MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

4. Yağabənzər maddələrin mübadiləsi:
Yağabənzər maddələrə l i p o i d l ə r
də deyilir. Bura fosfatidlər, steridlər və s. aiddir. Fosfatidlərə misal lesitinləri, kefa-
linləri, serinfosfatidləri və s.-ni göstərmək olar.
Lesitinlərin hidrolizindən qliserin, yağ turşuları, fosfat turşusu və xolin 
əmələ gəlir. Bu sxem formasında belə göstərilir: 
Lesitin əvvəlcə 
β
-vəziyyətində olan yağ turşusunun qalığını ayırmaqla 
lizolesitinə, sonuncuda qalan yağ turşusunun qalığını itirməklə qliserilfosfoxolinə 
çevrilir.
 
 
 
 
 
Qliserilfosfoxolində xolinə və qliserinfosfata ayrılır. Bu da qliserofosfata-
zanın iştirakı ilə qliserinə və fosfat turşusuna parçalanır: 
Lesitin 
qliserin 
yağ turşuları 
fosfat turşusu 
xolin 
CH
2
OH CH
2
OH 
CHOH





HOH
CHOH + H
3
PO
4
│
│
CH
2
OPO
3
H
2
CH
2
OH 
CH
2
OCOR
1
CH
2
OCOR
1
CHOCOR
2
⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
CHOH
⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
OH OH OH OH 
│
│
│
│
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N (CH
═
3
)
3
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N (CH
═
3
)
3
║
║
O O 

α-Lesitin Lizolesitin 
CH
2
OH OH CH
2
OH 
CHOH





za
qfxdestera
N
≡
(CH
3
)
3
+ CHOH 
│
│
OH O OH CH
2
CH
2
OPO
3
H
2 
│
│
CH
2
OPO(CH
2
)
2
N
≡
(CH
3
)
3
CH
2
OH
Qliserilfosfat 
 
Qliserilfosforid Xolin turşusu 
xolin... 
+R
1
─
COOH 
─
R
2
─
COOH 

---

159 
Qliserinin və yağ turşularının sonrakı çevrilmələri yuxarıda göstərildiyi kimi 
gedir, yəni son məhsul olaraq su və karbon qazına parçalanır, həm də enerji ayrılır. 
Fosfat turşusu fosforlu üzvi birləşmələrin (nukleozidfosfatların, monosaxaridlərin, 
fosfat efirlərinin və s.) və qismən fosfat turşusunun duzlarının (kalsium-fosfat, 
natrium-hidrofosfat, natrium-dihidrtofaosfat və s.) əmələ gəlməsində istifadə 
olunur.
Azotlu əsaslar (xolin, kolamin və s.) qarşılıqlı olaraq bir-birinə çevrilə bilir. 
Xolin oksidləşdikdə muskarin və betain, reduksiya olunduqda neyrin əmələ gəlir.
Xolin sirkə turşusu ilə birləşib asetilxolinə də çevrilir. Bu da sinir oyanmala-
rında mediator rolunu ifa edir.
Kolamin oksidləşmə proseslərində iştirak edir, mədə şirəsinin sekresiyasını, 
amilazanın fəallığını stimulaşdırır, qlikogenelizi, fosforlaşmanı sürətləndirir və 
qeyri proseslərdə iştirak edir. 
Fosfatidlər orqanizmdə, xüsusilə qaraciyərdə və müəyyən dərəcədə başqa 
orqanlarda (böyrəklərdə, sinir toxumasında, nazik bağırsaqda və s.) sintez olunur, 
yəni göstərilən komponentlərdən əmələ gəlir. Bu məqsədlə fosfatid turşulardan 
əmələ gələn diqliseridlərdən istifadə olunur. Sonuncular fosfat turşusu, xolin, kola-
min, serin və s. ilə birləşərək müvafiq fosfatidlərə (lesitinlər, kefalinlər, serinfos-
fatidlər və qeyriləri) çevrilirlər. Bu çevrilmələrdə ATF və sitidiltrifosfat da (STF) 
iştirak edir. Xolin fosfoferazanın iştirakı ilə fosforlaşmaqla fosfoxolinə, sonuncu 
isə STF-lə birləşib sitidilfosfoxolinə (SDF-xolin) çevrilir.
CH
2
─
CH
2
OH CH
2
─
CH
2
OPO
3
H
2 
│
│
N
≡
(CH
2
)
2
+ ATF
≡
→ N (CH
3
)
3
+ ADF 
│
│
CH
2
OPO
3
H
2
OH 
Xolin Fosfoxolin 
(CH
3
)
3
HO
─ ─
N CH
2
─
CH
2
─
OCOCH
3 
Asetilxolin 
O 
C 
│
H 
CH
2
│
HO
─ ═
N (CH
3
)
3
Muskarin 
COOH
│
CH
2 
│
HO
─ ═
N (CH
3
)
3
Betain 
CH
2 
CH 
│
HO
─ ═
N (CH
3
)
3
Neyrin 

---

160 
Sitidildifosfoxolin və diqliseridlə birləşib, lesitin əmələ gətirir: 
SDF─
xolin+diqliserid 
→ SMF+
lesitin 
Bu sxem üzrə başqa fosfatidlərdə: kefalinlər, serinfosfatidlər və qeyriləri də 
sintez olunur.