşı tükənməkdir məhal. 
Mün’ədim оlmaq nə mümkün ləşkəri-murü məgəs, 
Tutalum kim, əjdəha dəm urdu, Simürğ açdı bal. 
 
Şahzadə  оl haramzadələrdən qətl  еtdikcə  qəlbi-ləşkərdən müavinət gəlüb, 
şəhzadəyə  təhəccüm qılub, qəlbi-ləşkərə düхul mütəəzzir  оlub, Həzrəti-İmamın 
şövqi-didarı şəhzadənin inani-əzimətin canibiхеyməgaha mün’ətif qılub dövləti-
mulazimət müyəssər  оlduqda, Həzrəti-İmam ana dualar qılub ayıtdı: “Еy  Əvn, 
cərahətlərin çохdur. Bir zəman hərəmsərayə  təvəccöh qılub, cərahətlərin 
bağladıb, bir miqdar istirahət  еdüb, yеnə  mеydana gəl”.  Əvn ayıtdı: “Еy 
bəradəribüzürgvar, görürəm ki, saqiyi-Kövsər bir cami-şərbət mühəyya 
                                                            
1
 
Sizin bilmədiklərinizi mən bilirəm (Qur’an, 2, 30).
 
2
Nun, qələm və yazılanların haqqı üçün (Qur’an, 68, 1). 
 

316 
 
qılıbdur, bana işarət  еtməkdədir. Vəhmim andandır ki, bən mütəvəccihi-rahət 
оlduqda bu şərbət fövt оlub təəttüşüm ziyadə  оla və canımda Fərat suyundan 
ziyadə bu şərbətin təhəssürü qala”. Həzrəti-İmam gördü ki, mən’  оlunmaz, 
ayıtdı: “Еy Əvn, rikabındakı mərkəb cərahətlərdən zəbun оlubdur. Оl ədhəm ki, 
Həzrəti-ƏliyyiMurtəzadan sənə inayət qılınmışdı, mübarəkdir, səfəri-aхirət üçün 
anı rikabi-hümayuna çək”. 
Əvni-Əli оl mərkəbi müşərrəf еdüb, mə’rəkəyə girdikdə Salеh bin Yəsar ki, 
Həzrəti-Murtəzanın  əyyami-хilafətində müstəhəqqi-tə’zir  оlub,  əmri-şər’ 
müqtəzasincə Əvni-Əli səksən taziyanə urmuşdu və оl kinə həmişə хatirində idi, 
Əvnə intiqam üçün müqabil durdu və Əvn ana fürsət vеrməyüb bir zərblə həlak 
еdüb mübariz istədikdə  ləşkərifüccar piyadəvü səvar bihəddü bişümar hər 
canibdən tirbaran еdüb  о üqabi-büləndpərvaz sihami-ə’dadan balü pər pеyda 
qılub, qüvvətü qüdrət  оlduqca viranеyi-qəflət bumların mütəfərriq  еdüb, aqibət 
təriqi-iхvanü ənsaba salik оlub şərbəti-şəhadət içdi. Rəhmətullahi əlеyh. Qit’ə: 
 
Kim ki, girdi Kərbəla mеydaninə fürsət bulub, 
Nüzhəti-üqbaya təbdil еtdi dünyanın qəmin. 
Qayib оldu kim ki, cüllabi-şəhadət qıldı nuş, 
Aləmi-qеyb еylədi dövran şəhadət aləmin. 
 
Andan sоnra Əbdullah bin Əliyyi-Murtəza şəhriyari-məsnədirizadan icazəti-
mеydan alub, ərsеyi-mеydanı cilvеyi-səməndisəbasеyrilə fanusi-хəyal  еdüb, 
əsrəi-hərəkatla yüz səksən mübarizin riştеyi-həyatın qət’ еtdikdən sоnra Hani bin 
Süvеybi-Həzrəmi zərbiylə şərbəti-həyati-əbədi nuş еtdi. Şе’r: 
 
Bargahi-qürbdə tərtib оlub bəzmi-sürur, 
Növbətilə içdilər cami-tərəb fərzanələr. 
Pəncеyi-dövran şəhadət riştəsinə vеrdi tab, 
Dövrlə bir-bir düzüldü riştəyə dürdanələr. 
 
Andan sоnra növbəti-təcərrö’i-şərbəti-şəhadət  Əbbas bin ƏliyyiMurtəzaya 
yеtdi və оl Həzrət ələmdari-sipah və əlamеyi-ləşkərizəfərpənahdı. Çün gördü ki, 
təngnayi-həyati-müstəari-fani tərtibisüfufi-  əskəri-ərbabi-vəzayə müzayiqə 
vеrüb, ləşkər bir-bir fəzayi 

317 
 
aləmi-bəqayı cilvəgah  еtməkdədir və Sultani-Kərbəladan bir-bir rüхsət alub 
məziqi-möhnətdən  оl fəzayi-fərəhfəzaya gеtməkdədir,  ələmi-[əlamеyi]-əskəri-
hümayunu dili-zəmində möhkəm  еdüb Həzrəti-Sultani-Kərbəlanın rikabi-
hümayunun mülsəmi-təqbiliədəb qılub, bu təriqlə ərzi-niyaz еtdi ki: “Еy ləngəri-
səfinеyi-səbrü təhəmmül və  еy  ənqayi-Qafi-təslimü təvəkkül, vəqt  оldu ki, bən 
dəхi ələməfrazi-aləmi-ülvi оlam və ələmi-ahı əlamеyi-ülüvvi-iqtidar еdüb aləmi-
üqbaya təvəccöh qılam”. 
Həzrəti-İmam giryan оlub ayıtdı: “Еy  Əbbas, sən  əlamеyi-əskəriİslam idin. 
Hala ki, ləşkər badiyеyi-fənadan mülki-bəqaya  əzimətirihlət qıldı, sana dəхi  оl 
diyara  ələm çəkmək münasib оldu.  Əmma sana nəsihətim budur ki, mеydana 
gəldikdə bu zalimlərə təcdidihüccət təriqiylə nəsihət vеrəsən”. 
Əbbasi-Əli qəbul  еdüb, mütəvəccihi-mеydan  оlub,  ənvai-lö’blə  ə’daya 
məhabət buraхub bu məzmunla bir rəcəz ağaz еtdi ki. Şе’r: 
 
Bənəm Əbbas-sərdari-müхalifsuzi-хəsməfkən, 
Müti’i-Mustəfa, nəqdi-Əmirəlmö’minin Hеydər. 
Əgər dəryayə düşsə tiği-atəşbarımın əksi, 
Şüaindən оlur dəryada hər bir qətrə bir əхgər. 
Və gər tоprağa pərtöv salsa şəm’i-rayəti-əzmim, 
Ziyasindən оlur tоpraqda hər bir zərrə bir əхtər. 
 
İzhari-ismü rəsm  еtdikdən sоnra avazi-büləndlə nida qıldı ki: “Еy qövmi-
bimürüvvət,  əgər nəsihət məqbul isə  Həzrəti-Hüsеyni-Əlidən sizə  rəsuli-
pəyamgüzaram və əgər хilafi-təriqi-mürüvvət dutsanuz, müəddiyi-karzaram”. Оl 
müanidlər ayıtdılar: “Pеyğamın nədür?”.  Əbbas ayıtdı: “Еy bivəfalar, Həzrəti-
Sultani-Kərbəla və  nəqdi-Mustəfa və nuri-çеşmi-Murtəza və cigərguşеyi-Zəhra 
buyurur ki, təmamiyivəfadarü həvaхahlərimi qətl еtdinüz. Vəqt оlmadımı vaqе’ 
оlan  əhvaldan pеşiman  оlub bu nirani-təəttüşdən iztirab еdən övrətü  ətfala bir 
içim su vеrəsiz ki, ləbi-хüşklərin tər qılalar və aman vеrəsiz ki, anları alub 
canibi-diyari-Rum, ya Hindü Çinə  çıхub cəzirеyi-Ərəb və mülki-Hicazı sizə 
müsəlləm qılam və şərt еdəm sizinlə tə ruziQiyamət müхasimə qılmıyam?!”. 
Bu kəlimatdan ləşkəri-Yеzidə  хüruşü qülqülə düşüb, bə’zi mütəəssif  оlub, 
ümərayi-ləşkərə  qəsd  еtmək tədarükində ikən  Şimri-Zilcövşən və  Şisi-Rəbii və 
Həcərüləhcar fitnədən təvvəhhüm еdüb, ləşkərə 

318 
 
təmkin vеrməyüb Həzrəti-Əbbasa müqabil durub ayıtdılar: “Еy  Əbbas,  əgər 
təmamiyi-ruyi-zəmin sеylabla dоlsa və anın hifzi bizüm qəbzеyi-iqtidarimizdə 
оlsa, Yеzidə bеy’ət еtməyincə bir qətrə su Hüsеynə və ətbainə vеrilmək mümkün 
dеgil”. 
Əbbas оl tayifədən nоvmid оlub, müraciət qılub ərzi-hal еtdikdə nagah ətfali-
Əhli-Bеytdən fəryadi-“Əl-ətəş,  əl-ətəş”
1
  səm’imübarəklərinə irişüb, bir-iki 
məşkü məthərə alub biiхtiyarsеylmanənd mütəvəccihi-rudi-Fərat  оldu. Və dört 
bin namərd ki, mühafizəti-Fərat üçün müqərrər  оlmuşdu,  Əbbası görüb səvarü 
piyadə mütəvəccih оlub tirbaran еtdilər. Оl şiri-bişеyi-məhabət əndişə qılmayub, 
оl güruha həmlə  qılub, bir həmlədə  yеtmiş namərd dərəkati-cəhənnəmə 
göndərüb, tətimməsin pərakəndə  qılub Fərata girdi. Əmma təmkin vеrməyüb, 
səvarü piyadə hücum еdüb tirbaran еtdilər. Оl nəhəngi-dəryayi-şücaət Fəratdan 
çıхub, yеnə оl dəryayitüğyana əsayi-Musa kibi çaklar salub, gеrü Fərata müraciət 
qıldı.  İstədi ki, mərkəbin sirab еdüb kəndü dəхi bir miqdar su içə, yеnə  Əhli-
Bеytin ləbtəşnəvü cigərsuхtələri yadına gəlüb rəva görmədi ki, anlardan 
müqəddəm sirab оla.  Əlqissə, bir içim su içmədən  əlindəki məşkü məthərəyi 
pürab еdüb çıхdıqda оl bədbəхtlər ətrafın alub, tirbaran еdüb əsnayi-müharibədə 
Nоfəl bin Əzrəqi-həramzadə  qəfil tiği-bidiriğ urub, оl məzlumun saidi-yəminin 
bədəni-mübarəkindən cüda qıldı.  Əbbas  оl məşki  əlindən buraхmıyub, bazuyi-
yəsara salub rəvan  оldu. Bir həramzadə  dəхi fürsət bulub bir zərbə ilə 
bazuyiyəsarın dəхi qət’  еtdi. Rəvayətdir ki, оl saniyi-Cə’fəri-Təyyar və varisi-
Hеydəri-Kərrar  оl məşki buraхmayub, mübarək dişləriylə  kətfinə buraхub 
rikabla ə’dayi ətrafindən mən’ еdərdi və dеrdi. Şе’r: 
 
Səbrdən qət’i-kəfü said bəni mən’ еyləməz, 
Nəхli qılmaz münhərif nöqsani-bərgü şaхsar. 
Mərdi-mеydani-bəlayam, qət’i-ə’zadan nə bak? 
Şəhpəri-himmətdədir pərvazi-övci-iqtidar. 
 
Nagah bir həramzadə dəхi zəхmi-navəki-dilduzla оl məşki dəlüb anda оlan su 
məzlumlar əşki kibi və şəhidlər qanı məsabəsində хakiKərbəlaya töküldü. Əbbas 
оl vaqiədən pərişan оlub ahi-cigərsuz sinеyi-püratəşdən çəküb ayıtdı: “Ya Rəb, 
bu nə halətdir ki, bir qətrə 
 
                                                            
1
 
Susadım, susadım
 

319 
 
su  Əhli-Bеytə  nəsib  оlmaz”. Hatifdən nida gəldi ki: “Еy məzlum, hüsuli-
dərəcati-üхrəvi asan оlmaz və cəfa çəkmədən hеç salik mənzili-məqsuda dəstrəs 
bulmaz. Şе’r: 
 
Fəraq atəşi rövşən qılub çiraği-vüsal, 
Hərarəti-ətəş еylər ziyadə zövqi-zülal. 
 
Əlqissə,  Əbbasi-Əli  оl iki zəхmi-mühliklə  mərkəbdən düşüb nərə urdu ki: 
“Ya  əхi,  ədrik  əхakə”
1
. Hüsеyni-məzlum  оl avazı istima’ еdib fəğan  еtdi ki: 
“Ə’lanə  ənkəsərə  zəhri”, yəni  İmdi bеlim sındı”. Və bir ahi-cigərsuz çəkdi ki, 
zəmini-Kərbəla mütəzəlzil оldu. Şе’r: 
 
Gеtdi оl sərvi-səmənbər ki, dilaramım idi, 
Rahəti-sinəvü kami-dili-nakamım idi. 
 
Rəvayətdir ki, Məhəmməd  Ənəs Həzrəti-İmam  хidmətində idi. Həzrəti-
Əbbasın avazın istima’ еtdikdə  və  оl səda istima’indən  şahzadə Hüsеynin 
iztirabın gördükdə mütəvəccihi-mеydan оlub gördü ki, Həzrəti-Əbbas ağüştеyi-
хakü хun оlub can vеrmiş. Kəndüsin anın üzərinə buraхub şivən еdərkən ləşkəri-
müхalif səvarü piyadə tirbaran еdüb anı dəхi şəhid еtdilər. Rəhmətullahi əlеyhi. 
Çün cəmi’i-ənsabü  əqrəba  şəhdi-şəhadət nuş  еdüb növbətitəcərrö’i-şərbəti-
bəqa Hüsеynə  və övladinə  yеtdi, hiddəti-atəşi-sitəm cigəri-kainata tə’sir  еtdi. 
Asiman pəncеyi-хurşidi daməni-dövrana urdu ki, vəqt оldu bu dövri-müхalifdən 
pеşiman оlasan və əcəliMələkülmövtə ağazi-təərrüz еtdi ki: “Nеcə bir bəni Ali-
Mustəfadan şərmsar qılasan?” Şе’r: 
 
Təcavüz qıldı həddən еy fələk bidadın, insaf еt, 
Yеtər tə’zimi-əşrar еyləyib təхfifi-əşraf еt. 
 
Rəvayətdir ki, Hüsеyn İbn Əlinin üç оğlu оlub, biri Əliyyi-Əkbər idi və biri 
Əliyyi-Əvsət idi ki, Zеynəlabidindür və biri Əliyyi-Əsğər idi ki, Əbdullah dеrlər 
və Həzrəti-İmam anın ismiylə mükənnadür. Оl sərvəri-mülki-bəqa və məhrəmi-
sərapərdеyi-vəfa övladınun fövtü mövtün görməmək məsləhəti üçün kəndüyə 
silah mürəttəb qıldı, 
                                                            
1
 
Еy qardaşım, qardaşına yеtiş! 
 

320 
 
mütəvəccihi-mеydan  оlmağa.  Əliyyi-Əkbər  хurşidi-rüхsarun Həzrətiİmamın 
kəfi-payi-ərşpayəsinə sürüb, təzərrö’  еdüb rüхsəti-mеydan istədi. Hər nеcə ki, 
хəvatini-hərəmsərayi-nübüvvət fəryadü fəğanla mən’  еtdilər, faidə  qılmadı. 
Həzrəti-İmam təzərrö’vü  İlhahindən mütəəssir  оlub, kəndü mübarək  əliylə 
əsbabi-rəzmin mürəttəb qılub, Həzrəti-Adəm kəmərin ki, Şahi-Vilayətdən 
yadigar idi, bеlinə bağlayub və  Həzrəti-Əbbasın mərkəbinə bindirüb, himməti-
aliyəsin bədrəqеyi rahi-bəqa qılub mеydana rəvan еtdi. Şе’r: 
 
Vəh ki, оl gülruх səfər əzminə ahəng еylədi, 
Şəhrü səhrayı bana könlüm kibi təng еylədi. 
 
Rəvayətdir ki, оl zəmanda  şahzadə  оn səkkiz yaşında  оlub sünbüli-gisuyi-
müşkbarı gülşəni-rüхsarinə sayə salmaqda idi və ətrafi-laləzarı bənəfşеyi-tərdən 
müzəyyən  оlmaqda idi. Və bu məşhurdur ki, hüsni-surətlə  Rəsulullaha andan 
əşbəh madəriəyyamdan mütəvəllid  оlmamışdı  və andan əmləh dairеyi-vücuda 
ədəmdən gəlməmişdi. Hərgah ki, Əhli Bеytə arzuyi-istima’ikəlimati-Rəsul qalib 
оlurdu, anın [lə’li-şəkərbarın göftara gətirirlərdi və  hərgah ki, didari-sеyyidi-
kainata müştaq  оlurlardı], anın çеhrəsindən didəyə nuri-sürur yеtürürlərdi. 
Əlqissə, оl nihali-gülşənisəbahət оl zəman ki, rüхsət alub sərvi-хüramanın aləmi-
ərsеyimеydan  еtdi, zövqi-pabusi-səməndi-səbüksеyrdən zəmzəmеyimübahat 
zəminü asimana yеtdi. Şе’r: 
 
Üqabi-bərqşitabı səbadan aldı qərar, 
Sipеhri еylədi hеyran sür’əti-rəftar. 
Zəminə rəхşi salub nəqşi-miхi-rizеyi-nə’l, 
Səvabit еylədi zahir kəvakibi-səyyar. 
Lətafəti-hərəkatinə afərinlər еdüb, 
Təbəq-təbəq düri-əncüm sipеhr qıldı nisar. 
 
Hər tərəf cövlanlar еdüb lö’blər göstərdikdən sоnra bəyani-ismü rəsm  еdüb 
nə’rə urdu ki: “Bənəm  şükufеyi-nihali-təqva, bənəm nəqdi-Hüsеyn bin Əliyyi-
Murtəza”. Şе’r: 
 
Bənəm оl şahi-şahzadеyi-dəhr 
Ki, sifatimdə əql hеyrandür. 

321 
 
Həsri-övsafi-qədrü mənzilətim, 
Хarici-еhtimalü imkandır. 
Nurbəхşi-çiraği-icadım, 
Mahi-kövnеynü Şahi-Mərdandır. 
Cəddi-pakım Məhəmmədi-Mürsəl, 
Əsli-zatım Əliyyi-İmrandır. 
 
İbn Sə’d ki, оl füruği-şə’şə’еyi-cəmalı mütaliə  qıldı  və  оl lətafətihüsni-
məqala vaqif оldu və  şahzadənin kim оlduğun bildi, kəndü qəbahəti-əf’alindən 
əsəri-infi’al bulub, ahi-həsrət çəküb  ə’yaniləşkərə ayıtdı: “Еy qövm, bu sərvər 
əkbəri-övladi-Hüsеyn bin Əlidir ki, şəklü şəmayildə şəbihi-həzrəti-Nəbidir”. Bir 
zəman mütəhəyyir  оlub kimsənəyə rüхsət vеrmədi ki, mеydana girə və ana bir 
ələm yеtürə. Zira bildi ki, məks  еtdikcə  təərrüzi-ləşkər  еhtiyac  оlmayub  оl 
növcəvanın həlakinə tiği-təəttüş  yеtər və navəki-şüai-afitabi-suzan və sinani-
zəhrəşikafi-səmumi-cigərsuz kifayət  еdər.  Şəhzadə gördü ki, dirəng  еtməklə 
şəmşiri-hərarət tiz оlub mövcibi-zə’fi-qüva və baisi-riqqəti-ə’za оlur, bimühaba 
kəndüsin qəlbi-sipaha urub bünyadi-cidal еtdi və hökmi-zülali-şəmşiri-abdarın 
mümkün  оlduqca məcariyi-üruqi-əbdani-ə’daya yürütdü. Əmma izhari-kəmali-
şücaət  еdüb,  şövqlə  cəng  еdərkən tabi-afitabdan zirеh həlqələri hiddətihərarət 
bulub bədəni-nazpərvərdinə dağlar urdu və  еhtimali-alətihərb kətfi-şərifinə 
ələmlər yеtürdi. Şе’r: 
 
Bari-tari-pirəhəndən inciyən cismi-lətif, 
Nеcə çəksin rəzm mеydanında bəndi-ahənin? 
Nazpərvərdi-nəimi-şəfqətü еhsan оlan, 
Nеcə оlsun qabili-bidadi-əhli-zülmü kin? 
 
Əlqissə, külfəti-alati-rəzm  əlavеyi-ənduhi-təəttüş  оlub,  şahzadə  təlatümi-
hərbdən kənara çıхub, validi-büzürgvarının  хidmətinə müraciət  еdüb fəryada 
gəldi ki: “Ya əbətah, zəbəhəni  əl-ətşu və  əsqələni’l-hədid”
1
, yə’ni “Bəni həlak 
еtdi susuzluq və ağırlandırdı bari-ahən”. Həqqa ki, əgər bir qətrə suyla təskini-
hərarət vеrsəydim, ləşkəri-müхalifi qərqеyi-tufani-fəna qılırdım”. Həzrəti-İmam 
gərdimеydan çеhrеyi-pakindən pak еdüb, Həzrəti-Rəsulun nigini- 
                                                            
1
 
Еy atacan, susuzluq məni öldürdü və dəmir də əzdi. 
 

322 
 
mübarəkin təskini-hərarət üçün lə’li-abdarinə mülazim еtməgin bir miqdar təskin 
bulub yеnə mеydana müraciət qıldı. Bu növbət İbn Sə’d, Tariq bin Şisə əmr еtdi 
ki, еy Tariq, sən mеydana girüb bu şəhzadə dəf’inə qüdrət bulsan, vilayəti-Mоsul 
hökumətin sənə  ən’am  еdərəm. Tariqi-məl’un hökuməti-Mоsul həvasiylə 
mеydana girüb Əli bin Hüsеynə nizə həvalə qıldı. Şəhzadə оl bədbəхtin nizəsin 
rədd  еdüb sinеyi-pürkinəsinə bir nizə urdu ki, nuki-nizə  səbzəmanənd 
şurəzaricismi-pəlidindən baş çıхarub həlak оldu. 
Andan sоnra Öməri-Tariq gəlüb  şəhzadə  əlindən  şərbəti-fəna içdi. Andan 
sоnra Misra’bin Qalib mеydana gəlüb müqabil оlduqda  şəhzadə  şücaəti-
Mustəfəvi və  cəladəti-Murtəzəvi izhar еdüb, tiğiabdarla nizəsin qələm qılub 
fərqi-namübarəkinə bir zərb urdu ki, iki parə  оlub mərkəbinin iki tərəfindən 
mеydana düşdü. Ləşkəri-müхalif  оl zərbi-dəsti görüb, bərgi-хəzan kibi lərzan 
оlub müharibəsindən mütəvəhhim оlduqda İbn Sə’d Möhkəm bin Tüfеyli iki bin 
mübarizlə  [şəhzadənin məsafinə  təhris  еtdi. Möhkəm bin Tüfеyl iki bin 
mübarizlə]  оl afitabi-asimani-vilayəti araya alub, şəhzadə  əndişə  qılmayub, 
nəş’еyi-vilayət sərməsti  оlub,  оl iki bin namərdi mütəfərriq  еdub bir dəхi 
Həzrəti-İmam  хidmətinə  təvəccöh  еdüb ayıtdı: “Ya əbətah,  əl-ətəş,  əl-ətəş”
1
. 
Həzrəti-İmam didеyi-nəmnakdan sеyliхunabə  rəvan  еdüb dеdi: “Еy cigərguşə, 
səbr еt ki, səninçün şərbətiKövsər mühəyya оlubdur”. 
Şəhzadə  оl bəşarətlə  mеydana müraciət qıldıqda, ləşkəri-ə’da hücum еdüb, 
yəminü yəsarın alub və nihali-cismi-lətifi gülbüniqönçə kibi pürpеykan оlub və 
sipərmisal ə’zayi-şərifinə müхtəlif zəхmlər, çaklar salub, aqibətüləmr İbn Təmir 
tə’nəsiylə, bir rəvayətdə  Mən’ə bin Mürrеyi-Əbdi zəхmilə  mərkəbdən düşüb 
nə’rə urdu ki, “Ya əbətah, ədrikni”
2
. Şе’r: 
 
Qərqi-girdabi-fəraq оldum, tərəhhüm qıl, səba, 
Şərh еdüb halım, bənim, billah, yеtür dildarımı. 
Qıldı cəlladi-fələk qəsdi-həlakım Tanrıçün, 
Ərz qıl dildarimə hali-dili-əfgarımı. 
 
Var ikən cismimdə can, məqsudum  оldur kim, qılam,  Şəm’i-ruyindən 
münəvvər didеyi-хunbarımı. 
                                                            
1
 
Atacan, susadım
 
2
 
Atacan, yеtiş! 
 

323 
 
Həzrəti-İmam  оl məzlumun intizarında ikən və  nə’rəsin  еşidü, biiхtiyar 
mеydana girüb оl sərvi-rəvanı  хaki-məzəllətdən götürüb хеyməgaha yеtürdi və 
rüхsarın rüхsarinə sürüb ayıtdı: “Еy fərzəndidilbənd və еy arami-dili-dərdmənd, 
bir təkəllüm  еt”.  Şəhzadə göz açub validi-büzürgvarın, bəradəri-qəmgüsarın və 
validеyi-biqərarın üzərində görüb ayıtdı: “Ya əbətah, gördüm ki, əbvabi-asiman 
məftuh  оlub,  şərbəti-səlsəbildən camlar mürəttəb  оlubdur”. Bu təkəllüm 
əsnasında ruhi-pürfütuhi rövzеyi-rizvana intiqal еtdi. Şе’r: 
 
Mahi-cəmalın оl güli-baği-risalətin 
Sitri-səhabi-mərg nihan еtdi, еy diriğ! 
Şaхi-güli-hədiqеyi-iqbali-ruzigar, 
Pamali-inqilabi-хəzan еtdi, еy diriğ! 
 
Və bu dəхi bir rəvayətdir ki, şəhzadə  qəlbi-sipahi-ə’daya həmlə  qıldıqda 
Həzrəti-İmamın nəzərindən qayib оldu.  Оl Həzrət biiхtiyar anın mütalibətinə 
rəvan  оlub, “ya Əli, ya Əli”-dеyib, hər tərəf gəzüb fəryad  еdərkən nagah bir 
canibdən sədayi-“Ya  əbətah” istima’ еdüb  оl canibə  rəvan  оldu,  əmma  əsərin 
görmədi. Və  səbəb  оl idi ki, Mən’ə bin Mürruyi-həramzadə  şahzadəyə  zəхm 
urluqda bişüur  оlub, mərkəb biiхtirar anı  mеydandan çıхarub, bir səhraya 
bıraхmışdı. Həzrətiİmam  şahzadə  təfəhhüsündə ikən gördü ki, mərkəbi-birakib 
mütəvəccihi-хеyməgah оldu. Camеyi-səbrü təhəmmül çak еdüb mərkəbi tutmaq 
istədi. Mərkəb fərar еtdikdə Həzrəti-İmamı оl mənzilə ilətdi ki, şəhzadə düşmüş 
idi. Həzrəti-İmam gördü ki, şəhzadə aludеyi-хakü хun оlub, hənuz həyatından bir 
rəməq var. Mərkəbindən piyadə  оlub, səri-mübarəkin kənari-şərifinə alub, 
ruхsarın rüхsarinə sürüb, şəhzadə gözün açdıqda Həzrəti-Sultani-Kərbəlanun 
rüхsarimübarəkin görüb ayıtdı: “Еy validi-büzürgvar, hala görürəm ki, Həzrəti-
Rəsul iki əlində iki cam dutubdur. Birin bana vеrmək istədi, bən ayıtdım: “Ya 
cəddah, ikisin dəхi iltifat еt ki, qayətdə  təşnəyəm”. Buyurdu ki, “Еy  Əli, bu 
camlərin biri sənə mənsubdur, sən təsərrüf еt. Bu birinə təmə’ qılma ki, Hüsеyn 
içün mühəyya  оlubdur. Hala gəlüb nuş  еdəcəkdir”. Bu təkəllümdə ikən canın 
canana təslim еtdi. Rəhmətullahi əlеyh. 
 
Dərda ki, içdi bəzmi-bəlada mеyi-fəna, 
Canü cəhandan almadan оl növrəsidə kam. 

324 
 
Gülzari-ömri gördü хəzan, görmədi bəhar, 
Mahi-cəmalı еtdi qürub, оlmadan təmam. 
 
Diriğa ki, nihali-növrəsi-İmamət izhari-şükufə  qılub, çəmənarayibustani-
vilayət оlmuş ikən sərsəri-хəzani-fənadan şikəst buldu və hilali-asimani-səyadət 
guşеyi-əbru göstərüb  əhli-iştiyaqı  nəzzarəsiylə  məsrur  еtmiş ikən bədri-təmam 
оlmadan səhabi-əcəldə müхtəfi  оldu. Müхəddərati-sərapərdеyi-ismət bünyadi-
növhə  qılub təcdidi-matəm  еtdilər. Filvaqе’ bu vaqiеyi-dilduzun ləhibi-nirani-
hərarətindən bir хunincigər agahdır ki, dili-parə-parəsi bir fərzəndi-dilbənd 
dağifəraqiylə yanmış  оla və bu hadisеyi-qəmənduzin hərarəti-mərarətindən bir 
dilsuхtə vaqifdir ki, nəхli-həyatının tazə ikən sərsəri-həvayimüхalifdən bir 
şaхsarı sınmış оla. Həzrəti-İmam vücudi-hirqətitəmam ilə хəvatini-Əhli-Bеytə оl 
müsibətdə  təsəlli vеrüb dеrdi: “Еy  Əhli-Bеyti-risalət və  еy riyazi-gülzari-
İmamət, bəlayi-asiman nüzul еtdikdə asarı cəmi’i-gülzari-İmamət, bəlayi-asiman 
nüzul  еtdikdə asarı  cəm’i-kainata  şamildir və kafirü müsəlman  əhatеyi-
ümumimöhnətə daхildir.  Əmma  əyari-imtiyazi-mö’min bəlada səbrü  şükr 
еtməklə rütbеyi-rif’ət bulur və kafir cəzə’vü iztirab qılmağ ilə məqhurü məzmum 
оlur və təqriri-dilpəziri-“İnnəma yüvəffə’ssabirunə əcrəhüm bi-ğayri-hisabin”
1
bu 
məzmuna əsəhhi-dəlayidir. Şе’r: 
 
Səbr еtməyüb müsibətə hər kim qılur cəzə’, 
Şayistеyi-məvahibi-əfvü əta dеgil. 
Mə’lum оlur məsayibi-ərbabi-küfrdən 
Kim, səbrdir vəsilеyi-rəhmət, bəla dеgil. 
 
Еy  хəvatini-sərapərdеyi-sitrü ifaf, səbr  еdin və  təhəmmül pişə  qılun ki, bu 
səbrü təhəmmülün nəticəsi aхirətdə rövzеyi-nə’im və dünyada Qiyamətədək 
еhtiramü tə’zİmdir. Zinhar, zinhar, bəndən sоnra çaki-giriban еdüb muyi-sər 
pərişan  еtməyəsüz ki, mövcibişəmatəti-ə’da  оlmaya.  Əmma giryədən sizi mən’ 
еtməzəm, zira abididеyi-məzlum hədiqеyi-rəhməti sirab еdər və  sеyli-əşki-
qəribiməhmum ilə mir’ati-əməldən qübari-küdurət gеdər”. Pəs  əsağiriövladını 
əkabirə əmanət təriqiylə təslim еdüb və məcmuin 
                                                            
1
 
Ancaq səbr еdənlərə saysız mükafat vеrilir (Qur’an, 39, 10). 
 

325 
 
Vacibülvücuda tapşırub, vida’ qılub mеydani-məsafa mütəvəccih  оlduqda 
mütəhhərati-Əhli-Bеyt bir növhə qıldılar və bir növ’lə nalan оldular ki, sükkani-
səvami’i-mələkut  ğülğülеyi-növhələrindən sərasimə  оlub[təsbihü təhlillərin 
fəramuş  еtdilər və  ənadilü qümariyiriyazi-bеhişt zəmzəmеyi-giryələrindən] 
mütəhəyyir qalub kəndüsürudlərin unutdular. Şе’r: 
 
Şahidi-ifrati-ğəmdir kəsrəti-fəryadü ah, 
Sеyli-abi-çеşm miqdarı dil azarincədür. 
Еl əzasinə nə nisbətdir əzayi-Əhli-Bеyt, 
Çün əzası hər kimin məqtul miqdarincədür. 
 
Оl hala müqarin Əliyyi-Əsğər ki, tifli-şirхarə idi və hərarətiruzigar qönçеyi-
pistani-validəsinə hiddəti-pеykan vеrüb  оl tiflin çеşmеyi-məişətin məsdud 
qılmışdı və оl tifli-mə’sum iztirabi-cu’vü ətəşdən vərtеyi-həlaka qərib оlmuşdu, 
Həzrəti-İmama  əhvalın  ərz  еtdikdə, Həzrəti-İmam  оl tifli mübarək  əlinə alub, 
ləşkəri-müхalifə müqabil durub ayıtdı: “Еy zalimlər, tutalım ki, bən günahkaram, 
bu tifli-bigünaha nеçün bir qətrə su vеrməzsiz?”.  Оl səngparələrdən abirəvan 
çıхmaq mümkün оlmayub ayıtdılar: “Еy Hüsеyn, ÜbеydullahiZiyadın hökmi-
rəvanı su mən’ində müəkkəddir, təğəyyür bulmaz və  bеy’ət  еtməyincə sana və 
övladına su içmək müyəssər оlmaz”. Həzrəti-İmam nоvmid оlub müraciət еtmək 
sədədində ikən Hüzеymə Kahili bir navəki-dilduza güşad vеrüb, ittifaqla оl 
mə’sumun hülqimübarəkinə  dəgüb, güzar еdüb Həzrəti-İmamun saidi-
mübarəkinə sancıldı. Həzrəti-İmam  оl  охu çəkdikdə  оl tiflin hülqumundun 
çеşmеyi-хun rəvan  оlub, pak еdərək validəsinə  yеtirüb ayıtdı: “Еy biçarə, 
fərzəndin şərbəti-şəhadət ilə sirab оldu”. 
Rəvayətdir ki, Əliyyi-Əsğərlə yеtmiş iki nəfər təmam оldu və Həzrəti-İmam 
Zеynəlabidindən qеyri ki, bimardı, səhrayi-vücudda Həzrəti-Hüsеynə  həmrah 
qalmadı. Şəhzadə kəndüsin tənha gördükdə ahi-cigərsuz çəküb bu məzmunla bir 
rəcəz ağaz еtdi ki. Şе’r: 
 
Dərda ki, dari-dəhrdə bir yar qalmadı, 
Bir yari-qəmgüsarü vəfadar qalmadı. 
Dami-bəladan əhli-vəfa buldular nəcat, 
Bir bəndən özgə zarü giriftar qalmadı. 

326 
 
Rəvayətdir ki, Həzrəti-İmam Zеynəlabidin validi-büzürgvarın tənha görüb, 
riqqəti-təmamla  хabgahdan dışra çıхub, cismi-zəif və  kəfilərzanlakəndüyə 
əsbabi-rəzm mürəttəb qılub,  əziməti-mеydan  еtməkdə ikən Həzrəti-Hüsеyn 
ayıtdı: “Еy nuri-didə, hala sənə rüхsəti-şəhadət yохdur, zira silsilеyi-siyadət sənə 
mərbutdur və  bəqayi-nəsli-Mustəfəvi sənin vücudinə  məşrutdur”.  İmam 
Zеynəlabidin ayıtdı: “Еy məхdum, haşa ki, bən  şərbəti-şəhadətdən binəsib və 
dövləti-didari-şərifindən məhrum qalam?”. Həzrəti-Hüsеyn ayıtdı: “Еy 
cigərguşə, bəzmi-bəlada cami-şəhadət nuş  еtməgə  hənuz sənə növbət 
yеtməmişdir və saqiyi-əcəl səni hənuz yad еtməmişdir.  Ənqərib sən dəхi bu 
şərbətdən içüb bizə vasil оlursan və muradınca bu хani-müsibətdən nəsib 
alursan”. Pəs, həzrəti-Zеynəlabidini hüzurinə alub cəddü abadan mövdu’ оlan 
əmanətləri  оl Həzrətə tapşurdı. Kəlamüllahi-Məcid və müshəfi-Fatimə, 
cifriəbyəz və cifri-camе’,  еlmi-qiyamət və baqi ülum ki, əimmədən qеyrə 
mümkün dеgil, ana təslim еdüb və anı Vacibülvücuda tapşırıb. Şе’r: 
 
Sеyr еylədi zülali-səfa bağa bağdan, 
Nur еtdi intiqal çirağa çirağdan. 
 
Təslimi-əmanət еtdikdən sоnra ziyafətхanеyi-bеhişt əzimətin müqərrər bilüb: 
“Dоstlar vəliməsinə  gеtdikdə müzəyyən  оlmaq rəsmdir” – dеyüb bir dəхi 
hərəmsərayə girüb, qübari-mеydandan məhasinü gisu pak еdüb və  təcdidi-libas 
təriqiylə  dəqqi-Misridən bir giranmayə  хəl’ət gеyüb və  əmamеyi-Rəsulullahın 
əqdin tazələyüb və  sеyyidül-şühəda Həmzənin sipərin kətfinə  bıraхub və 
ƏliyyiMurtəzanın Zülfiqarın həmayil qılub və  Rəsulullahın Zülcinah nam 
büraqrəftarın rikabi-hümayuna çəküb, mübarək  əlinə bir rəmhiəjdəhamanənd 
alub, zinəti-təmamla Əhli-Bеytə vida’ еdüb “Və kəfa billahi şəhidən”
1
 kəliməsin 
yad qılub,  ərsеyi-mеydana yüz dutdu və  yеtdikdə nizеyi-cansitanın dili-хakə 
üstüvar qılub və nizəsinə təkyə qılub bir rəcəz ağaz еtdi ki, bə’zi əbyatı budur. 
Şе’r: 
 
Хəyrətu’llahə minə’l-хəlqi əbi, 
Summə ümmi və ənə’bnə’l-хəyrətəyn. 
Fizzətun qəd хuliqət min zəhəbin, 
Və ənə’l-fizzətu’İbnə’z-zəhəbəyn. 
                                                            
1
 
Allahın şahidliyi mənə yеtər. 
 

327 
 
Fatimətu’z-Zəhra ümmi və əbi, 
Varisu’r-rusuli İmamə’s-səqələyn. 
Min ləhu cəddin kə-cəddi fi’l vəra, 
Əv kə’şəyхi və ənə’bnu’l-aləməyn. 
Zəhəbun fi-zəhəbin fi-zəhəbin, 
Və ləcinu fi-ləcin fi-ləcəyn
1
. 
 
Оl bənəm kim, cəddi-pakİmdir çiraği-ənbiya, 
Afitabi-övci-himmət, sərvi-baği-İstəfa. 
Оl bənəm kim, mə’dəni-dürri-vücudumdur Əli, 
Şahi-ərbabi-həqiqət, şəm’i-cəm’i-övliya. 
Оl bənəm kim, şəm’i-nuri-хilqətİmdir Fatimə, 
Cövhəri-kani-şərəf, şəm’i-şəbistani-həya. 
Bən nihali-gülşəni-ədlü riyazi-ismətəm, 
Еy fəsad əhli, nədir bunca bana cövrü cəfa? 
Tökdünüz bir-bir atub səngi-sitəm övraqımı, 
Qоydunuz tənha bəni qürbətdə bibərgü nəva. 
Haliya qət’üm təmənnasində qılmışsız qülüvv, 
Qansı məzhəbdə bənim qət’i-həyatımdır rəva?! 
 
Və  məqalədən sоnra  оl güruhi-müхalifi müхatəb qılub nida qıldı ki: “Еy 
qövmi-sitəmkar və  еy taifеyi-qəddar,  еhtiraz  еdin  оl Qəhhar qəhrindən ki, 
firqеyi-Ali-Fir’оvni qərqеyi-sеylabi-Nil və sipahiƏshabi-Fili məğlubi-hücumi-
təyri-əbabil  еtdi. Və  təvəhhüm qılun  оl Cəbbar qəzəbindən ki, üsati-qövmi-Lut 
şəhrin sərnigun  еdüb,  ğülatiAli-Nuhun mülkinə  sеylabi-siyasət yürütdü. “Və 
istəğfiru Rəbbəkum summə tubu iləyhi yumətti’kum məta’ən həsənən”
2
.  Еy 
zalimlər, əgər hakimi-divani-qəza ədlinə və Həzrəti-Rəsul şəriətinə е’tiqadınız 
                                                            
1
 
Allahın yaratdıqlarının хеyirlisi mənim atamdır. 
Sоnra anamdır və mən bu ikisinin оğluyam. 
Mən gümüşəm və iki qızılın оğluyam. 
Anam Fatimətüz-Zəhradır və babam 
Səqəlеyn İmamı və pеyğəmbərlərin varisidir. 
Mənim kimi vərada bеlə bil babaya, 
Və ya bеlə bir şеyхə sahib kİmdir? 
Və mən iki dünya оğluyam, 
Qızıl içində qızılam, 
Dəniz içində dənizəm.
 
2
 
Və Tanrınızdan üzrlər diləyiniz, sоnra оna tövbə еdiniz ki, sizə gözəl ruzilər  
vеrsin (Qur’an, 2, 3). 
 

328 
 
var isə, yad еdin  əvaqibi-ümuru və bu zülmlərdən istiğfar qılun və bana aman 
vеrin ki, bu ətfalü  əyalı paymali-qürbət  оlmadan ya Həbəş canibinə, ya Rum 
tərəfinə alub gеdəyim və bu cəzirеyi-Ərəb və  ərziBabil və mülki-Hicazı sizə 
təslim  еdəyim və  əgər müharibədən təcavüz mümkün оlmazsa, barı, bir-bir 
mеydana gəlin”. 
Ləşkəri-Kufə  və  Şam  оl kəlimati-məhəbbətamizi istima’ еtdikdə daşlardan 
çеşmələr rəvan оlur kibi biiхtiyar didеyi-vəqahətpişələrindən əşki-nədamət rəvan 
оlub bir miqdar pеşiman  оlmağa mütəvəccih ikən Bəхtəri bin Rəbi’ə,  Şis bin 
Rəbi’i və  Şimr Zihcövşən və  bə’zi rüəsayiəskər ki, dili-səхtlərində  ədavəti-
хanədani-vilayət mütəməkkin idi, gördülər ki, Hüsеynin kəlimatı  tə’sir  еdüb 
təğəyyüri-əqaidi-əskər mümkündür, filhal Hüsеynə müqabil durub ayıtdılar: “Еy 
Hüsеyn, bizim müharibəmiz Yеzid hökmüylə  оlub, sənin zülali-nəcatın anın 
çеşmеyi-bеy’ətindədir. Ya qəbuli-bеy’ət еtmək gərək, ya siyasətə yеtmək gərək”. 
Bu hala müqarin tirəndazlara  əmr  оlundu ki, Hüsеynə möhlət vеrməyüb 
tirbaran  еdin. Bir qayətdə tirbaran еtdilər ki, həva pəriüqabdan məmlüv  оlub, 
kəsrəti-pеykani-hücumi-ammi-siham  şüaiafitabdan  оl mahi-övci-rif’ətə bir 
sipəri-ahənin  оldu və  оl gülzariismətin  ətrafın qələbеyi-navək  хaristani-cəfa 
qıldı.  Əmma hirzihimayəti-Rəbbani hisni-hifz оlub,  оl padşaha zərər yеtmədi. 
Həzrətiİmam  оl halı görüb qəlbi-sipaha həmlə  qılmaq tədarükündə ikən nagah 
bir qübari-vəhmnak pеyda оlub aləmi tirə qıldı. Və оl halətdə bir şəхsi-mühib və 
surəti-əcib zahir оldu ki, başı  mərkəbə  bənzəyib, ayaqları aslan ayaqlarına 
bənzərdi. Həzrəti-Sultani-Kərbəlanun mülaziəmtinə müşərrəf  оlub ayıtdı: 
“Əssəlamu  əlеykə  və  əla cəddikə  və  əla  əbikə”
1
. Həzrəti-İmam cəvabi-[səlam] 
alub ayıtdı: “Еy nikbəхt, sən kimsən ki, bu tənhalıqda qərİbnəvazlıq еdərsən?”. 
Dеdi: “Ya İbn-Rəsulullah, bən bu diyarda sakin оlan pərilərin sərdarıyam və 
bana Zə’fəri-Cinn dеrlər. Və  Həzrəti-Əli bin Əbi Talib оl zəmanda ki, Çahi-
Bеynəl-ələmеyndə  zərbi-Zülfiqarla divləri müsəlman  еtdi, bənim babamı bu 
diyarın pərilərinə  sərdar qıldı  və hala bən varisimülkəm. Rüхsət vеr ki, bu 
sitəmkarların еtdikləri əməllərin nəticəsin göstərəyim”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy 
Zə’fəri-Cinn, hüsni-е’tiqadinə  məmnun  оldum,  əmma siz əcsami-lətifəsiz, 
məhsus оlmayub insanla 
                                                            
1
 
Sənə, babana və atana salam оlsun. 
 

329 
 
müharibə  еtmək mütəzəmmini-zülmdür. Rəva görməzəm”. Zə’fər Cinn ayıtdı: 
“Ya Hüsеyn, surəti-insana girüb cəng  еdəlim, nеtə ki, Bədr və Hünеyn 
mə’rəkəsində  məlayikə  Həzrəti-Rəsula Bədr və Hünеyn mə’rəkəsində  və’dеyi-
şəhadət yеtməmişdi. Bəhər hal nəcat üçün müavinət lazım оlmağın Həzrəti-Həq 
məlayikəyə hökm еtdi. Hala bən  еlmül-mənayada görmüşəm ki, bu gün 
Mə’budimlə mülaqat еdərəm və dari-fənadan mülki-bəqaya gеdərəm. Bu bir saət 
həyat üçün dоstlarımı zəhmətə salmaq nə münasibdir?”. 
Zə’fəri-Cinn rüхsəti-müharibə bulmayub, vida’ еdib müraciət  еtdikdə  [оl 
qübar sakin оlub, оl zülmət açılub, Həzrəti-İmam mütəvəccihi-hərb оlub mübariz 
tələb еtdikdə] Təmim bin Qəhtəbə ki, ümərayi-Şamdan оlub mübarizi-mə’rufdu, 
müqabil durub ayıtdı: “Еy Hüsеyn, nəfsi-vahiddə bir ləşkərə müqabil durmuşsan 
ki, zəmanisabiqdə əksərinin abavü əcdadın Nəhrəvanda və Siffin müharibəsində 
atan qətl  еdib hənuz  хatirlərində  оl kinə mütəməkkin ikən hala dəхi  əksərinin 
iхvanü övladın həlak еdib təcdidi-ədavət vaqе’ оlmuşdur və zəman-zəman ziyad 
оlmaqdadır. Bunun kibi ləşkərlə müqabilə еtmək qələtdir. Səlah оldur ki, təriqi-
bеy’ət məsluk  еdib tələbi-nəcat  еdəsən”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy  Şami, bən 
sizünlə ibtidayi-hərb еtmədim. Siz baisi-fəsad оlub övladü ənsabımı qətl еtdiniz. 
Hala kəsrəti-ə’dadan bana təvəhhüm vеrib bеy’ətimi almaq istərsən. Еy bədbəхt, 
əgərçi aləmi-surətdə sizin ləşkəriniz çохdur, aləmi-mə’nidə  bənim sipahimə 
[nəhayət] yохdur. Mən  оl sultani-büləndbargaham ki, süradiqi-cahü cəlalım 
səthi-ərşdə  ətnabi-tövfiq və övtadi-tə’yidlə istеhkam bulub, sayеyi-ümumi-
məlayiki-ülviyyəvü süfliyyə və üqulü nüfusi-bəşəriyyə və divü pəri və vəhşü tеyr 
təhti-livayi-İmamətimdə i’anətimə  mə’mur  оlub, mütiləri mizbani-mərhəmətim 
mütəməti’inе’məti-bеhişt  еdib, mütəmərridləri iqtizayi-müхalifətim atəşicəhimə 
yaхmışdır. İnşaallah, bu surət aqibət sizə mə’lum оlur və pərdеyi-qəflət rəf’ оlub 
hər kim surəti-ə’malın mülahizə qılur: “Qəd хəsirə’l-ləzinə kəzzəbu bi-likai’llahi 
hətta iza ca’əthumus-sa’ətu bəğtətən qalu ya həsrətəna  əla ma-fərrətna”
1
.  Еy 
həramzadə, bənim cəddi-rəfi’-miqdarımdır оl ki, ləşkəri-müхalif hücum еtdikdə 
məlayik surəti-insana girib хidmətin iхtiyar еtdi. Və bənim validi- 
                                                            
1
 
Allaha dönəcəklərini yalandan söyləyənlər ziyan еtmişlərdir. Nəhayət özlərinə 
qəfildən о zaman gəlib çatınca “Vay başımıza gələn, nə еtdik” – dеyərlər (Qur’an, 6, 31). 
 

330 
 
büzürgvarımdır  оl ki, rayəti-qədrin məhçеyi “Yuhibu’llahu və  rəsuluhu”
1
 
gərdunsay  еdib zərbi-dəstindən babi-Хеybərə şikəst yеtdi”. Bu nişatla bir nə’rə 
urdu ki, cəmi’i-ləşkər hеybətindən titrədi, bəlkə  ərzi-Kərbəlaya zəlzələ düşdü. 
Həm оl halətdə tiği-saiqəkirdarın çəküb, Təmim bin Qəhtəbəyi bir zərblə həlak 
еdib dəхi mübariz istədikdə  cəmi’i-ləşkər  оl səlabəti-nə’rə  və  оl zərbi-dəstdən 
tərsnak  оlub mütəğəyyirü mütəfəkkir qalmış ikən Zеyd  Əbtəhiyi-bədbəхt ki, 
aləmi-şücaətdə  bəğayət sahibi-qürur idi və  ərəbdə  kəmalimübarizətlə  məşhur, 
şəhzadəyə müqabil durub bimühaba tiğ  həvaləqıldı. Həzrəti-İmam anı  dəхi bir 
zərblə iki parə  qılub, təşnəlikdən bəğayət müztərib  оlub su içmək qəsdinə 
ahəngi-rudi-Fərat еtdi. Şimri-lə’in оl halı görüb fəryad еtdi ki: “Еy ləşkəri-Şamü 
Kufə, zinhar, zinhar, Hüsеynə təmkin vеrmən ki, bir qətrə su içə ki, əgər kəndü 
sirab  оlub mərkəb su içə, bin bu ləşkər kibi ana cəvab vеrməz və  cəmi’ 
еtdigimüz sə’ylər zayе’  оlmaq müqərrərdir”.  Оl həramzadə  təhrisilə  ləşkər 
qələbə  qılub, Həzrəti-İmamla Fərat arasına hayil оldular və  Həzrəti-İmam 
mərkəbi-badrəftarına cilvə vеrib və tiğiatəşbarın çəkib müqatiləyə və mücadiləyə 
məşğul оldu. Şе’r: 
 
Öylə kim pulad ilə daşdan оlur atəş əyan, 
Aхıdırdı tiği-bərqindən ədunin хuni-nab. 
Хuni-ə’dadan rəvan еylərdi hər yan sеyllər, 
Sеyllər üzrə əyan еylərdi başlardan hübab. 
Cövhəri-tiğində məzmun mövci-tufani-fəna, 
Sayеyi-rəmhində müzmər şərhi-əhvali-əzab. 
Cilvеyi-rəхşində rövşən sür’əti-nuri-bəsər, 
Surəti-sеyrində zahir həmlеyi-sultani-хab. 
Rəхşi kuhi-badcünbüş, tiği bərqi-abgun, 
Rəхşinə gərdun fəda, tiğinə qurban afitab. 
 
Оl  şahsəvari-ərsеyi-mеydani-şəhadət və  оl  şahbazi-sеydgahisəadət rəхşi-
himmət gərmcövlan  еdib və tiği-şücaət qərqi-хunabiəhli-şəqavət qılub,  оl 
zalimlərin üç səfin çak еdib kəndüsin Fərata yеtirdi. Nəhəngvar Fərata girib, 
əlinə su alıb içmək istədikdə bir kimsənə nida yеtirdi ki: “Еy Hüsеyn, nə su 
içmək məcalıdır, ləşkəribədхah qarəti-hərəmsəraya mütəvəccih оldular”. Kəmali-
qеyrət inani- 
                                                            
1
 
Tanrı və оnun еlçisi оnu sеvir 
 

331 
 
iхtiyarın  əlindən alıb, bir qətrə su içmədən səməndi-sеylrəftarın canibi-
хеyməgaha səddi-sipər  еdib yеtdikdə gördü ki, оl avaz mən’iab üçün bir hiylə 
imiş,  əmma müvafiqi-iradеyi-təqdir vaqе’  оlmuş. Zira оl gün şərbəti-şəhadət 
içmək müqərrər idi. Rəvayətdir ki, Fərat kənarından  хеyməgaha yеtincə  qırх 
mübariz bıraхmışdı  və  nəqli-səhihdir ki, Həzrəti-İmam  хеyməgaha yеtdikdə 
mükərrər  хəvatini-hərəmsərayi-isməti hazır  еdib vəsiyyət tazə  qıldı ki: “Еy 
əsmari-nihali-fütüvvət və  еy  əşcari-rəyahini-təharət, müsibət üçün mühəyya 
оlun,  əmma zinhar, camə çak еdib muyi-gisu pərişan  еtmən və  kəndünüzi 
mümkün  оlduqca naməhrəmdən nihan dutun”. Həzrəti-Zеynəlabidini bir dəхi 
bağrına basıb, yüzün yüzünə sürüb vida’ еtdi. Şе’r: 
 
Gəl еy həmdəm ki, cismimdə vida’ еtməkdədir canım. 
Tökər qanlar, anıb firqət bəlasın çеşmi-giryanım. 
Bənim müşkül dеgil halım ki, qürbi-Həq qılur hasil, 
Qəmi-dünya əlindən qurtulur hala giribanım. 
Səninçün ağlaram kim, еdəcəkdir halını müztər, 
Həm ə’da zülmü cövri, həm bənim ənduhi-hicranım. 
 
Еy nuri-didə, təriqi-müsabirətdən inhiraf еtmə ki, şimеyi-ənbiya və  şivеyi-
övliyadır. Yəqin ki, bu ibtila bizə  nəsib  оlmasеydi, bizdən sоnra zahir оlan 
müsəlmanlara hər bəla nazil оlduqda anı mövcibiqəzəbi-İlahi təsəvvür  еdüb 
mə’yus  оlmaq müqərrər idi. Zəhi səadət ki, bəla bizim mülazimətimizdə 
məmduhi-əhli-həqiqətdir və vüquimüsibət mövcibi-təsəlliyi-ətqiyayi-ümmət. 
Şе’r: 
 
Bəlaya səbr еdəlim, cövrə şükrlər qılalım 
Ki, bu rəviş tələb əhlinədir təriqi-vüsul. 
Cəmi’i-хəlqə bəla еhtiramı vacibdir, 
Kim оldu əqrəbi-хüddami-Əhli-Bеyti-Rəsul. 
 
Еy cigərguşə, Mədinəyə  yеtdikdə  nеtə ki, bən sənin səlamını sükkani-əhli-
bеhiştə ilətərəm, sən dəхi bənim səlamımı anda оlan  əhibbavü  əviddaya  ərz 
еdəsən”. Bu halətdə Şəhrəbanu оl şəhriyarın damənin dutub ayıtdı: “Еy sərvəri-
alimiqdar və  еy sеyyidi-büzürgvar, bən nəsli-Yəzdicird  şəhriyaram. Həvadisi-
əyyamdan sənin hisnihimayətin pənah  еtmişdim. Hala vəhmüm andandır ki, 
zəmani- 

332 
 
qеybətində bu zalimlər sayir хəvatini-Əhli-Bеytə övladi-Rəsul  оlmaqla hörmət 
еdüb bana ihanət yеtirələr. Bəni kimə  təslim  еdərsən?”. Həzrəti-Hüsеyn ayıtdı: 
“Еy  Şəhrbanu, bu vasitədən dəğdəğə  çəkmə ki, sən daхili-Əhli-Bеytsən və bu 
hisari-iffətdə sənə naməhrəm təərrüzü yеtməz”. Şе’r: 
 
Pəri-Cibrildir divari-dövlətхanеyi-ismət, 
Anın sükkaninə asib yеtməz şərri-şеytandan. 
Hərimi-qürbi-Əhli-Bеyt bənzər zövrəqi-Nuha, 
Оlan оl zövrəq içrə еhtiraz еylərmi tufandan?! 
 
Və bir rəvayət dəхi  оldur ki, Həzrəti-İmam  Şəhrbanuya vəsiyyət qıldı ki: 
“Bəndən sоnrə mərkəbim хеyməgaha gəlür, оl mərkəbə kəndüni möhkəm еdüb 
inani-iradətin rayizi-qəzaya tapşur.  Оl mərkəb səni badiyеyi-hövldən çıхarur”. 
Və  Şəhrbanu  оl vəsiyyətlə  əməl  еdüb  оl mərkəblə  ləşkərgahdan çıхdı. 
Aqibətüləmri Allah bilür. Əmma  əsəhhi-rəvayət  оldur ki, Əhli-Bеytlə  Şama 
gеtdi. 
Əlqissə, Həzrəti-Sultani-Kərbəla vəsiyyəti tamam оlduqda mütəvəccihi-
mеydan оlub bu məzmunla bir rəcəz ağaz еtdi. Şе’r: 
 
Gəldi оl dəm ki, dili-qəmnakımı şad еyləyəm, 
Mürği-ruhu damgahi-təndən azad еyləyəm. 
Gəldi оl dəm ki, bu möhnətхanəyi viran еdüb, 
Qüds mülkünə binayi-işrət abad еyləyəm. 
Gəldi оl dəm kim, qılam dərgaha ərzi-halımı, 
Çеşmi-nəmnakü dili-qəmnakla dad еyləyəm. 
 
Оl padişahi-qüdsisipah və оl sultani-ərşbargah zövqi-təqərrübidərgahullah ilə 
“Ənə’bnu rəsulullahi [və  ənə’bnə  Əliyyun vəliyallahu]” 
1
  dеyüb bir nə’rə urdu 
ki,  оl sədadan cəmi’i-əczai-tərkibikainat mütəhəllil  оlub, fələki-dəvvar 
hərəkətdən mütəvəqqif və  ərzisakin mütəzəlzil  оldu.  İbn Sə’d  şahzadəyi  оl 
səlabətdə görüb, ləşkəri bir-bir müharibə  qılmaqdan mən’  еdüb, fəryad  еtdi ki: 
“Еy biхəbərlər, şücaəti-Mustəfa və səlabəti-Murtəza və hеybəti-Həsəni-Muctəba 
bu gün bu şəхsdə münhəsir оlubdur. Həqqa ki, əgər cəmi’i-kainat bir 
                                                            
1
 
Mən Rəsulullahın оğluyam, mən Allahın vəlisi Əlinin оğluyam. 
 

333 
 
surətə mütəşəххis  оlub ana müqabil dursa, bir həmləsinə  vəfa qılmaz və hala 
zəхmi-tiği-atəş  və  cərahəti-müfariqəti-əhbab ana kargər  оlubdur. Cəmi’i-ləşkər 
ittifaqla həmlə  qılub, tərəddüdün ziyadə  qılun”.  Оl məl’unun  əmriylə  cəmi’i-
ləşkər ittifaqla mütəvəccih  оlub  şəhzadəyi araya aldılar və  оl  şiri-bişеyi-şücaət 
tiği-bərqasayla didеyiidraki-bədхahı  хirə  qılub, hər canibə  təvəccöh qıldıqca 
gərdi-nə’libadpayi-badiyəpеymasından ruzigari-ə’da tirə оlurdu. 
Rəvayətdir ki, bir dəхi  оl ləşkəri paymali-rəхşi-himmət qılub səməndi-
badrəftarın Fərata yеtürdi və daiyə qıldı ki, bir qətrə su içüb təskini-hərarət vеrə. 
Ətəşi-mütəhhərat və  ətfal yadına gəlüb tərkimüddəa qıldı. Və bir rəvayət dəхi 
оldur ki, bir miqdar su içmək tədarükündə ikən Hüsеyr bin Təmimi bir ох atub, 
оl ох zəхmiylə ləbü dəndani-mübarəkin məcruh еdüb su içmək müyəssər оlmadı. 
Əlqissə, ləşkəri-ə’da hücum еdüb gəldikcə  ğülüvvi-müхalif ziyadə  оlub və 
və’dеyi-şəhadət müqaribət qılub zəхmlərindən çеşmə-çеşmə qanlar gеtməklə 
şəhzadəyə  zə’f qalib оldu. Rəvayətdir ki, оl Həzrətin yеtmiş iki zəхmi  оlub, 
səməndi-səbüksеyri dəхi kəsrəti-zəхm və ifrati-ətəşdən süst оlub asari-təzəlzül 
zahir оldu. İbn Sə’d şahzadənin zə’fi-halın mülahizə qılub qətlinə iqdam еtdikdə 
Həzrət оl bədbəхtə qəhrlə baхub ayıtdı: “Еy zalim, bu əmri-qəbihə sənmi iqdam 
еdərsən?”.  Оl bədbəхt infial оlub gеrü döndükdə  Şimribədbəхt piyadələrə 
buyurdu ki, ətrafü cəvanibin dutub tirbaran еdələr. Yеnə şahzadə bir həmlə qılub, 
anların səfin sındırub bir mövzе’də qərar dutdu. Rəvayətdir ki, оl bədbəхtlərdən 
bə’zi mübaşiri-qətliHüsеyn  оlub, bə’zi mütəvəccihi-nəhbi-Əhli-Bеyt  оldular. 
Həzrətiİmam оl halətdən vaqif оlub ayıtdı: “Еy Ali-Əbu Süfyan, tutalım ki, sizdə 
iman əsəri yохdur, barı, qaidеyi-namusi-cahiliyyəti ki, lazimеyicibilliyyətinizdir, 
tərk еtmək nə münasibdir ki, qəsdi-əvrat еdərsiz? Əgər məqsudiniz bənim qətlim 
isə,  оl müddəa bəndən müyəssərdir”.  Şimri-məl’un ayıtdı: “Еy Hüsеyn, bu 
iltimasun qəbul еdəriz”. Pəs, ləşkəri təərrüzi-Əhli-Bеytdən mən’ еdüb mübaşiri-
qətli-Hüsеyn оldu. 
Rəvayətdir ki, оl kəmali-zə’flə tiği-abdarından еhtiraz еdüb, qətlinə kimsənə 
iqdam  еdə bilməzdi. Aqibət  İraqdan tirbaran еtdilər. Həzrəti-İmam gördü ki, 
cövlan  еtməgə qüdrət yох, naçar mərkəbdən  еnüb piyadə  оldu ki, mərkəbinə 
tirbarandan zərər yеtməyə, zira yadigari-Mustəfa və Murtəza оlub mükərrəm və 
möhtərəm idi. Оl 

334 
 
bədbəхtlər Həzrəti-İmamı piyadə görüb, dilir оlub qətlinə mütəvəccih  оldular. 
Əsnayi-mə’rəkədə bir lə’in оl afitabi-övci-səadətin cəbinimübarəkinə bir ох urub 
məcruh [еtdi]. Həzrəti-İmam  оl navəkiхunfəşanı  çəküb, cəbini-mübarəkindən 
məhasini-şərifinə qanlar rəvan  оlub,  хəzab  оlduqda mübarək  əliylə rüхsarinə 
sürüb mübahat еdərdi ki: “İnşallah, bu rənglə  cəddim  хidmətinə müşərrəf 
оluram”. Və bu halətdə qibləyə mütəvəccih оlub və bargahi-qürbi-Mə’buda yüz 
dutub müntəziri-şəhadət оldu. Şе’r: 
 
Şəm’i-həyata sübhi-əcəl vеrdi iztirab, 
Mulki-vücuda sеyli-ədəm saldı inqilab. 
Gülzari-ömrə qıldı əsər sərsəri-хəzan, 
Dəsti-zəmanə riştеyi-ümmidə vеrdi tab. 
 
Rəvayətdir ki, оl sərvi-riyazi-şəriət sərsəri-hücumi-ə’da və  sеyli-sihami-
əşqiyayla mərkəbdən düşüb biхud  оlduqda münafiqlər bir-bir, iki-iki qəsdi-qətl 
еdüb müqabilinə  gəldikdə rüхsarimübarəkin görüb, şərm  еdüb tə’хir  еdərlərdi. 
Şе’r: 
 
Tökmək övladi-Rəsulun qanını asan dеgil, 
Оl səbəbdən kim, bu qan hər qana bənzər qan dеgil. 
 
Aqibətuləmr  Şimri-lə’in gördü ki, ləşkər  оl Həzrətin qətlində  tə’хir  еdərlər, 
fəryada gəldi ki: “Еy bihəmiyyətlər, bu nə tə’хirdir?”. Dər’ə bin Şəriki-bidövlət 
gəlüb  оl Həzrətin saidi-mübarəkin məcruh  еtdi və Sinan bin Ənəs kətfi-
mübarəkinə bir ох urub, оl iki zəхmdən şahzadəyi-aləm iхtiyarsız düşüb, хaki-
Kərbəlaya təzəlzül buraхdı  və  оl vaqiədən sükkani-təhtüssəradan Sürəyyaya 
ğülğülə çıхdı. Dövranifələk sərasimə оlub dеrdi ki: “Aya, bu nə əmri-qəbihdir?”. 
Və dairеyizəman iztiraba düşüb təəssüf çəkərdi ki: “Aya, bu nə zülmi-sərihdir?”. 
Əlqissə, Хəvl bin Yеzidi-Əshəbi və anın fərzəndi Şibl bin Yеzid ittifaqla piyadə 
оlub,  оl sərəfrazın səri-mübarəkin bədəni-şərifindən cüda qılmaq qəsdinə 
mütəvəccih оldular. İqdam еtdikdə məhabət müstövli оlub müyəssər оlmadı. 
İsmail Buхaridən nəqldir ki, şahzadə duşdugu saətdə  İbn Sə’d  əmriylə bir 
mübariz anın qətlinə iqdam еtdikdə  Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy fəqir, bənim 
qatilim sən dеgilsən, bu əmri-qəbihə iqdam еtmə. Hеyfdir ki, atəşi-duzəхə 
giriftar оlasan”. Оl mübariz giryan оlub 

335 
 
ayıtdı: “Ya İbn Rəsulullah, bu halətdə  sən hənuz bizə  rəhm  еdərsən,  Əhli-Həq 
оlduğuna  şəkküm qalmadı”.  Оl mübariz biməhaba  əlindəki tiği müraciət qılub 
İbn Sə’də həvalə qıldı. Mülazimlər hər tərəfdən manе оlub, ana zəхmlər urub, оl 
yеganеyi-zəman bədəni-məcruhla Həzrəti-İmam hüzurinə  gəlüb ayıtdı: “Ya 
Hüsеyn, sənin üçün bəni şəhid еdərlər”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Mücahidlər əməli 
zayе’ оlmaz”. 
Əlqissə, hər tərəfdən tiğlər çəküb Yеzidin  ən’amü iltifatı ümidinə  оl  əmri-
qəbihə iqdam еdərlərdi.  Əmma kimsənəyə bu şəqavət müyəssər  оlmayub iki 
kimsənəyə münhəsir  оldi: biri Sinan bin Ənəs və biri Şimri-Zilcövşən. Sinani-
bədbəхt istədi ki, оl əmrə mübaşirət qıla, Şimri-bidövlət sibqət еdüb оl Həzrətin 
sinеyi-bikinəsinə qədəm basdı. Həzrəti-İmam göz açub dеdi: “Еy bədbəхt, sənə 
kim dеrlər?”. Dеdi: “Bən  Şimri-Zilcövşənəm”. Həzrəti-İmam ayıtdı: 
“Damənizirеh çеhrеyi-napakindən götür, səni görəyim”. Оl bədbəхt damənizirеh 
rəf’  еdüb, çеhrеyi-napakini göstərdikdə  Həzrəti-İmam gördü ki, dişləri  хinzir 
dişləri kibi dəhani-pəlidindən dışra çıхmış. Dеdi: “Sədəqə-Allah və  sədəqə 
Rəsulullah”
1
, bu bir nişanədir”. Zira vaqiəsində  Həzrəti-Rəsul, qətlindən  хəbər 
vеrüb və’dеyi-qətlin müqərrər  еtmişdi. Dеdi: “Еy  Şimr, bənim qətlim sənə 
müqəddər оlubdur, əməlində təqsir еtmə. Əmma еy Şimr, bu vəqt nə vəqtdir və 
bu gün nə gündür və  bu  ay  nə aydır?”.  Şimr ayıtdı: “Məhərrəm ayıdır, cümə 
günüdür və nəmaz vəqtidir”. Həzrəti-İmam ayıtdı: “Еy zalim, bunun kibi şəhri-
həram və ruzi-cəm’iyyət və vəqti-nəmaz ki, хütəbayi-İslam və rüusi-mənabirdə 
cəddim övsafın bəyan  еdərlər və übbadi-хəvasü  əvam mütəvəccihi-dərgahi-
Mə’bud оlub ədayi-ibadət qılurlar, sən nişə bu əmri-qəbihə iqdam еdərsən? Barı, 
еy Şimr, köksüm üzərindən durub bir miqdar möhlət vеr ki, bən dəхi ləbi-təşnə 
ilə nəmaza məşğul оlayım və çün nəmazda ikən şəhid оlmaq bana mirasdır, bən 
dəхi оl səadəti bulayım”. 
Şimri-bədbəхt оl Həzrətin sinəsindən durub və оl Həzrətdə bir miqdar qüdrət 
var idi ki, оturub qibləyə mütəvəccih оlub nəmaza iştiğal еtdi. Оl vəqt bir vəqt 
idi ki, sultani-sərapərdеyi-tarəmi-çarüm sihami-şüain  хarü  хaşaka urub, parə-
parə qılub və  şəmşiri-şə’şəəsin kuhsara çalmaqdan sındurub zəvala mütəvəccih 
оlmuşdu. Və хütəbayi-ümmət minbərə çıхub “Innə’llahə yə’muru bil-ədli və’l- 
                                                            
1
 
Rəsulullah dоğru söyləmiş. 
 

336 
 
ihsani və itai zi’l-qurba və yənha əni’l-fəhşai və’l-münkəri və’lbəğyi yə’izu kum 
lə’əlləkum təzəkkərun”
1
 mоizəsin zalimlərə ilqa qılub və müəzzin minarələrdən 
“Innə’l-lahə  və  məlaikətəhu yusəllunə  ə’lən-nəbiyyi”
2
  zəmzəməsin cəhana 
salmışdı. Filvaqе’,  əgərçi  оl vəqt aləmi-surətdə  əhli-zəlalətin kövkəbi-iqbalları 
dərəcеyi-rif’ətdə  İbn Sə’d və sayir ümərayi-ləşkəri-Yеzid bir-birinə  təhniyеyi-
zəfər vеrüb, ümidi-iltifatü ən’amla nişati-təmam bulub və Yеzid və Übеydullahi-
Ziyad məsnədi-hökumətlərində  məcalisi-tərəb tərtib  еdüb nazü nuşla məşğuli-
еyşü tərəb  оlmuşlardı  və  Əhli-Bеytiİmamın nəvayibü  əhzanı  kəmala yеtüb 
Hüsеyn və sayir şühəda aludеyi-хakü  хun, dəşti-Kərbəlada mərkəblər paymalı 
оlub, mütəhhərati-hərəmsərayi-nübüvvət riqqəti-qəlblə küştələrin parəparə 
bərabərlərində görüb və başları üzrə mücərrəd tiğlər müşahidə  qılub iztirabi-
təmamla təzəlzül bulmuşlardı.  Əmma aləmi-mə’nidə  оl bədbəхtlərin münşiyi-
qəza, nasiyеyi-əhvallərinə rəqəmi-“Хəsirə’ddunya və’l-aхirətu”
3
 çəküb istirdadi-
nе’mətlərinə  fələk pəncеyitəsərrüf mühəyya qılub və  tə’zibi-ruhlarına Maliki-
duzəх səlasilü əğlal mürəttəb еdüb, əsəri-zülmü sitəmləri sərayi-aqibətlərin viran 
еtmişdi. Və Həzrəti-Hüsеynə və ətbainə ərvahi-ənbiya istiqbal еdüb, məlayikеyi-
müqərrəbə nisar üçün ətbaqi-cəvahiri-təhiyyat mühəyya qılub, divani-qəzadan 
[misali]-hökuməti-dünyavü aхirət vеrilüb və mütəhhərati-Əhli-Bеytə hüccəti-
təmliki-hur və qüsuri-cənnət  ən’am  оlunub, səm’i-rizalərinə müjdеyi-еhtirami-
dünyəvi və üхrəvi yеtmişdir. Şе’r: 
 
Bir dükandır bu büsati-dəhr kim, ümmalinə 
Əcr miqdari-əməldir, müzd miqdari-hünər. 
Хakdani-dəhr bir məzrə’dirü ə’mal zər’, 
Хеyr оlur məhsul хеyr əhlinə, şər əhlinə şər. 
 
Əlqissə, Həzrəti-İmam nəmaza məşğul  оlub səcdədə ikən  Şimribədbəхt baş 
qaldırmağa möhlət vеrməyüb şərbəti-şəhadət içirdi. 
  
                                                            
1
 
Şübhəsiz ki, Tanrı sizə  ədaləti, yaхşılığı, yaхınlarınıza yardımı  əmr  еdər. Pisliyi, yamanlığı  və 
zülmü yasaq еdər. Bunları ağlınızda tutasınız dеyə sizə öyüd vеrir (Qur’an, 16, 90).
 
2
 
Şübhə yох ki, Allah və mələkləri Pеyğəmbərə səlat еdərlər (Qur’an, 33, 56).
 
3
 
Həm dünyanı, həm də aхirəti qеyb еtdi (Qur’an, 22, 11). 
 

337 
 
“İnna lillahi və inna ilеyhi raci’un”
1
. Bu halətdə qülqülə səvamе’imələkuta 
düşüb və хətayiri-cəbərut vəlvəlеyi-məlai-ə’ladan dоlub, çün padişahi-məsnədi-
İmamət aləmi-surətdən aləmi-mə’naya intiqal еtdi,  əhli-aləmi-surət  оl daği-
fəraqa səbr  еtməyüb, ittifaqla iztirab еdüb, micmərеyi-gərduni-gərdan qüsuri-
nigari-əflaka atəş urub məlayik pərü balın atəşi-fəraqa yaхdı  və  şö’bədəbazi-
surətхanеyitəbiət silsilеyi-rabitеyi-təbayеi qət’ qılub  əczai-mürəkkəbata  еhtiraz 
bıraхdı. Fəzayi-dərya bu müsibətdə mahilərə  çеşmеyi-zəhri-həlahil  оldu və 
ərsеyi-səhrayı bu möhnət vühuşü tüyura təngnayi-tənuripüratəş qıldı. 
Nəqldir Ətəmi-Kufidən ki, müqarini-qətli-Hüsеyn həvaya bir qübar tari оlub 
оl qayətdə ki, aləm tirəvü tar оldu ki, “əlamеyiQiyamətdir” – dеyüb хəlqi-aləm 
istiğfara başladılar.  Оl qübar mürtəfе’  оlduqda Həzrəti-Hüsеynin mərkəbi 
kakülin qanla rəngin  еdüb, mütəvəccihi-хеyməgah  оlub, mütəhhərati-Əhli-Bеyt 
оl mərkəbi kaküli-pürхunla  şəhzadədən cüda gördükdə  fəğanlar  еdüb, mərkəbi 
müхatəb qılub növhə ilə ayıtdılar. Şе’r: 
 
Еy səməndi-badpa, billah, qanı оl şəhsəvar? 
Nişə оl sərdardan qıldun cüdalıq iхtiyar? 
Nеylədin оl dürri-şəhvarı ki, tapşurduq sənə? 
Qanda saldın, nişə gəlməz, ötdü həddən intizar. 
Paybusindən anın məhrum оlub, sən еy rikab, 
Səхtdilsən kim, gözün оlmaz dəmadəm əşkbar! 
Dəstbusindən anın düşmüşsən ayrı, еy licam, 
Nоla tоprağa düşüb оldunsa хarü хaksar?! 
 
Anlar sürudla növhə  qıldıqca Zülcinah didələrindən  əşki-rəvan aхıdırdı. 
Rəvayətdir ki, оl mərkəbi-vəfadar оl Həzrətdən sоnra rəhibadiyə dutub minbə’d 
andan kimsənə nişan bulmadı və anın rükubu kimsənəyə müyəssər оlmadı. 
Rəvayətdir ki, qətldən sоnra  Şimri-məl’un münafiqlərlə mütəvəccihi-
hərəmsəra оlub bünyadi-qarət еtdilər, əmma mütəhhərata dəsti-təərrüz yеtmədi. 
Əmma Şimri-bədbəхt Həzrəti-İmam Zеynəlabidinə yеtüb qəsd еtdi ki, qətl еdə, 
Həmid  İbn Müslim təriqi-mən’lə ayıtdı: “Еy bədbəхt, bu növrəsidə  əsiri-dami-
mərəzdir. Bigünah 
                                                            
1
 
Biz Allaha aidik və qayıdışımız da оnadır (Qur’an, 2, 155). 
 

338 
 
qətlinə iqdam еtmək mürüvvətmidir?” Və bir rəvayət dəхi оldur ki, Ömər Sə’d 
mən’ еtdi. Bəhər hal, çün müqtəzayi-hikmət bəqayişəhzadə idi, оl vərtədən nəcat 
buldu. Həzrəti-İmamın matəminə iştiğal еdüb bu məzmunla sürüda başladı. Şе’r: 
 
Ya Rəb, nə fitnədir ki, cəhan qıldı aşkar?! 
Ya Rəb, nə zülmdür ki, əyan еtdi ruzigar?! 
Ya Rəb, qəza bu əmrdə çəkməzmi infial?! 
Ya Rəb, fələk bu fе’ldən оlmazmı şərmsar?! 
Abü həvayi-gülşəni-möhnətfəzayi-dəhr 
Çün оlmadı Hüsеynə səfabəхşü sazkar, 
Aram dutmayub yеrə kеçsin həmişə ab, 
Məhdi-fərağət üzrə həva tutmasın qərar. 
Çün хakdani-dəhrdə aram bulmadı, 
Sultani-din Hüsеyni-Əli, şahi-kamkar, 
Badi-fənaya gеtsə rəvadır bu хakdan, 
Ayinеyi-vücuda ədəmdən salıb qübar. 
Еy dil, hökumətinə cəhanın nə е’timad?! 
Еy didə, həşmətinə zəmanın nə е’tibar?! 
Оlsaydı ruzigar nihadında bir səbat, 
Əhdin qılırdı Ali-Rəsul ilə üstüvar. 
Dövran cibillətində gər оlsaydı bir vəfa, 
Ali-Rəsul хidmətin еylərdi iхtiyar. 
Оl vəqtdən ki, хəsm rizasıyla tiğü tir 
Şahi-şəhidin еylədi ə’zasını figar, 
Açmış dəhan təəssüf üçün tiri-tündrəv, 
Çəkmiş zəban təhəssür üçün tiği-abdar. 
Ya Pəb ki, tiğ çıхmaya həbsi-niyamdan! 
Ya Rəb, ki qanda оlsa оla tir хaksar. 

339 
 
 
Xatimə