Mehnat va uni o’qitish metodikasi uquv qullanma lotincha

 
Mavzu: O’quvchilarni kasb-hunarga qiziqtirishda mutafakkirlar 
merosidan foydalanish. 
 
 
Ukuvchilarni kasb-xunarga kizikishini tarbiyalashda insoniyat mexnat 
faoliyati tarixini urgatuvchi omillarga tayanib, ukuvchilarni kelajakda tugri 
kasb tanlashlariga ulkan zamin yaratilsa, maksadga muvofik bulardi.
Ukuvchilarni mexnat turlariga kizikishini oshirish, kasb tanlash va 
uzlashtirishni shakllantirib borish uchun pedagoglar zimmasiga ukuvchilarga 
yoshligidan boshlab tahlim, tarbiya berish bilan birga kasb-xunarga kizikish 
ishlarini tugri yulga kuyishda kuyidagi shartlarga amal kilish lozim: 
Boshlangich sinf ukuvchilariga kasb-xunar tugrisidagi tushunchalarni 
singdirish: 
Ukuvchilarni yoshiga, jinsiga mos kasb-xunar tanlashga ularga 
pedagogik-psixologik yondashish: 
Kasb-xunarga kiziktirishda ukuvchilarning yoshi va kobiliyatlarini 
xisobga olish: 
Maxalla oksokollari, mexnat faxriylar bilan muntazam alokalar urnatish: 
Mexnat ustaxonalariga ekskursiyalar uyushtirishni tashkil etish: 
Darslarda mutafakkirlar merosidan foydalanib kasb-xunarga oid fikrlari 
bilan tanishtirish. 
 O’zbek halq tarbiyashunosligining o’tmishdagi mashhur mutafakkirlar, 
halq maorifi arboblari va mahrifatparvar shoirlarning, mehnat kasb-hunar 
to’g’risidagi qimmatli fikrlarini biz uchun ahamiyatli tomoni shundan iboratki, 
ulardan yosh avlodni mehnarsevarlik ruhida tarbiyalash, kasb-hunarga 
qiziqtirishning vositasi sifatida foydalanish mumkin. 
Bizga mahlumki o’zbek halqining qadimiy kasb-kori asosan 
dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bo’lgan. Ushbu kasb-korlar 
yuzlab yillar davomida shakllanib har biri o’z ichida o’nlab tarmoqlarga 
ajralgan va gullab yashnagan. 
O’rta Osiyo mutafakkirlarining kasb-hunar, mehnatsevarlik haqidagi 
fikrlari bizga meros bo’lib qolgan. Abu Abdulloh Muhammad ibn Muso Al-

---

52 
Xorazmiy (783-850) ning insoniylik va mehnatsevarlik haqidagi dono fikrlari 
hozirgi kunda ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Mutafakkirning fikricha, har 
bir kishi qilgan ishlari bilan hech ham mag’rurlanmasligi va takabburlik 
qilmasligi lozim. 
X asrdagi sharq ijtimoiy tarbiyashunoslik bo’yicha fikrlarning eng yirik 
vakili Abu Nasr Al-Farobiy (870-950)ning o’z davri uchun katta xizmatlaridan 
biri shundaki u insonlarni ilm-mahrifatli bo’lishga, mehnat qilishga va kasb-
hunar egallashga chiqiradi. 
Farobiy kasb-hunar va ahloqiy fazilatlar muayyan harakatlarni takrorlash, 
mashq qilish yo’li bilan paydo bo’lishini uqtiradi. Mutafakkir har bir kishi o’zi 
yoqtirgan kasbni egallaganidan so’ng, o’ziga topshirilgan ishga nisbatan 
yuksak mahsuliyatni his etishi va o’z “kasb-hunarini mukammal bilmog’i, 
yaxshi tarbiya olmog’i va yaxshi xulq atvor fazilatlariga ega bo’lmog’i kerak” 
deb tahkidlaydi. 
Abu Rayhon Beruniy (978-1048) ham mamlakatning obodonchiligi, 
kishilarning baxt-saodati va kamolati uning halol mehnat qilishida va kasb-
hunar o’rganishida deb biladi. U kasb-hunar, ixtirolashga, turli asboblarni 
yasashga bag’ishlab 9 ta asar yozgan. Asarlarida o’zi yashab turgan davrdagi 
ishlab chiqarishning rivoji va kasb-hunarga oid qimmatli mahlumotlar 
berilgan. 
Mehnatni va kasb-hunarni sharaflash, mehnat ahlining qadr-qiymatini 
uning manfati uchun astoydil kurashni Beruniyning zamondoshi qomusiy olim 
Abu Ali Ibn Sino (980-1037) ning ilmiy faoliyatida ham ko’rishingiz mumkin. 
Ibn Sino “Odam ijtimoiy jondir” degan fikrni olg’a surdi. SHunung uchun
ham olim odamning yashashi uchun eng zarur narsa foydali mehnat ekanligini 
tahkidlaydi. 
O’rta Osiyoda ko’plab shoirlarning ustozi bo’lgan Abulqosim Firdavsiy 
(934-1020)ning “SHohnoma”sida mehnat ahliga mehr-muhabbat bilan 
yog’dirilgan va kasb-hunarni egallash malakasiga bagishlangan misralarini 
ko’plab uchratish mumkin: 
Mehnat tagidadir, ey oqil, har ganj, 
Ganj topmas hech kimsa, tortmas ersa ranj. 
Firdavsiyga yaqin davrda yashagan shoirlardan yana biri Nosir Xisrav 
(1004-1088)dir. Uning fikricha, dunyodagi eng oliyjanob va oliyhimmat 
odamlar mehnatkashlar-jamiyat uchun foydali narsalar ishlab chiqaruvchi 
hunarmandlar, kosiblar, binokorlardir. 
Kasbdan jodu hurram yo’q jahonda, 
Hunardin yaxshidur ham yo’q jahonda. 
Butun kun rizqining bog’boni bo’lg’ay, 
Kishin o’z uyining mehmoni bo’lg’ay. 
Arzir uning bo’lsa boshi osmonda, 
Usiz yashay olmas shoh ham jahonda. 
Yuqorida tilga olingan ulug’ mutafakkirlarning mehnat tarbiyasi va kasb-
hunar tarbiyasi borasida shunday xulosa chiqarishimiz mumkinki, inson 

---

53 
dunyoga kelar ekan o’z hayoti maboynida insoniy qadr-qiymatga ega bo’lishi 
kerak.
Zero mehnat qilgan, kasb-hunarli inson birovga qaram bo’lmaydi, yahni 
mehnat qilish orqali inson o’zining uch ehtiyojini qondiradi. Moddiy 
ehtiyojini, mag’naviy ehtiyojini, mehnat ehtiyojini qondiradi. Moddiy ehtiyoj 
qondirilishi natijasida mahnaviy va mehnat ehtiyojlari ham qondiriladi. 
Xullas, boshlang’ich sinf o’quvchilarini mehnat va kasb-hunarni 
tarbiyalashda ulug’ mutafakkirlarimizning asarlarida keng foydalanish 
maqsadga muvofiq bo’lar edi. Mutafakkirlarning merosiga chuqur hurmat 
bilan qarash va ular yaratgan asarlarni ko’z qorachig’iday saqlash kerak.
SAVOLLAR. 
1.Hunar deganda nimani tushinasiz? 
2.Ustoz va shogird haqida? 
3.Mutafakkirlar merosi mehnat tarbiyasiga qanday tahsir etadi? 
TOPSHIRIQLAR. 
1. Kasb-hunar turlarini ayting. 
2. Mutafakkirlar merosidan kasb-hunar tarbisi haqida fikrlar
keltiring. 
ADABIYoTLAR. 
1.S.Hasanov “O’rta Osiyo mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida”. T. 
1996y.