MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

Rekultivasiyanın  sanitar - gigiyena  və   

proflaktik  istiqaməti 

Sənaye fəaliyyətinin təsirilə pozulmuş landşaftların rekultivasiyası zamanı sanitar-gigiyena vəzifələri – su və 

külək eroziyasının qarşısını almaq, bununla da ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını almaq ön plana çəkilir. 

Məsələn, ABŞ-ın Miçiqan ştatında açıq üsulla dəmir filizi istehsalı zamanı yaranmış tullantılarda güclü külək 

eroziyası baş vermişdir. Onları bərkitmək üçün yonca, rayqras, çobantoxmağı, sürünən yonca ot qarışığı səpi-

nindən və ağac və kol cinslərinin əkinindən istifadə edilmişdir. Bitkilərin böyümə  şəraitini yaxşılaşdırmaq və 

tullantı laylarının səthini bərkitmək üçün layların üstünə gübrə və taxta kəpəyi (qalınlığı 15 sm-ə qədər) verilir. 

ABŞ-da tullantıların səthini bərkitmək üçün mulça kimi ağac yonqarından, kövşəndən, meşə döşənəyindən də 

geniş istifadə olunur.  

Eroziyaya qarşı mübarizə məqsədilə layların yamaclarında terraslar düzəldilərək ot səpini və meşəsalma işlə-

ri aparılır. Bu məqsədlə kök sistemi güclü inkişaf edən ağac cinslərinə (söyüd və qovaq növləri, ağ akasiya, qızı-

lağac, çaytikanı və s.) üstünlük verilir. 

---

 

244

Polşada yamacların bərkidilməsində terrasların və hörgü bəndlərinin çəkilməsi, yaxşı kök sisteminə malik 

olan ot səpini, ağacların  əkilməsi və çim qatından istifadə olunur. Ətraf mühitin ən təhlükəli çirkləndiriciləri 

elektrik stansiyalarının kül tullantıları, saflaşdırıcı fabriklərin, metallurgiya müəssisələrinin çökdürücüləri və 

şlam sahələri hesab olunur. Əksər hallarda bu müəssisələrin tullantıları toksik və ya bitkinin inkişafı üçün əlve-

rişsizdir. Onların qatılığının havada, torpaqda və bitkidə artması heyvanat aləmi və insanlar üçün toksik sayılır.  

Ayrı-ayrı istehsal növlərinin şlam tullantıları müxtəlif tərkibə malikdir, odur ki, onların mənimsənilmə me-

todları da müxtəlifdir. Məsələn, əlvan metallurgiya şlamları bitkilər üçün toksikdir və onların rekultivasiyası çə-

tinlik törədir. Odur ki, tullantıların səthinə qalınlığı 10 sm-dən  az olmayaraq (yaxşı olar ki, 50-70 sm) torpaq 

qatı verildikdə müsbət nəticə əldə etmək olar. Bu zaman bitkidə toksik elementlərin  toplanması nəzərə alınmalı-

dır, çünki o, heyvan (mal-qara) üçün təhlükəli sayılır.