Tajribaning umumiy mavzusi:
1.
Pomidor yoki gulli, manzarali o’simliklar ko’chatini stakan, yashik yoki
parnikda o’stirish.
2.
Ortiqcha shoxlarni olib tashlashning pamidorning pishish muddatiga
tahsiri.
3.
Bir, ikki va uch poyali pomidorlarni o’stirish.
4.
Mineral va organik ozuqalarning pomidorning o’sishiga va
rivojlanishiga tahsiri.
5.
Turli nav pomidorlarni bir xil to’proqda o’stirish
( boshqa sabzovatlar ustida ham shu tarzda tajriba olib borish
mumkin). O’rni bilan ish davomida paydo bo’ladigan savollarni
hal eta oladigan oddiy tajribalar ham o’tib turish zarur.
Tajriba davomida o’quvchilarning mustaqil fikrlashlariga, tug’ilgan
savollarini mustaqil hal qilishlari mumkin qadar kengroq imkon yaratib
berishlari lozim. SHunda ular tajriba o’tkazish yo’llarini, shunungdek
tajribadan ko’zda tutilgan maqsadni yaqqol tushunib oladilar.
Bolalar uchun urug’ni stakan, yashik va yerga ekish, yaganalash,
o’simliklarni o’sishiga va rivojlanishiga qanday tahsir etishini tajriba qilib
ko’rish ayniqsa qiziqarlidir. Masalan pomidor urug’i 18 fevralda ivitildi,
bo’rtgan urug’ 24 fevralda tuproq to’ldirilgan yashik va qog’oz stakanchalarga
ekiladi. Yashikdagi va stakandagi o’simliklar sug’oriladi va to’prog’i
yumshatiladi, qisqasi yashik va stakandagi o’simliklar bir xil parvarish
qilinadi. O’simliklar ikki kundan keyin nish uradi. Dastlabki 2 barg ko’rinishi
bilan o’simlik urug’ sepiladigan yashikdan olinib, ko’chat ekiladigan yashikka
o’tkaziladi. Ko’chirib o’tkazish vaqtida asosiy ildizning bir qismi olib
tashlanadi, keyin o’simlikning faqat ildizi emas, balki poyasining ham bir
qismi ham tuproqqa ko’miladi. 22 mart o’simlik ko’chat yashikdan olinib,
birinchi asosiy bargcha poyasini tuproqqa ko’mib parnikka o’tkaziladi.
Aprelg’ oyining boshida bolalar ko’chatlarning aralash usulda ochiq
joyga ekdilar va bir oy davomida kuzatdilar. Qog’oz stakanchalarda o’stirilib,
48
keyin o’tkazilgan o’simliklar bir joyga ekilib, shu yerda o’sgan o’simliklardan
tubdan farq qiladi. Tarmoqdagi pamidorning poyasi kalta, baquvvat, barglari
sersuv, to’q yashil rangli, yaxshi rivojlangan ildizida juda ko’p tomirchalar
paydo bo’lgan. Bu ildizchalar o’simlikning yerdagi poya qismidan o’sib
chiqqan. Aksincha bir joyda urug’dan o’stirilgan pamidorning ildizi bequvvat
va kam edi. Buning sababi bolalardan so’ralganda bolalar bu savolga
osongina javob berdilar.
Biz ko’chirib o’tkazish vaqtida asosiy ildizning bir qismini olib tashladik.
U asta-sekin o’sa boshladi, yonidan chiqqan ildizchalar esa tez o’sib ketdi,
poyadan ham shoxchalar o’sib chiqdi. O’simlikni poyasi bir oz tuproqqa
ko’milgani uchun qo’shimcha ildizlar o’sib chiqdi.
Tajriba natijasida bolalar pamidor ildizini sistemasining o’sishi va
rivojlanishini kishilarning harakatiga bog’liq ekanligiga ishonch hosil qiladilar.
Tajriba uchun ikki hovli bo’lishi kerak. Birinchi hovlidagi pamidorning bachki
shoxlari olib tashlanadi, ikkinchi hovlidagi pamidorning shoxlari olinmaydi.
Tajriba vaqtida o’qituvchi bolalarga bachki shoxlarni yulish usullarini
o’rgatadi. Bahzida bolalar bir va ikki poyali o’simlikni birinchi gulbargi
ostidan bargini sezmay qoladilar. Natijada bir poyali o’simlik o’rniga ikki
poyali, ikki poyali o’simlik o’rniga uch poyali o’simlik o’sadi.
Bundan tashqari bolalar ikki poyali o’simlikning ikkala poyasida ham
hosil payqaydilar. U poyali o’simlikning hosili ikkita poyasida, ayrimlarida esa
faqat asosiy poyasida ekanligini guvohi bo’ladilar. O’quvchilar ikki poyali
pamidorning mevasi yirikroq bo’lib tezroq pishishini bilgach, qishloq xo’jaligi
uchun ikki poyali pamidor o’stirish foydali degan xulosaga keladilar.
Sungra ukuvchilar tajriba asosida ruy bergan jarayonni kuzatishlari
asosida suxbatlar olib boradi.
SAVOLLAR.
1.Qishloq xo’jaligi mehnati ahamiyati?
2.Ko’chat ekish qaysi fasilda bo’ladi?
3.Necha poyali o’simlik mavjud?
4.O’simliklar nima bilan oziqlanadi?
5.Pamidor urug’i qanday o’stiriladi?
TOPSHIRIQLAR.
1.
Qishloq xo’jaligi ekinlari nomini keltiring.
2.
Ish turi bo’yicha dars ishlanmasini tuzing.
ADABIYoTLAR.
1.P.Magzumov. “O’quvchilarning mehnatga tayyorgarlik bo’yicha bilim
va ko’nikmalari sifati”.T. 1994y.
|