MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

Eroziyaya uğramış sahələrin rekultivasiyası

        

Krupenikov (2001) eroziyaya uğramış, üst münbit qatı yuyulmuş  sahələri «torpaqlaşdırma» (zemlevanie) 

yolu ilə rekultivasiya aparmaq üzrə Moldoviyada maraqlı  tədqiqatlar yerinə yetirmişdir. O, «torpaqlaşdırma»  

üsulundan istifadə edib bəhrəsiz sahələrdə bitki yetişdirmək, bağ salmaq işlərinin çox qədim dövrə aid olduğunu 

göstərir və buna bir neçə misallar gətirir. Onlardan bəzisini qeyd edək. Eramızdan əvvəl IX əsrdə tikilmiş Assi-

riya Çaricası (məlikə) Semiramida və ya Şammuramatın «Qədim Dünyanın», «Yeddi möcüzəsindən biri asılı 

bağlar» buna bir misaldır. Bu bağlar başqa yerdən gətirilmiş münbit torpaqlardan yaradılan terraslarda salınmış-

dır. Orada dekorativ və meyvə ağacları əkilmişdir. Bağ süni suvarılmışdır. Müəllif eramızın I əsrində Yunanıs-

tanda və Romada torpaqların rekultivasiya olunmasını göstərir. O, rekultivasiya məqsədilə münbit torpaq  qatı-

nın okean və dənizlərlə uzaq məsafələrə daşındığını qeyd edir, məsələn , Sakit okeanın vulkanik adası olan Tai-

tidə münbit torpaq örtüyündən məhrum olan 100-300 km məsafayə – Mərcan atollasına daşınmıışdır. Ada əhali-

si qədim vaxtlardan Taitadan yelkənli kiçik gəmilərlə gətirdiyi münbit torpaqla əhəng daşı sahəsinin üzərini ört-

müş və orada kokos palması, manqo, papayya və başqa bitkilər becərilmişdir. 

Digər bir misal. Yadoqa gölünün daşlı Vaalam adasının yuxa torpağında (25 sm-ə qədər) XVI əsrdə monastr 

təşkil olunur, o, hazırda da mövcuddur. Burada rahiblər əsrlər boyu müxtəlif aqrotexniki üsullar tətbiq etməklə 

(gübrə vermək və Kereliya bərzəxindən münbit torpaq gətirməklə) kasıb torpağı yaxşılaşdırmışlar. Rahiblərin 

böyük zəhmət və xərc bahasına sərt şimal şəraitində yaratdıqları süni torpaqda alma (60 sort), gavalı bağları sa-

lınmış, qarpız, müxtəlif  tərəvəz  bitkiləri yetişdirilmiş, heyvandarlıqla məşğul olmuşlar. (Vaseneva, 1990, səh. 

75). 

V.V. Dokuçayev 1898-ci ildə Dağıstana səyahət etdiyi zaman Qunib dağlarının yüksəkliklərində təbii torpa-

ğın olmadığını qeyd edir və yazır ki, burada yerli əhali aşağıda yerləşən vadilərdən çox böyük zəhmətlə münbit 

torpağı daşıyaraq daxmalarının üstünə tökür və orada qarğıdalı yetişdirir. Krupenikov (2001) yazır: Dokuçaye-

vin məlumatlarına görə Lev Tolstoy belə süni torpağı İtaliya dağlarında gördüyünü ona danışmışdır. (Dokuça-

yev, 1900).  

M.N.Zaslavsi (1987), A.P.Klopotovski (1981), İ.A. Krupenikov (2001), İ.A. Krupenikov,M.D.Voloşuk, 

A.M.Xolmetski, Y.P. Petrov (1978) və başqa tədqiqatçılar Moldaviyada orta və  şiddətli yuyulmuş sahələrin 

«torpaqla örtülmüşü»ndə tikintilər altından götürülmüş humuslu torpaq materialından istifadə olunması kifayət 

qədər effektli nəticə verdiyini qeyd edirlər.  

Eroziyaya uğramış torpaqların rekultivasiyası məqsədilə tikinti altındakı torpaq qatından başqa, Moldaviya-

da yuyulub gətirilmiş – delyuvial torpaq qatından, göl və su anbarlarının lil çöküntülərindən də kənd təsərrüfatı 

bitkilərinin becərilməsində istifadə olunmuş  və müsbət nəticə vermişdir. Moldaviyada aparılan uzunmüddətli 

təcrübələrin (tədqiqatların) nəticələri göstərdi ki, şiddətli eroziyaya uğramış sahələrdə «torpaqlaşdırma» rekulti-

vasiya üsulundan istifadə etdikdə buğda, qarğıdalı və günəbaxan bitkilərinin məhsuldarlığı 1,5 – 2,0, bəzən 3,0 

dəfəyə qədər artmışdır. Bu üsuldan istifadə etdikdə eroziyaya məruz qalmış torpaqlarda üzümün məhsuldarlığı 4 

dəfə, meyvə bağlarınki 75% artmışdır.