MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

Qafqaz vələsi meşələri 

Azərbaycanda vələs meşələri bütün dağ sistemlərində yayılmışdır.Ona həmçinin Lənkəran və Samur-Dəvə-

çi düzənliyində və Qanıx-Həftəran vadisində rast gəlinir. Vələs fıstığa yaxındır, lakin fıstıq vələsə nisbətən çox 

kölgəsevər və çox rütubətsevərdir. Ona görə vələs həm sırf, həm də palıd və fıstıqla qarışıq meşəliklər yaradır. 

Vələsin  Böyük və Kiçik Qafqazın bütün yüksəklik qurşaqlarında rütubətli iqlim şəraitində bir çox sahələrdə 

başdan-başa örtük əmələ  gətirməsi, həmçinin meşənin yuxarı sərhədinə kimi qalxması, Samur-Dəvəçi düzənli-

yində (Yalama meşəsi), dəniz səviyyəsinə qədər enməsi bu ağac növünün geniş iqlim amplitudu şəraitində ya-

yılmasını təsdiq edir.  

Kiçik Qafqazın cənub-şərq yamacında Həkəriçay hövzəsində iqlimin nisbətən quru olması ilə əlaqədar fıstı-

ğa rast gəlinmir. Burada vələs meşələri  orta dağ-meşə qurşağında əsasən yamacların şimal baxarlarında münbit 

karbonatlı meşə torpaqlarında yayılmışdır. 

Böyük və Kiçik Qafqazda, həmçinin Talış dağlarında törəmə tipli sırf vələs meşələri də yayılmışdır. Belə 

meşələrin əmələ gəlməsi qarışıq fıstıq-vələs və palıd-vələs meşələrinə antropogen amilin təsirilə əlaqədardır. 

Yuxarıda   göstərilən üç ağac cinsinin(şərq fıstığı və 4 palıd növünün (iberiya, şərq, şabalıdyarpaq, uzunsap-

laq palıd) və qafqaz vələsinin üstünlük təşkil etdiyi meşələr respublikamızın meşə ilə örtülü ümumi sahəsinin 

87%-i qədərdir, yerdə qalan 13% meşə ilə örtülü ərazi kiçik sahələrdə ardıc növləri, qovaq növləri, tozağac, də-

mirağac, cökə, ağcaqayın növləri, qoz, şabalıd, cökə üstünlük təşkil edən meşələrin payına düşür. 

Bir çox ağac cinsləri (yalanqoz, qaraçöhrə, adi xurma, qarmaqvarı şam, ayıfındığı, ipək akasiyası, azatağac 

və b.) isə ya olduqca kiçik sahələrdə meşəlikdə üstünlük təşkil edir, yaxud ağaclığın tərkibinə qarışır. 

Göstərilən ağac növləri haqqında geniş məlumatı «Azərbaycanın meşələri» (Məmmədov, Xəlilov, 2002) kitabın-

da almaq olar.