Metodi, ijodiy izlanish o‘yini

Academic Research in Educational Sciences 
Volume 3 | Issue 9 | 2022 
ISSN: 2181-1385 
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1 
 
 
 
 
 
307
 
September, 2022 
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal 
qiyofasi, yuz tuzilishi, mimikalari, eng muhimi nutqi orqali ularning ichki olamini, 
psixologiyasini ochib berishga intiladi. 
Masalan, quyidagi parchada roviy shahzoda va uning a’yonlari ruhiyatini ochib 
bergan:
(Janna bo‘lajak qirolga uning yuragini kemirayotgan teran sirni ochganda, 
undagi ikkilanish tarqagan edi. U qiz Xudo tomonidan yuborilganiga ishongan va 
agar ixtiyor unda bo‘lganda edi, qizni darhol buyuk topshiriqni bajarishga yuborgan 
bo‘lar edi. Biroq, u o‘zi mustaqil faoliyat yuritolmasdi. Tremuyl va reymslik “hazrati 
tulki” uni yaxshi bilishardi. Ular nima deyishsa, shu bo‘ladi, va ular shunday dedilar: 
– Hazrati oliylari, Siz qizning ovozlari siz va faqat Xudoga ayon bo‘lgan sirni 
aytishdi, deyapsiz, ammo uning Xudosi shayton emasligini siz qaerdan bilasiz – u 
shayton xabarchisi emasmi?) 
Roviy nutqidagi tasvirda shahzoda so‘zlovchining ongida harakatlanmoqdaki, 
bu, avvalo, roman ichki olamining barcha unsurlari personaj xarakterini ichkaridan 
ochib berishga yo‘nalmoqda, ikkinchidan, esa mazkur personajlar ruhiyati, xayolida 
dofin orqali Jannaga qarshi kurash niyati mavjud. Natijada ko‘z o‘ngimizda 
obrazlarning zimdan psixologik kurashi namoyon bo‘lmoqda. Bu yerda ikki 
kurashuvchi tomonlarni bog‘lab turuvchi bo‘lajak qirol ruhiyati bo‘sh va kuchsizligi 
ikkala tomonga ham ma’lum bo‘lib, har ikki tomon ham shahzoda ruhiga, uning ichki 
kuchiga ta’sir o‘tkazishga harakat qilishgan. Tasvirlanayotgan obrazning ichki 
olamidagi ikkilanish, uning voqelikni teran anglamasligi va qat’iyatsizligi orqali 
yozuvchi voqelikka o‘zining munosabatini ham bildirgan. Bu yerga u garchi xolis, 
voqealar jarayoniga aralashmayotgandek tuyulsa-da, oxir oqibat mazkur betaraflikni 
bayon qilishdan maqsadi ko‘rinadi. Bu o‘ta murakkab, psixologik jihatdan qaltis 
vaziyatda qo‘llaniladigan nozik usul bo‘lib, aslida yozuvchi Jannaga o‘tkazilgan 
bosim, uning ruhiyatiga ta’sirni ko‘rsatmoqchi. Chunki oddiy dehqon qiziga qarshi 
chiqqan raqiblar kichik odamlar emas, tajribali, bilimli, jamiyatning yirik zodagonlari 
va diniy arboblari hisoblanadi. Zero, ularning bir ritorik murojaat va ikkita so‘roqlari 
zamirida personajlar ruhiyati, yashirin niyatini oshkor qiluvchi ichki nutqi, 
qahramonlar xayolining funksiyasini kuzatish mumkin. Ular biri ruhoniy bo‘lgani 
holda Xudo nomidan aytilgan gapga qarshi chiqish orqali o‘zining tilidagi gapi va asl 
maqsadida farq borligini, aslida uning ruhoniyatida allaqachon buzilish yuz berib 
bo‘lganini o‘zi anglamagan holda oshkor etib qo‘yadi 
Bundan tashqari bu parcha dialogik nutqning bir qismi bo‘lib, roviy uni o‘z 
sub’ektiv idroki orqali bayon etishida ong oqimining vositali 
shakli ko‘rinadi. Ya’ni, u personajlarning onggidagi asosiy 
maqsad personaj vosita orqali ikkinchi tomonga yo‘naltirilgan. 

---