Mehnat bozori tartibga solishning hududiy asoslari



Yüklə 0,91 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/7
tarix24.04.2020
ölçüsü0,91 Mb.
#30971
1   2   3   4   5   6   7
mehnat bozori tartibga solishning hududiy asoslari


2.2.2-jadval 

Samarqand viloyatida bandlikka ko’maklashish markazlari orqali ishga 

joylashtirilgan ishsiz aholi soni 

Ko’rsatkichlar 

2008 y. 

2009 y. 

2010 y 

2011 y. 

2012 y. 

2008-2012 

y.y.da 

o’sish, 

(%) 

BKMga murojaat qilganlar, 

jami 

63880 


64355 

73021 


76287 

72721 


113,8 

Ish bilan ta’minlangan 

58636 

59020 


65412 

68360 


67303 

114,8 


Ish bilan ta’minlanganlar 

ulushi (% da) 

91,8 

91,7 


89,6 

89,7 


92,5 

Manba:  Samarqand  viloyat  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  Bosh  boshqarmasi 



ma’lumotlari asosida tuzilgan. 

 

Samarqand  viloyatida  bandlikka  ko’maklashish  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza 



qilish  Markazlariga  murojaat  qilganlar  2008  yil  davomida  63880  kishini  tashkil 

qilgan bo’lsa, 2012 yilga kelib bu ko’rsatkich 72721 kishiga o’sgan yoki mos davrga 

nisbatan  113,8  %ga  o’sish  tendensiyasiga  ega  hisoblanadi.  Tahlil  natijalariga 

qaraganda,  tuman  (shahar)  bandlikka  ko’maklashish  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza 

qilish  Markazlariga  murojaat  qilganlarning  ish  bilan  ta’minlanganlari  ulushi  ham 

o’sib  bormoqda.  2008  yilda  tuman  (shahar)  bandlikka  ko’maklashish  va  aholini 

ijtimoiy  muhofaza  qilish  Markazlariga  murojaat  qilganlarning  ish  bilan 


                                

 

 



44 

ta’minlanganlari  58636  kishi  bo’lsa,  2012  yilda  67303  kishini  tashkil  qilgan,  2012 

yilda  2008  yilga  nisbatan  114,8  %ga  o’sgan.  Samarqand  viloyatida  bandlikka 

ko’maklashish  markazlari  orqali  ishga  joylashganlar  ulushi  2008  yilda  91,8  %ni 

tashkil etgan bo’lsa, 2012 yilga kelib bu ko’rsatkich 92,5 %dan iborat bo’lgan (2.2-

jadval). 

Ishsizlarni  kasbga  tayyorlash  va  qayta  tayyorlash  tizimida  yangi  yo’nalish 

bo’lib,  ish  beruvchilarning  talablariga  muvofiq  maqsadli  o’qitish  va  konkret  ish 

o’rinlari bo’yicha alohida kasblarga o’qitish hisoblanadi. Bunda korxonalarga kerakli 

mutaxassislarni  tayyorlashda  kasbga  o’qitish  xizmati  oldida  buyurtmachi  sifatida 

chiqadilar.  SHuningdek, buyurtmachi  korxonalar  o’zlarining  ishchi-xodimlari  uchun 

o’quv  dasturlari  tayyorlash,  qayta  tayyorlash  kurslarini  o’tish,  maqsadli  o’qitishni 

tashkil etish, malaka oshirish maqsadlarida buyurtmalar berishlari mumkin. 

Samarqand  viloyati  bo’yicha  2008-2012  yillar  davomida  «Aholini  ish  bilan 

ta’minlash Dasturi»ning bajarilishi quyidagi jadvalda ko’rsatib o’tilgan (2.3-jadval).  

2.3-jadvaldan ko’rinib turibdiki,  Samarqand viloyatida 2008-2012 yillar mobaynida 

jami davlat ish bilan banlik xizmati organlariga murojaat qilganlar hissasi 113,8 %ga 

oshgan.  SHuningdek,  tuman  (shahar)  bandlikka  ko’maklashish  va  aholini  ijtimoiy 

muhofaza  qilish  markazlarining  yo’llanmasi  bilan  ishga  joylashganlar  bu  davrlar 

mobaynida 114,8 %ga o’sgan. Viloyatda 2008 yilda davlat ish bilan bandlik xizmati 

orqali ishga joylashganlar hissasi jami ish so’rab murojaat qilganlarga nisbatan 91,8 

%  ni  tashkil  etgan  bo’lsa,  bu  ko’rsatkich  2012  yilga  kelib  92,5  %ni  tashkil  etgan. 

Ishga  joylashganlar  hissasining    ish  so’rab  murojaat  qilganlarga  nisbatan  bu  davrlar 

oralig’ida  o’sib  borish tendensiyasi  ko’zatildi.  Bunday  o’zgarishlar  asosan  yangi va 

qo’shimcha ish o’rinlarining yaratilishi hisobiga amalga oshirilgan. Ishsiz maqomini 

olganlar    hissasi  2012  yilda  2008  yilgan  nisbatan  tegishli  ravishda  o’sish 

tendensiyasiga ega. Bu ko’rsatkichlar mos davrlarga nisbatan 110,8 % tashkil etgan.  

2008-2012 yillar davomida ishsizlik nafaqasini olganlar miqdori keskin tushish 

tendensiyasi  sodir  bo’lgan.  2012  yil  davomida  Samarqand  viloyatida  ishsizlik 

nafaqasini olganlar soni 36 kishini tashkil qilgan yoki 2012 yilda 2008 yilga nisbatan 



                                

 

 



45 

98,2 % ga keskin kamaygan. Bunga sabab ish so’rab murojaat qilganlarning aksariyat 

qismini ishga joylashtirilganligi, ayrimlarining jamoat ishlariga jalb qilinganligi yoki 

malakasini  oshirish,  qayta  kasbga  tayyorlashlardan  o’tkazilganlarning  miqdori 

o’sganligi bilan izohlanadi. Mahallalar tomonidan haq to’lanadigan jamoat ishlariga 

jalb  qilinganlar  soni  2008  yilda  2462  kishini  tashkil  qilgan  bo’lsa,  2012  yilda  4215 

kishiga yetgan. Bu ko’rsatkich 2012 yilda 2008 yilga nisbatan 71,2 %ga oshgan.  

SHuningdek,  qayta  tayyorlash  va  malakasini  oshirishdan,  qayta  kasbiy 

tayyorgarlikdan  o’tganlar  miqdori  ham  2012-2008  yillarda  1065  va  841  kishiga 

yetgan  yoki  126,6  %ga  ortgan.  Ish  bilan  ta’minlashga  ko’maklashuvchi  davlat  ish 

bilan  bandlik  jamg’armasining  passiv  yo’nalishlariga  sarflanishining    tejalishi  ish 

bilan 


ta’minlashning 

faol 


yo’nalishlariga 

sarflanadigan 

mablag’larni 

moliyalashtirishni kengaytirish uchun manba bo’lib hisoblanadi. 



2.2.3- jadval 

Samarqand viloyatida “Aholini ish bilan ta’minlash hududiy Dasturi”ning 

bajarilishi (kishi hisobida) 

 

Ko’rsatkichlar 



 

2008 


y. 

 

 



2009 

y. 


 

 

2010 



y. 

 

2011 



y. 

2012 


y. 

2008-2012 

y.y.da 

o’sish, (%) 



BKM ga ish so’rab 

murojaat qilganlar 

63880 

64355 


73021 

76287 


72721 

113,8 


BKM lar yo’llanmasi 

bilan ishga 

joylashganlar 

58636 


59020 

65412 


68360 

67303 


114,8 

Ishsiz maqomini 

olganlar 

4797 


5051 

7609 


6813 

5316 


110,8 

Kasbga o’qitish va 

malakasini oshirishga 

yo’naltirilganlar 

841 

652 


1056 

1125 


1065 

126,6 


Haq to’lanadigan 

jamoat ishlariga 

yo’naltirilgan 

2462 


3245 

5500 


5609 

4215 


171,2 

Ishsizlik nafaqasi 

tayinlanganlar 

1971 


1154 

1053 


1116 

36 


-  98,2 

Korxonalarda mavjud 

bo’sh ish o’rinlari 

1396 


3582 

2690 


2763 

6831 


4,9 marta  

Manba:  Samarqand  viloyat  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  Bosh 

boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan. 

 


                                

 

 



46 

Bularning  hammasi  mehnat  bozoridagi  ijtimoiy-iqtisodiy  munosabatlarni 

tartibga  solishning  yangi,  samarali  hududiy  usullarini,  ularni  mehnat  resurslari 

ortiqcha va yetishmaydigan hududlarga bo’lgan holda, tadqiq etishni talab qilmoqda. 

Ishchi kuchlariga talabni oshirishni agrosanoat majmuining mehnat resurslarini 

qayta  taqsimlashdan  manfaatdor  tarmoqlarida  ish  joylarini  yaratish  hamda 

mavjudlarini qayta ta’mirlash va yangi zamonaviy kasblarni egallashga sarmoyalarni 

to’g’ridan-to’g’ri  jalb  etish  orqali  tartibga  solish  mumkin.  Dotasiyalar,  subsidiyalar 

va  kreditlarni  agrosanoat  majmuidagi  korxonalarni,  ayniqsa,  qayta  ishlash 

korxonalarini  qurish,  texnik  jihatdan  qayt  aqurollntirish  va  rekonstruksiyalashga, 

shaxsiy  mehnatfaoliyatini  rivojlantirish  yo’li  bilan  ximat  ko’rsatish  sohasini 

kengaytirishga,  shuningdek,  ko’p  bolali  ayollar.  Mehnatga  layoqatli  pensionerlar, 

nogironlar, o’smirlar va boshqalarga mos ish joylarini vujuga keltirishga yo’naltirish 

maqsadga muvofiq. SHu tariqa ortiqcha mehnat resurrslarini yuqorida aytib o’tilgan 

tarmoqlarga va ayrim maxsus ish joylariga jalb etish, ayni paytda ishchi kuchlarining 

kasbiy va malaka tarkibiga bevosita ta’sir o’tkazish mumkin. 



2.2.4-jadval



2012 yil davomida Samarqand viloyatida yaratilgan yangi ish o’rinlari (kishi) 

Tuman 

Ish o’rinlarini tashkil etish 

Dastur  


Amalda  

Samarqand sh 



13 417 

13454 


100,3 

Kattaqo’rg’on sh 

2 300 

2310 


100,4 

Oqdaryo 


4 200 

4228 


100,7 

Bulung’ur  

5 500 

5510 


100,2 

Jomboy  


4 350 

4358 


100,2 

Ishtixon  

5 850 

5880 


100,5 

Kattaqo’rg’on  

5 590 

5606 


100,3 

Qo’shrabod  

3 700 

3715 


100,4 

Narpay  


5 350 

5370 


100,4 

Payariq  

6 300 

6358 


100,9 

Paxtachi  

4 650 

4652 


100,0 

Pastdarg’om  

6 050 

6099 


100,8 

Samarqand  

7 350 

7376 


100,4 

Nurobod  

4 350 

4401 


101,2 

Urgut  


9 850 

9887 


100,4 

Tayloq  


4 620 

4639 


100,4 

JAMI 

93 427 

93843 

100,4 

Manba:  Samarqand  viloyat  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  Bosh 

boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan. 

                                

 

 



47 

2.2.4-jadval  ma’lumotlari  tahlil  qilinganda,  2012  yil  davomida  Samarqand 

viloyati  bo’yicha  jami  “Aholini  ish  bilan  bandligini  ta’minlash  Dasturi”ga  muvofiq 

jami  93427  ta  yangi  ish  o’rinlari  barpo  etilishi  ko’zda  tutilgan  bo’lsa,  amalda  esa 

93843  ta  yangi  ish  o’rinlari  yaratilgan.  Yangi  yaratilgan  ish  o’rinlari  Dasturga 

nisbatan 100,4 %ga ortiq yaratilgan. Viloyatda yaratilgan yangi ish o’rinlarining eng 

ko’  ulushi  Nurobod  (101,2  %),  Payariq  (100,9  %),  Pastdarg’om  (100,8  %)  hamda 

Oqdaryo (100,7 %) tumanlari hissasiga to’g’ri keladi (2.5-jadval). 

Muvaqqat  ish  joylarini  yaratish  va  mulkchilikning  turli  shakllarini 

rivojlantirish,  aholi  bandligini  oshirishning  jng  muhim  yo’nalashlaridan  biri.  U 

korxonalarning 

iqtisodiy 

manfaatdorligini 

oshirish, 

byudjet  to’lovlari  va 

xodimlarning  vaqtincha  va  qisman  bandligi  uchun  ijtimoiy  sug’urta  badallarini 

kamaytirish,  ularni  ishga  qabul  qilish  jarayonini  yengillatish,  bandlikning 

noan’anaviy  shakllarini  tashkil  etish  bilan  bog’liq  sarf-xarajatlarini  to’lash  chora-

tadbirlar yordamida amalga oshiriladi

Hozirgi  shart-sharoitlarda  mehnat  byurosiga  ishchi  kuchlari  taklifini  mutloq 

ko’paytirishga qayta ishlash sanoati va xizmat ko’rsatish tarmoqlari va shoxobchalari 

hamda  shaxsiy mehnat faoliyati sohalarining rivoji jiddiy to’siq bo’lishi mumkin. 



2.2.5-jadval. 

Samarqand viloyati bo’yicha bandlik organlari tomonidan ishga 

joylashtirilgan ishsizlarning yoshi to’g’risida ma’lumot 

 

Yillar 



2008 

2009 


2010 

2011 


2012 

2008-2012 

y.y.da 

o’sish, (%) 



18 yoshgacha 

bo’lganlar 

Jami 

1027 


1110 

1283 


1367 

1486 


144,7 

SHundan, qishloq 

joylarida 

941 

1006 


1283 

1367 


1318 

140,1 


18 yoshdan 

29 yoshgacha 

bo’lganlar 

Jami 


28686 

31017 


40492 

39554 


41502 

144,7 


SHundan, qishloq 

joylarida 

26273 

28105 


34941 

33014 


36816 

140,1 


30 yoshdan 

50 yoshgacha 

bo’lganlar 

Jami 


17537 

18963 


17246 

23349 


25372 

144,7 


SHundan, qishloq 

joylarida 

16063 

17182 


17246 

23349 


22508 

140,1 


50 yoshdan 

yuqori 


yoshdagilar 

Jami 


48 



1142 



SHundan, qishloq 

joylarida 



24 



1027 



Manba:  Samarqand  viloyat  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  Bosh 

boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan. 

                                

 

 



48 

2.2.5-jadval  ma’lumotlariga  ko’ra,  2012  yilda  Samarqand  viloyatida  ish 

axtaruvchi  fuqarolarni  ishga  joylashtirish  ulushi  har  yili  oshib  bormoqda.  Ular  yosh 

tarkibi  bo’yicha  tahlil  qilinganda  fuqarolarni  ishga  joylashtirish  tahlil  etilayotgan 

davrlar  oralig’ida  barchasi  144,7%  o’sishga  ega  bo’lgan,  shundan  qishloq  joylarida 

esa  140,1% ortgan.  

Hozirgi  kunda  mamlakatimiz  iqtisodiyotining  oldida  turgan,  ustuvor 

vazifalardan biri mehnat bozorini samarali shakllantirish hamda ishchi kuchiga talab 

va taklif o’rtasida muvozanatga erishishdir. Mehnat bozorida, ishchi kuchiga talab va 

taklif  nisbatlarining  nomutanosibligining  ijtimoiy-iqtisodiy  oqibatlarini  yumshatish 

zaruriyati, uni tartibga solishning samarali iqtisodiy mexanizmini takomillashtirishni 

taqozo etmoqda.  

 

Iqtisodiyotning  innovasion  modeli  rivojlanishi  sharoitida,  aholini  ish  bilan 



bandligi  muammolari  davlat  ijtimoy-iqtisodiy  siyosatida  ham  yetakchi  rol  o’ynaydi. 

Ish  bilan  bandlik  nafaqat,  jamiyat  taraqqiyotining  asosi,  iqtisodiy  rivojlanish  va 

makroiqtisodiy  barqarorlik  omili,  balki  ijtimoiy  ishlab  chiqarishning  elementi,  aholi 

turmush  sifati  oshishi  hamda  inson  salohiyati  rivojlanishining  shart-sharoiti 

hisoblanadi. 

Samarqand viloyatda mehnat resurslari salmog’i, 2007 yilda 1662,4 ming kishi 

bo’lib,  2012  yilda  1939,0  ming  kishini  tashkil  etdi.  Bu  ko’rsatkich  2007  yilga 

nisbatan  2012  yilda  16,6  %ga  o’sgan.  Ish  bilan  band  bo’lgan  aholi  soni  2007  yilda 

1115,7 ming kishi, 2012 yilda 1382,2 ming kishiga yetgan yoki mos davrga nisbatan 

23,9 %ga o’sishi kuzatildi (2.2.2-rasm).  



                                

 

 



49 

1662,4

1115,7

1698,2

1141,5

1720,1

1160,8

1742,3

1229,9

1794,6

1271

1939

1382,2

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

2007 й.

2008 й.

2009 й.

2010 й.

2011 й.

2012 й.

Меҳнат ресурслари

Иш билан банд бўлганлар

2.

2.2.2-rasm.  2007-2012  yillar  davomida  Samarqand  viloyatining  mehnat 



resurslari va ish bilan band bo’lganlar miqdori (ming kishi) 

 

Manba: Samarqand viloyati Davlat statistika Bosh boshqarmasi ma’lumotlari.  

 

Samarqand  viloyatida  ishsizlik  darajasi  2007  yilda  5,4  %,  2012  yilda  esa  4,6 



%ga  teng  bo’lib,  ko’rilayotgan  davrda  bu  ko’rsatkich  pasayish  tendensiyasiga  ega 

bo’lgan  (2.2.3-rasm).  Viloyat  iqtisodiyotida,  ishsizlik  darajasining  pasayib  borishi, 

samarali ijtimoiy siyosat yuritilayotganligidan dalolat beradi. 

5,4

5,1

4,0

4,8

4,7

4,6

0

1

2

3

4

5

6

2007 й.   2008 й.

2009 й.

2010 й.

2011 й.

2012 й.

Ишсизлик даражаси (%)

 

 



2.2.3-rasm. 2007-2012 yillar davomida Samarqand viloyatida ishsizlik 

darajasining o’zgarishi (%da) 

Manba: Samarqand viloyati Davlat statistika Bosh boshqarmasi ma’lumotlari. 

                                

 

 



50 

 

Ma’lumki,  aholi  turmush  darajasi  va  sifati  davlat  ijtimoiy-iqtisodiy  siyosatida 



eng  muhim  mezon  hisoblanadi.  Uni  oshirib  borish  ijtimoiy  rivojlanishning  asosiy 

maqsadidir.  Bu  borada  respublikamizda  yalpi  ichki  mahsulot  ishlab  chiqarishni 

yuqori  sur’atlarda  barqaror  o’sib  borishi,  byudjet  sohasi  xodimlarining  ish  haqi, 

pensiya,  nafaqa  va  stipendiyalar  miqdorining  muntazam  qayta  ko’rib  chiqilishi, 

ta’lim,  sog’liqni  saqlash  va  ilm-fan  sohalari  xizmatchilarining  mehnatini 

rag’batlantirish,  aholi  turmush  darajasini  tubdan  yaxshilashga  qaratilgan  chora-

tadbirlar  keyingi  yillarda  xalqimizning  turmush  darajasi  va  sifatini  izchil  oshib 

borishini ta’minladi. 



2.2.6-jadval. 

2012 yilda Samarqand viloyatida bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy 

muhofaza qilish Markazlariga murojaat qilganlar 

№ 

SHaxar va tumanlar nomi 



Bandlikka kumaklashish 

markazlariga ish surab murojaat kildi 

Bandlikka kumaklashish markazi 

yullanmalari bilan ishga joylashdi 

Dastur 

yillik 


Amalda 

12 oyda 


Dastur 


yillik 

Amalda 


12 oyda 



Samarkand shaxar 

7 200 


6 444 

89,5 


6 000 

6 020 


100,3 

K kurgon shaxar 



2 280 

1 811 


79,4 

2 030 


1 670 

82,3 


Okdare tumani 

3 955 

3 968 


100,3 

3 650 


3 661 

100,3 


Bulungur tumani 

3 985 

3 985 


100,0 

3 650 


3 684 

100,9 


Jomboy tumani 

3 990 

4 000 


100,3 

3 650 


3 660 

100,3 


Ishtixon tumani 

4 787 

4 787 


100,0 

4 400 


4 404 

100,1 


K kurgon tumani 

4 985 

4 987 


100,0 

4 500 


4 526 

100,6 


Kushrabod tumani 

3 280 

3 286 


100,2 

3 000 


3 005 

100,2 


Narpay tumani 

3 890 

3 890 


100,0 

3 500 


3 775 

107,9 


10 

Payarik tumani 

5 500 

5 510 


100,2 

5 000 


5 028 

100,6 


11 

Paxtachi tumani 

3 940 

3 969 


100,7 

3 600 


3 601 

100,0 


12 

Pastdargom tumani 

5 550 

5 770 


104,0 

5 000 


5 220 

104,4 


13 

Samarkand tumani 

5 550 

5 406 


97,4 

5 000 


5 021 

100,4 


14 

Nurobod tumani 

4 270 

4 270 


100,0 

4 000 


4 000 

100,0 


15 

Urgut tumani 

7 120 

6 779 


95,2 

6 500 


6 501 

100,0 


16 

Taylok tumani 

3 855 

3 859 


100,1 

3 520 


3 527 

100,2 


VILOYaT JAMI 

74 137 

72 721 

98,1 

67 000 

67 303 

100,5 

Manba:  Samarqand  viloyat  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  Bosh 

boshqarmasi ma’lumotlari asosida

 

 


                                

 

 



51 

2012 yilda Samarqand viloyatida Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy 

muhofaza  qilish  Markazlariga  murojaat  qiladiganlar  miqdori  74137  kishini  tashkil 

qilishi  prognoz  qilingan  edi,  ammo  davlat  ish  bilan  bandlik  xizmati  organlariga 

72721  kishi  mrojaat  qilgan  yoki  ularning  98,1  %  gina  murojaat  etgan.  Ushbu 

murojaat  etganlarning  ushbu  davrda  dastur  bo’yicha  67000  nafari  ish  bilan 

ta’minlanishi lozim bo’lsa, amalda 67303 kishi ish bilan ta’minlab qo’yilgan. 

Samarqand viloyatida aholining bandligi va daromadlarining barqaror o’sishini 

ta’minlashga  doir  vazifalarini  hal  etish  borasida  ham  izchil  chora-tadbirlar  amalga 

oshirilgan.  Prezidentimizning  yuqoridagi  qaroriga  asosan  aholiga,  ayniqsa,  qishloq 

aholisiga,  O’zbekiston  respublikasi  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muxofaza  qilish 

vazirligi huzuridagi aholi bandligini rivojlantirish jamg’armasi mablag’lari hisobidan 

shu soha bilan shug’ullanadigan tadbirkorlik subyektlariga imtiyozli kreditlar ajratish 

va shu asosda aholining bandlik darajasini oshirish vazifasi ham yuklatilgan edi. Bu 

borada, viloyatda kichik korxonalar va mikrofirmalarda yangi ish joylarini yaratish va 

aholini  ish  bilan  bandligini  ta’minlashga  jiddiy  e’tibor  qaratilgan.2012  yilda  aholini 

ish bilan bandligini ta’minlash hududiy dasturiga binoan xizmat ko’rsatish va servis 

sohasida  18580  ta  yangi  ish  o’rni  yaratilish  rejalashtirilgan  bo’lsa,  amalda  esa 

18643ta yangi ish o’rinlari yaratilgan bo’lib, reja ko’rsatkichi 100,3% ga (63ta) ortig’i 

bilan bajarilishiga erishilgan (2.2.7-jadval). 



Yüklə 0,91 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin