Mehnat bozori tartibga solishning hududiy asoslari
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SOLISHNING IJTIMOIY-IQTISODIY KO’RSATKICHLARI TAHLILI 2.1. Samarqand viloyatida mehnat bozorining rivojlanish ta’sir etuvchi omillar tasnifi
- Davlat ish bilan bandlik xizmati
- 2.1.1-rasm. Mehnat bozorida ishchi kuchi raqobatbardoshligi va uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga ta’siri.
|
23 1.3. Mehnat bozorini tartibga solishda davlatning roli va uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati O’zbekiston Respublikasi Perezidentining 6 aprel 2007 yildagi 616-sonli qaroriga asosan, mehnat bozorining samarali ishlashi va tartibga solinishi O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining eng muhim vazifalari deb hisoblangan va unga ko’ra ushbu vazirlikning zimmasiga quyidagilar yuklatilgan: - mintaqalar bo’yicha mehnat bozorini shakllantirishda samarali siyosatni amalga oshirish, demografik omillarni, iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish va tarkibiy qayta tashkil etishning istiqbolli yo’nalishlarini e’tiborga olgan holda bandlikning yangi shakllarini keng tatbiq etish hisobiga aholi bandligining o’sishini ta’minlash; - demografik o’zgarishlar va kadrlarning kasbiy tayyorgarligi bilan bog’liq o’zgarib borayotgan talablarni hisobga olgan holda mehnat, ish bilan bandlik va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash sohasidagi qonun hujjatlarini ishlab chiqish va yanada takomillashtirish bo’yicha takliflar kiritish; - ishga joylashishga muhtoj, ish bilan band bo’lmagan aholiga kasbiy qayta tayyorlash va ishga joylashtirish bo’yicha sifatli xizmatlar ko’rsatish; - aholining ehtiyojmand toifalarini ijtimoiy himoya qilish bo’yicha amaliy chora-tadbirlarning amalga oshirilishini ta’minlash, kamxarj oilalar, nogironlar va yolg’iz keksalarga yordam ko’rsatishda tabaqalashtirilgan tarzda va aniq yondashuvni kuchaytirish; - mehnat, bandlik va aholini ijtimoiy muhofaza hilish sohasidagi qonun hujjatlari talablariga rioya etilishi ustidan qattiq nazoratni amalga oshirish, mehnat munosabatlarini moddiy rag’batlantirish va mehnatni muhofaza qilish mexanizmlarini takomillashtirish chora-tadbirlarini ishlab chiqish. Mehnat bozori faol siyosat olib borishning eng samarali yo’nalishlaridan biri mehnat bozorining eng muhim instituti bo’lgan ish bilan bandlikning ixtisoslashgan
24 umummilliy xizmatidir. Uning asosiy vazifasi mehnat bozori haqidagi axborotning tarqalishi hisobiga uning samaradorligini oshirishdan iboratdir. U, birinchidan, ishsizlarning bo’sh ish o’rinlari qidirishlariga, tadbirkorlarning xodimlar qidirishlariga sarf etiladigan vaqtni qisqartirishni ta’minlaydi, ikkinchidan, ish beruvchilarning o’z talablariga eng ko’p darajada mos keladigan xodimlar yollashiga yordam beradi, xodimlarga esa mehnat sharoitlari va ish haqi darajasi muvofiq keladigan ish joyini topishlariga imkon beradi. Bundan tashqari, ish bilan bandlik xizmati vazifalariga quyidagilar kiradi: ish qidiruvchilarga kasblar bo’yicha maslahatlar berish va ishsizlarni yangi mutaxassisliklar bo’yicha o’qitish; nogironlar, yoshlar, harbiy xizmatdan bo’shab kelgan yoshlar va fuqarolarning ijtimoiy jihatdan himoya qilinishga muhtoj bo’lgan boshqa guruhlari uchun ish joylarini band qilib qo’yish; ish kuchuni hududlar bo’yicha qayta taqsimlash; oddiy yo’l bilan ishga kira olmaydigan fuqarolarning (ko’p bolali va yolg’iz ota-onalarning) ish bilan bandligiga qo’maklashish uchun ish o’rinlarini qo’llab-quvvatlash; ishsizlarning tadbirkorlik va mustaqil faoliyati bilan shug’ullanishlariga yordam ko’rsatish; ommaviy ishdan bo’shatishlarni to’xtatib qolish uchun kompensasiya to’lovlarini amalga oshirish. Respublikamizda davlat ish bilan bandlik xizmati 1991 yilda tashkil etilgan edi. Ish bilan bandlik xizmati ishining asosiy tamoyillarixalqaro tajribaga mos keladi. Masalan, aholining ish bilan bandligi to’g’risidagi qonunga ko’ra davlat fuqarolariga o’zlari uchun mos keladigan ish tanlashda va ishga joylashda bepul yordam ko’rsatadi, ishsizlarga bepul ta’lim olish imkoniyati yaratib beriladi, yangi kasbga o’qiyotgan vaqtda stipendiya to’lanadi, haq to’lanadigan jamoat ishlarida qatnashish imkoni beriladi, ishsiz fuqarolar daromadlarini qo’llab-quvvatlash siyosati amalga oshiriladi. Ish bilan bandlik xizmati murojaat qilgan mehnatkashlarga va ish beruvchilarga ishga ega bo’lish imkoniyati haqida va ish kuchi bilan ta’minlash to’g’risida, biror kasb egallashni istaydigan fuqarolarga qo’yiladigan talablar haqida axborotlar beriladi; fuqarolarning o’zlariga mos keladigan ish topishlarida, ish beruvchilarga esa zarur xodimlar tanlashda ko’maklashadi. Ish bilan xizmati ish
25 beruvchilarga yoshlar, nogironlar, yolg’iz va ko’p bolali ota-onalar uchun ish o’rinlari saqlash va yaratish dasturlarini qo’llab-quvvatlashni kafolatlaydi. Sanoati rivojlangan mamlakatlardagi ishga joylashtirish byurolari kabi respublika ish bilan bandlik xizmati organlari ish o’rinlarini taklif qilish va ish kuchiga bo’lgan talab va taklif to’g’risidagi statistik ma’lumotlarni, axborot materiallarini e’lon qilib borishni ta’minlaydilar. SHuning uchun dunyodagi barcha mamlakatlarda ishsizlar va ishsiz qolish xavfi ostida turgan xodimlarning kasb tayyorgarligi va ularni qayta tayyorlashdan iborat turli-tuman dasturlarni ishlab chiqish tajriba qilib ko’rilayotir. Bunda mazkur dasturlar birinchi navbatda oldingi kasb malakasi iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarga, ishchi o’rinlarining yangi kasbiy tuzilishiga javob bermaydigan kishilarga, shuningdek, aholining zaif himoyalangan qismiga (hozircha zarur kasbiy tayyorgarlikka ega bo’lmagan yoshlarga, mehnat bozoriga qaytishga qaror qilagn ayollarga; kasbga yo’naltirishga ehtiyoj sezadigan nogironlar va boshqalarga) qaratilgan. Ko’pincha ta’lim olish uchun nomzodlarni davlat ish bilan bandlik xizmati aniqlaydi. Kasb tayyorgarligi va qayta tayyorlov dasturlari davlat, tadbirkorlar va kasaba uyushmalarining ishtirokida ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Bu dasturlarning bevosita tashkilotchisi ko’pincha davlat ish bilan bandlik xizmati hisoblanadi, u markazlar va o’quv kurslarining maxsus tashkil etilgan shahobchalarda, shuningdek, o’quv yurtlari yoki korxonalar bilan tuzilgan shartnomalar asosida tashkil etadi; ta’lim oluvchilarga stipendiyalar to’lanadi. Ish bilan bandlik xizmati davlat manfaatlarini ko’zlab ish olib boradi, ishsizlarning ta’lim olishi va qayta o’qishini ularga mablag’lar ajratish shaklida nafaqalar to’lash orqali rag’batlantiradi. Aholining ish bilan bandligi to’g’risidagi qonundaishsiz fuqarolar ham ish bilan bandlik xizmati yo’llanmasi bilan bepul kasb tanlash, kasb tayyorgarligi, qayta tayyorlash va malaka oshirish huquqiga egadirlar, deb ta’kidlangan. Mazkur huquqlar qonunning boshqa moddalari va bandlarida ham kafolatlangan.
26 Mehnat bozoridagi ana shu yo’nalishini amalga oshirishdagi asosiy murakkablik iqtisodiyotning bo’lajak kasb-malaka tuzilishi to’g’risida, o’rta va uzoq muddatli istiqbolda kasb sohasidagi mehnatga bo’lgan ehtiyoj qanday bo’lishi haqidagi axborotning yetishmasligidadir. Yana bir muammo ishdan mahrum bo’lgan shaxslarning kasbiy jihatdan qayta tayyorlanishga kam talab bildirishidir, chunki ular oldingi kasblari bo’yicha ishga joylashishga umid qiladilar. Mehnat bozoridagi faol siyosatning mazkur yo’nalishini rivojlantirishga to’sqinlik qiluvchi omil ish bilan bandlik xizmati faoliyatini moliyaviy jihatdan ta’minlashning cheklanganligi hamdir (1.3-jadval). 1.3-jadval ma’lumotlariga muvofiq republikamizda bandlikka ko’maklashuvchi markazlarorqali ishga joylashgan fuqarolar soni 1997-2010 yillarda muntazam o’sib borishi kuzatilgan. Bu ko’rsatkich 2010 yilda 486 532 kishini tashkil etib, 1997 yilga nisbatan ushbu ko’rsatkichning o’zgarishi 2,5 marta oshgan. Respublikamizda bandlikka ko’maklashuvchi markazlarorqali ishga joylashgan fuqarolar sonining 1997-2010 yillarda muntazam ortib borishi asosan iqtisodiyot tarmoqlarida yaratilayotgan yangi ish o’rinlari sonining ortib borishi bilan belgilanadi. Mustaqil ish bilan bandlik va kichik biznesni qo’llab-quvvatlash tizimi. Hozirgi vaqtda mehnat bozoridagi faol siyosatni amalga oshirish sohasidagi faoliyat doirasida mustaqil ish bilan bandlikni rivojlantirish, tadbirkorlik malakalarini o’rgatish va kichik biznesni tashkil etishga ko’maklashish dasturlari muhim ahamiyat kasb etadi. Mehnat bozoridagi siyosatning bu yo’nalishi eng muhim ijtimoiy vazifani – yangicha mehnat dunyoqarashini shakllantirishdir. Ishsizlar agar o’zlarining mustaqil ishlarini tashkil etishni hohlasalar, ish bilan bandlik xizmatiga zarur asoslash bilan (bizne-reja bilan) loyihalar tanlovida ishtirok etish haqida ariza beradilar, bu yerda uning rejasini mutaxassislar ko’rib chiqib, o’z xulosalarini beradilar. Agar iltimos qondiriladigan bo’lsa, u holda yangi tadbirkor uchun boshlang’ich kapital sifatida unga muayyan muddatga beriladigan ishsizlik nafaqasining butun summasi xizmat qiladi va bir yo’la to’lanadi.
27 Ishsizlikni kamaytirishning chora-tadbirlari sifatida quyidagilarni qayd etib o’tish mumkin: Korxonada yangi ishchi o’rinlari tashkil etish yo’li bilan aholini ishga jalb qilish; Jamoat xizmatini tashkil etish; Xususiy tadbirkorlikni hamda aholining o’z-o’zini ish bilan ta’minlashni rag’batlantirish, kichik va o’rta biznesni rivojlantirish; Kamyob mutaxassisliklar va kasblar bo’yicha qayta tayyorlash va malaka oshirish; Ish bilan bandlikning turli shakllarini qo’llash; Aholini ish bilan ta’minlash imkoniyatlari xususida keng miqyosda xabardor etib turish (bo’sh ish o’rinlari yarmarkasi tashkil etish, ochiq eshiklar kuni va hokazo). Ma’lumki, odamlarning faqat 3–5% ida o’z ishini tashkil etish va yuritishga mayl hamda qobiliyat bo’ladi. Ana shundan kelib chiqib, ish bilan bandlik xizmatining vazifasi o’ziga murojaat qilganlardan o’z firmasini ochishi mumkin bo’lganlarni tanlab olishdir. Ish bilan bandlik xizmatining yana bir vazifasi mustaqil mehnat faoliyati bilan shug’ullanishni istaydiganlarni o’qitishdir. Bu kishilar ishga doir asosiy ko’nikmalarni (narx belgilash asoslari, muhosiblik hisobi, rejalashtirish va hokazolar) o’qish jarayonida egallab chiqadilar. Ish bilan bandlik xizmatining vazifasi tadbirkorga mustaqil ish bilan bandlik nimalarni bildirishini (masalan, ijtimoiy ne’matlarning birmuncha qisqarishi, ish vaqtining davomiyligi birmuncha ortishi, yuqori darajadagi tavakkalchilik, xonavayron bo’lish ehtimoli borligi, qonunlarning hali to’la mukammal emasligi va hokazolarni) tushuntirishdir. Yangi tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash yana quyidagilarni o’z ichiga oladi: maslahat xizmatlarini ko’rsatish, imtiyozli qarz berish, ishlab chiqarish binolari, xom ashyo bilan ta’minlash, xom ashyo yetkazib beruvchilar bilan aloqa o’rnatish va tayyor mahsulotni sotish.
28 Hozirgi vaqtda mustaqil shug’ullanish va tadbirkorlik tashabbusi asosida kichik ishlab chiqarish korxonalarining shakllanishi keng istiqbolga egadir. Hozir ish bilan bandlarning qariyb 15% i mulkchilikning barcha shakllaridagi kichik korxonalarda mehnat qilmoqda. SHunday hodisalar, chunonchi, xususiylashtirish, raqobatning kuchayishi munosabati bilan korxonalar hajmining qisqarishi, ommaviy ishlab chiqarishdan moslashuvchan ixtisoslashuvga o’tilishi, shuningdek, tarkibiy qayta yurish jarayoni, mutaxassislarning fikricha, o’tish iqtisodiyotiga ega bo’lgan boshqa mamlakatlardagikabi yirik firmalardagi yangi ish o’rinlari kichik korxonalarga nisbatan kamroq bo’ladi. Ishchi kuchlaridan foydalanish va aholi bandligi bo’yicha davlat siyosatini amalga oshirish maqsadida aholini ish bilan ta’minlashga ko’maklashish jamg’armasi mablag’lari vaqtincha moliyaviy qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan korxonalarga, turli mulkchilik ko’rinishdagi yangi korxonalarni yaratishga kreditlar berish yo’li bilan sarflanadi. Bunday mablag’lar to’lov, ta’minlanganlik va qaytarib berish sharti bilan qisqa muddatga (uzog’i bilan 1 yilgacha) va ustav jamg’armasi badali sifatida tag’dim qilinadi. Aholini ish bilan ta’minlashga ko’maklashish jamg’armasidan beriladigan kreditlarning hisob stavkasi (prosenti, foizi) O’zbekiston Respublikasi Mehnat Vazirligi tomonidan pul-kredit munosabatlarini tartibga soluvchi qonuniy hujjatlar asosida belgilanadi. Qisqa muddatli kreditlar Qoraqalpog’iston Respublikasi Mehnat Vazirligi, mehnat, aholi bandligi va ijtimoiy muhofazasi bo’yicha viloyatlar va Toshkent shahar boshqarmasi tomonidan faqat o’z hududlaridagi korxonalar uchun beriladi. Qo’shimcha ish joylari yaratish uchun aholini ish bilan ta’minlashga ko’maklashish jamg’armasidan mablag’lar ajratish O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi bilan Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar xokimlari tasdiqlagan “Bandlik” dasturlariga ko’ra amalga oshiriladi.
29 Ish bilan ta’minlashga ko’maklashish jamg’armasidan quyidagi tadbirlarni amalga oshirishda foydalaniladi: Aholining raqobatga chidamsiz qatlamlari (umumta’lim maktablarini bitiruvchilar, ko’p bolali va yolg’iz ayollar, pensiya arafasidagilar, xarbiy xizmatdan qaytganlar) va ishsizlar uchun, shu toifadagi shaxslar 50%dan ko’pni tashkil qiladigan joylarda ish joylari bunyod qilish maqsadida moliyaviy mablag’larni ajratish. Hokimiyatlarning maxsus komissiyalari xulosasiga ko’ra korxonalarga xodimlarning yoppasiga ishdan bo’shatilishning olidini olish maqsadida va mavjud ish joylarini saqlab qolish uchun moliyaviy yordam berish. Kamida 80% gacha qurilish ishlari bajarilgan, lekin tugallanmagan va shu darajaga kelganda qurilish to’xtatilgan obyektlarda, shuningdek foydalanilmayotgan va bo’shatilgan ishlab chiqarish maydonlarida ish joylarini bunyod etishda qatnashish. Korxonalar, jamoa va davlat xo’jaliklari bilan birgalikda qishloq mahsulotlarini va halq iste’mol mollarini ishlab chiqarish bo’yicha yangi ish joylarini yaratish. Istisno hollarda, alohida tog’li, dasht va sanoati rivojlanmagan hududlarda aholini ish bilan ta’minlash uchun bandlikka ko’maklashuvchi markazlarqoshida ishga tushirish muddati 6 oydan oshmagan kichik korxonalar ochish mumkin. Ustivor rivojlanish hududlari aholisini qabul qilingan dasturlarga mos ravishda bandligini ta’minlash uchun tadbirlar majmuasini ishlab chiqish. Ish bilan bandlik xizmati mehnat bozorida amalga oshiradigan faol siyosatning navbatdagi yo’nalishi ishsizlarga vaqtincha va jamoat ishlarining dasturlarini rivojlantirish orqali mehnat bozoriga qaytishda yordam ko’rsatishdir. Bunday dasturlar birinchi marta AQSHda 30-yillarda paydo bo’lgan edi. O’sha yillarda jamoat ishlari umummilliy xususiyatga ega edi va o’ziga yuqori malakani talab qilmaydigan ishlarni qamrab olardi. Xalqaro tajribaning ko’rsatishicha, hozirgi vaqtda mazkur dasturlar ba’zan butun mamlakatni, ko’pincha esa aholining ayrim toifalarini, hududlarni yoki davrlarni o’z ichiga qamrab oladi.
30 Mazkur dasturlar ishsizlarga maxsus kasb tayyorgarligisiz hamma uchun qulay faoliyat turlarini taqdim etadi. Bu dasturlarni amalga oshirish tajribasini umumlashtirish shuni ko’rsatadiki, ular quyidagi ish turlarini bajarishga qaratilgan: yo’l qurilishi va uni ta’mirlash, ko’priklar barpo etish va ta’mirlash (AQSH va Yaponiyada): yerlarni o’zlashtirish – daraxtlar o’tqazish, irrigasiya, kanallar, portlar, aerodromlar qurilishi va ularga xizmat ko’rsatish; ekologik tadbirlar (Avstraliya tajribasi). Munisipial ma’murlar haq to’lanadigan ijtimoiy jamoatlar ishlari – bular qariyalarga, nogironlarga qarash xizmatlari va hokazolar (Kanada, Avstraliya va boshqa mamlakatlarning tajribasi) ham mavjuddir. Ko’pincha jamoat ishlari to’liq bo’lmagan ish kuni mobaynida davom qiladi, bundan maqsad vaqtning bir qismini kasb tayyorgarligiga yoki doimiy ish qidirishga bag’ishlashdir. Mazkur dasturlarning qatnashchilari odatda eng kam ish haqi oladilar. Vaqtincha ishlarning tashkil etilishi bir qator prinsiplarga asoslangan. Vaqtincha ishlar bandlik xizmati tomonidan bevosita yoki boshqa tashkilotlar bilan shartnomalar tuzish orqali amalga oshiriladi: 1. Bu ishlar aynan vaqtincha bo’lishi va ular odatdagi ish o’rinlari bilan raqobatga kirishmasligi kerak. Buning ma’nosi shuki,bunday ishlar jamoat ishlarining maxsus dasturlarisiz amalga oshirilmasligi lozim; 2. Bunday ishlarning qatnashchilari faqat cheklangan vaqt mobaynida shug’ullanishlari mumkin, masalan, 1 yilgacha, keyin normal ishga joylashish imkoniyati paydo bo’lishi bilan darhol bu dasturlarni yangilashlari mumkin. Umuman olganda, aholini ish bilan to’la ta’min qilish yagona va asosiy vazifa bo’lib qolmasligi kerak. Masalaning mohiyati shundan iboratki, aholini ish bilan ta’minlash va ish bilan band bo’lmagan aholining ijtimoiy muhofazasini oshirish ishlab chiqarish samaradorligi va sifati oshishiga, insonning to’laqonli hayot kechirishiga xizmat qilmog’i lozim.
31 II-BOB. SAMARQAND VILOYATIDA MEHNAT BOZORINI TARTIBGA SOLISHNING IJTIMOIY-IQTISODIY KO’RSATKICHLARI TAHLILI 2.1. Samarqand viloyatida mehnat bozorining rivojlanish ta’sir etuvchi omillar tasnifi Mehnat bozori holatining yetarli darajada barqaror ta’minlanishi mehnat bozori infratuzilmasi barcha subyektlari, shuningdek davlat va nodavlat ish bilan bandlik xizmatlari tomonidan ko’tilayotgan bir qator joriy masalalar va muammolarning muvaffaqiyatli yechimlarini hal etishni talab etadi. Mehnat bozori infratuzilmasining samarali shakllanishi va rivojlanishi sharoitida ishsizlikni kamaytirish hamda aholining ish bilan bandligini oshirish bo’yicha iqtisodiy asoslangan takliflar va tavsiyalar ishlab chiqish aniq sosiologik so’rovlar o’tkazishning asosiy maqsadi hisoblanadi. Tajribalarga asoslanadigan bo’lsak, korxonalarda yollanma ishchi- xodimlarning o’z kasb-malakalariga mos, to’liq ish vaqti bo’yicha ish joylariga ega bo’lishlari ularning mehnat natijalariga bo’lgan qiziqishlari ortishiga va buning natijasi ularoq mehnat samaradorligi oshishiga olib keladi.
amalga oshirishning tarkibiy qismi bo’lib, uni amalga oshirishning asosiy yo’nalishlarini belgilab beradi.
32 qurish va shakllantirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish kelgusida aholini ish bilan bandligi sohasidagi institusional tuzilmalar faoliyatlarini jadallashtirish va normativ-huquqiy bazalarini rivojlantirishni talab qiladi.
2.1.1-rasm. Mehnat bozorida ishchi kuchi raqobatbardoshligi va uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga ta’siri. Innovasion rivojlanish sharoitida davlat ish bilan bandlik siyosati viloyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining tarkibiy qismi sifatida mehnat potensialidan samarali foydalanish va uning rivojlanishi bo’yicha ish bilan bandlik muammolarini yechishga yo’naltirilishi zarur. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida aholini ish bilan bandligi va ishsizligi bir-biriga tez almashinishi mumkin. Viloyatda aholini ish bilan ta’minlash va ishsizlikni bartaraf etishda qishloq mehnat bozorining ahamiyati kattadir. Chunki viloyatda ishchi kuchiga bo’lgan talab va uning taklifi aynan qishloq mehnat bozorida o’zaro to’qnashadi. SHu bois, bu infratuzilmani samarali rivojlantirish viloyatda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning asosiy omillaridan biri hisoblanadi (2.1.2-rasm). Вилоят аҳолиси, жумладан, меҳнатга лаёқатлилар Иқтисодиёт тармоқлари, ижтимоий-иқтисодий инфратузилма Меҳнат бозори Ишчи кучи
таклифи
Ишчи кучига бўлган талаб Иш билан бандлик Ишсизлик Ишлаб чиқариш ва ижтимоий- иқтисодий тараққиёт
Рақобат
33
Hududiy darajada geografik joylashuviga ko’ra, Samarqand viloyati respublikamizning markazida joylashgan bo’lib, uning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish holati o’ziga xos xususiyatlarga ega. 1397,7 1768,2
2393,3 3091,4
3813,1 4810,4
Yüklə 0,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|