MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

yolu ilə becərmək olar.  

Qoz ağaclıqları və bağları kifayət qədər münbit torpağı olan, qrunt suyu səthə yaxın yerləşməyən sahələrdə 

salınır. Müxtəlif tədqiqatçılar qoz bağları salarkən ağacların arasını 8 m-dən 20 m-ə  qədər götürməyi təklif 

edirlər.  

Sahə şırımlanıb səpin yeri müəyyənləşdirildikdən sonra eni və dərinliyi 40-50 sm olan çalalar qazılır. Sonra 

həmin çalalar yaxın sahədə olan münbit torpaqla doldurulur. Çalaların ortasında toxum səpmək üçün 7-8 sm 

dərinliyində yuvacıq düzəldilir. Təcrübələr göstərmişdir ki, hər yuvacığa 3 toxum səpmək məqsədəuyğundur. 

Bu zaman yüksək cücərti və bitiş alınır. Yuvacıqda toxumlar biri digərindən 10-15 sm aralı  səpilir. Yuxarıda 

qeyd edildiyi kimi, toxumlar yuvaya yanı üstə qoyulur.  

İlk illər  əsas qulluq işi torpağın yumşaldılmasından və alaq otlarından təmizlənməsindən ibarətdir. Cərgə 

aralarında bostan və yem bitkiləri (yonca və s.) yetişdirmək olar. Qozla birlikdə  fındıq da becərmək 

mümkündür. Bütün digər  əkinlər qoz ağaclarından 1 m aralı yerləşdirilməlidir. Torpağa qulluqla bərabər, 

bitkilərə  də xidmət edilməlidir. Bu xidmət ağacları  ştamplama və  çətrini formaya salmaqdan ibarətdir. Qoz 

ağaclarında ştampın formaya salınması ilk ildən başlanır. Birinci il şitilin gövdəsinin əsasında əmələ gələn yan 

tumurcuqlar və zoğlar kənar edilir. Birinci ilin avqust ayında və ya ikinci ilin erkən yazında yarpaqlar 

açılmamışdan, ikinci il isə keçən ildən qalan və yeni əmələ  gələn yan tumurcuqlar kənar edilir. Tumurcuqlar 

barmaqla qopardılır, zoğlar isə iti bıçaqla dibindən kəsilir.  İkinci il ştampa qulluq işi bütün vegetasiya dövrü 

davam etdirilir.  

Üç yaşında ağaclarda artıq  ştamplama başa çatdırılır.  Ştampın hündürlüyü və  çətrin başlanğıcı  ağacın 

böyümə sürətindən asılı olaraq 70-100sm və ya 1,5 m-ə qədər ola bilər. Dördüncü il bütün ağacların gövdəsinin 

ştampı formaya salınır və  çətir yaradılır. Lakin sonrakı illərdə  də  ağacın  ştampında  əmələ  gələn zoğların və 

tumurcuqların kənar edilməsi işi davam etdirilir. Bu iş erkən yazda (yarpaqlar açılmamış) və payızda (oktyabr-

da) aparılır.  

Qoz ağacının çətri ştamp hündürlüyündən başlanır. Ağacın gövdəsi 2 və ya 3 budağa ayrılır. Gövdə hər il 

böyüyərək yeni budaqlar yaradır, budaqlar isə yeni zoğlar əmələ gətirir. Beləliklə, çətir formalaşır.  

Əkin materialı, yəni şitil yetişdirmək üçün münbit torpağı olan sahədə tinglik salınır. Tinglik üçün ayrılan 

ərazidə torpaq payızda 30-40 sm dərinliyində  şumlanır, kultivasiya olunur və malalanır, sonra toxum səpilir. 

Səpin bir-birindən 50-60 sm aralı olan cərgələrdə aparılır. Cərgələrdə toxumların arası 10-15 sm götürülüb 7-9 

sm dərinliyinə basdırılır. 1 hektara 3000 kq toxum səpilir. Qoz toxumları torpağa başı aşağı, köndələninə səpilir.  

Tinglikdə torpaq müntəzəm olaraq yumşaldılır, alaqdan təmizlənir. Gələcəkdə şitillərin asan çıxarılmasını 

təmin etmək üçün yan köklərin yaxşı inkişaf etməsinə  şərait yaradılmalıdır. Bu məqsədlə  əsas (mil) köklər 

kəsilir. 

Tinglikdə şitillər 1 və ya 2 il qalır. Sonra isə daimi əkin yerinə və ya qələmlik sahəsinə köçürülür və orada 

şitillərin gövdəsinə və çətrinə düzgün forma verilir.  

Şitillər tinglikdən erkən yazda çıxarılır. Bu dövrdə çıxarılıb əkilən şitillərin inkişafı bir qədər ləngidiyindən 

erkən yaz şaxtalarına məruz qalmır.  Şitillər çıxarıldıqdan sonra gövdələri zədələnməməlidir, onların kökləri 

mümkün qədər aşağı hissədən kəsilməlidir ki, saxlanılan kökün uzunluğu 35 sm-dən kiçik olmasın.  

Qələmlik sahəsində  cərgələrin arası 1 m götürülür, cərgələrdə  şitillər 40-50 sm-dən bir əkilir. Burada 

şitillərə 2-3 il müddətində qulluq edilərək çətirlərinə forma verilir.  

---

 

306

Şitillər daimi yerinə köçürülərkən torpaq bağ salmaq qaydası ilə hazırlanır, yəni payızda 60-70 sm dərinliyində 

şumlanır, yazda isə kultivasiya olunub malalanır. Şitillər əkiləcək yerlər qabaqcadan qeyd olunur və çalalar hazırlanır. 

Bağ salarkən  şitillər tumurcuqlanmamışdan  əkilir. Cərgə  və  şitillərin arasında məsafə 8-10 m götürülür. Şitillər 

əkildikdən sonra hərəsinə 2-3 vedrə su verilir.  

Məlum olduğu kimi, qoz meşə ağacıdır və ondan istifadə edərək süni meşəliklər salmaq vacibdir. Qoz ağacı 

ilə qarışıq əkmək üçün elə ağac və kol cinsləri seçilməlidir ki, onlar boyca qozu ötüb keçməsin, torpağın səthinə 

yaxşı kölgə salsın. Bu cəhətdən cökə, alma, armud və fındıqdan istifadə etmək daha məqsədəuyğundur.  

Qozun meşə əkinləri kol və boyqovucu ağac cinsləri ilə qarışıq aparılır. Azərbaycan şəraitində birinci üsul 

daha yaxşı nəticə verir. Meşə əkinlərində cərgəarası məsafə 2 m, cərgədə ağacların arası 0,5-1,0 m götürülür.  

Qoz ağacları kol cinsləri ilə  də qarışıq  əkilir. Kol cinsi kimi fındıqdan istifadə etmək daha faydalıdır. 

Əkindən sonra 3-5 il müddətində ağacların gövdəsinin aşağı hissəsində əmələ gələn tumurcuq və zoğlar kənar 

edilir. Bu xidmət işi may və iyunda, ayda iki dəfə aparılmalıdır. Tumurcuq və zoğların kənar edilməsi ağacların 

tez böyüməsinə şərait yaradır. Qoz ağacının tez böyüməsi, geniş sıx çətri, uzunömürlülüyü, qiymətli oduncağı 

və dadlı meyvəsini nəzərə alaraq ondan tarlaqoruyucu meşə zolaqlarında istifadə edilməsi böyük əhəmiyyətə 

malikdir. Respublikamızda Kür-Araz ovalığında, Samur-Dəvəçi və  Lənkəran düzənlkilərində meşə zolaqları 

saldıqda qozu əsas ağac cinsi kimi götürmək məqsədəuyğundur.  

Yol kənarlarının yaşıllaşdırılmasında da adi qozdan geniş istifadə edilməlidir. Bu cəhətdən Qəbələ,  Şəki, 

Zaqatala-Laqodexi yolları boyu əkilən qoz xiyabanları  təqdirəlayiqdir. Bu təcrübədən respublikamızın başqa 

yollarının yaşıllaşdırılmasında da istifadə edilməlidir. Yol kənarlarında qoz ağacları yalnız gözəl dekorativ ağac 

olduğu üçün deyil, həm də qoruyucu xüsusiyyətlərinə görə əkilir. Onun güclü kök sistemi torpağı və yolu yuyu-

lub dağılmaqdan mühafizə edir, nəhəng çətirləri ilə küləyin sürətini zəiflədərək yayın qızmarında yolu 

kölgələndirir. Yolun iki tərəfi boyu bir cərgə əkilən qoz ağacları açıqlıqda olduğu üçün daha tez bar verməyə 

başlayır. Yol kənarı yaşıl zolaqlar bir neçə cərgədə  salına bilər. Belə halda cərgələrin arası 8-10 m götürülür.  

Adi qoz ilin bütün fəsillərində gözəldir. O, həm də uzunömürlü olub, bir neçə əsr yaşayır. Odur ki, ondan 

yaşıllaşdırma işlərində meşə parkların, parkların, xiyabanların yaradılmasında, küçələrdə və həyətyanı sahələrdə 

istifadə edilməsi məsləhətdir. Yüksək fitonsidli bu bitki havanın təmizlənməsində böyük rol oynayır.