MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Tullantı laylarında meşəsalma 

Tullantı laylarının meşələşdirilməsi işləri ilə rekultivasiyası hələ XIX əsrin ortalarından məlumdur. XIX əs-

rin sonu, XX əsrin əvvəlində Almaniyada (Reyn qonur kömür və Pursk daş kömür hövzəsi), İngiltərə və ABŞ-

da sənaye tullantı laylarının yaşıllaşdırılması aparılmışdır. Limistrom (1960) 1960-cı illərin meşə əkinlərini təd-

qiq edərək qeyd edir ki, açılmış layların əksəriyyəti meşə əkini üçün yararlıdır. Piritlə zəngin süxurlar bu baxım-

dan müstəsnalıq təşkil edir. PH-ın kənar qiymətləri (pH (3,0 və ya 9,0)) meşə bitkisinə mənfi təsir göstərir. Ağac 

cinslərinin bitiş faizi və böyüməsi əsasən qrunt qarışığının mexaniki quruluşundan və onun turşuluğundan (pH) 

asılıdır. Ağac və kol bitkiləri gillicə və gilli mexaniki tərkibdə yaxşı, qumda isə pis inkişaf edir. İynəyarpaqlı  

cinslər üçün pH –ın optimal qiyməti 4,5-6,0, enliyarpaqlılar üçün isə 6,0-7,5 hesab olunur. 

Ağac və kol cinslərinin seçilməsində  həmin rayonun fiziki-coğrafi  şəraitinə uyğun olan yerli ağac və kol 

cinslərinə üstünlük verilməlidir. 

ABŞ-ın mərkəzi ştatlarında töküntü qruntlarda azot toplama qabiliyyətinə malik olan ağ akasiyaya böyük fi-

kir verilir. Ağ akasiya töküntülərdə tez köklənərək əkilən digər ağac cinslərini də iqlimin və eroziyanın mənfi 

təsirlərindən qoruyur. Akasiya qısa bir vaxtda torpağı sıx vegetativ kök sistemləri ilə örtür və belə bitmə şərai-

tində ən yaxşı «pioner»  bitki kimi özünü göstərir, 50-70% bitiş verir, turş qruntlarda digər ağac və kollara nis-

bətən yaxşı bitir.

 

Dərin qazıntılar müstəsna olmaqla tikinti materialları istehsal edən karxanalarda da meşəsalma işləri aparılır. Bu 

karxanalarda iş dayandırıldıqdan sonra su hövzəsi altında istifadə oluna bilər. Qum və çınqıl karxanaları  istifadədən 

çıxdıqdan sonra orada tozağac, müxtəlif şam  ağacı növləri, sərv, çaytikanından istifadə edərək yaşıllaşdırıla bilər. 

Çox toksik süxurlar olan tullantılarda kimyəvi meliorasiya aparılmalı və üzəri meşə əkini üçün yararlı olan 

süxurlarla (və ya torpaqla) örtülməlidir. Çübrələrdən istifadə etdikdə və cərgə aralarında lüpin və xəşənbülün sə-

pini ağac və kol bitkilərinin böyümə və inkişafını  2 dəfəyə qədər artırır.