Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Gaz xususiy shaklga va hajmga ega emas.
Suyuqlik biror idishga qu yilsa, o‘sha idish shaklini egallaydi. Lekin 
o‘z xususiy haj mini saqlaydi. Do‘ konlarda yaxna ichimliklarni 1,5 l, 1 
l va 0,5 l li idishlarda sotilishini yax shi bila siz. Avtomobil yonil g‘ilari 
ham litrlab o‘chanadi. Suyuqliklarda molekulalar yaqin joy lashganligi tu-
fayli o‘zaro tortishish kuchlari sezilarli bo‘ladi. Shun ga ko‘ra o‘z hajmini 
saqlaydi. Lekin og‘irligi ta’sirida «yal payib» idish shaklini oladi. Suyuqlik 
molekulalari orasidagi torti shish kuchi suyuqlik shaklini saqlay oladigan 
darajada katta emas. Shunday bo‘lsa-da, suyuqlikni siqish juda qiyin.
Bir tajribada suvni siqish uchun uni qo‘rg‘oshin shar ichiga quyib, og‘zi 
kavsharlangan. Shundan keyin sharni qisish uchun uni og‘ir bolg‘a bilan 
urilgan. Bunda suv qisilmasdan sharni yorib sizib chiqqan.
Suyuqlik xususiy hajmga ega, lekin shaklga ega emas.
Atrofi mizdagi ko‘pchilik narsalar qattiq jismlardan iborat. Ruchka, 
parta, uy, mashina va h.k. Ularning barchasi o‘z shakliga ega. Ularning 
shaklini o‘zgartirish uchun katta kuch sarfl ash kerak. Qattiq jismlarda 
molekulalar (atomlar) suyuqliklarga nisbatan ham yaqin joylashadi. Bundan 
tashqari, ular tartib bilan joylashadi. Joylashgan o‘rnida tebranib turadi.
Masalan, osh tuzini olsak, uning molekulasi NaCl, ya’ni Na – natriy 
va Cl 
– 
xlor atomidan tashkil topgan. 10-rasmda atomlarning o‘zaro 
joylashishi keltirilgan. Ularni to‘g‘ri chiziq bilan birlashtirilsa, panjara 
ko‘rinishida bo‘ladi.
9-rasm.

---

25
10-rasm.
Na
Cl
Suyuqliklarda diffuziya hodisasini o‘rganish
Atomlarning joylashish tartibi jism-
ning qattiqlik darajasini o‘z 
gartirishi 
mumkin. Masalan, Siz ishlatayotgan 
qalam, ko‘mir va juda qattiq modda – 
olmos, brillyant bir xil uglerod (C) 
atomlaridan tashkil topgan. Lekin joy-
lashish strukturasi turlichadir.