Energiya turlari. Quvvat Masalan, tekis ariqda oqayotgan suv unga o‘r-
na tilgan charxpalakni aylan tiradi. Shamol ham par-
raklarni aylantiradi.
52-rasm.
Jism bir vaqtning o‘zida ham potensial, ham
kinetik energiyaga ega bo‘lishi mumkin. Masalan,
Yerdan ma’lum balandlikka ko‘tarib qo‘yilgan jism
(I holat) faqat potensial energiyaga ega bo‘ladi (52-
rasm). Jism erkin qo‘yib yuborilsa, tushayotganda
balandligi kamayadi, lekin tezligi ortadi. Jism II
holatda yerdan h 1
balandlikda bo‘lganligi uchun
potensial energiyaga ega bo‘lsa, tezlikka ega bo‘lganligi tufayli kinetik
energiyaga ham ega bo‘ladi.
Tabiatda energiyaning ko‘pgina turlari mav
jud. Issiqlik energiyasi, elektr energiyasi, yadro energiyasi, quyosh energiyasiva h.k. Avtomobil,
samolyot, katta kemalarni yurgi
zishda benzin, kerosin, dizel yoqilg‘isi
deb ata luvchi neft mahsulotlari dvigatellarda yoqilib, issiqlik energiyasi
hosil qilinadi. So‘ngra issiqlik energiyasi mexanik ishga aylanadi. Xuddi
shunday, elektr stansiyalarda suvning mexanik energiyasi yoki yoqilg‘i
yonishi tufayli hosil qilingan issiqlik energiyasi elektr energiyasiga
aylantiriladi. Sanoatda, maishiy xizmatda elektr energiyasi boshqa turdagi
energiyaga yoki ishga aylanadi.
Insonlar va hayvonlar ham faoliyat ko‘rsatishlari uchun energiya
sarfl aydilar. Ular bu energiyani iste’mol qiladigan ozuqalaridan oladilar.
Har kuni katta yoshli kishilarga 15 000 000 J, maktab yoshidagi bolalarga
(11–15 yosh) – 12 000 000 J energiya kerak bo‘ladi.
Aynan bir xil ishni bajarish uchun turlicha vaqt kerak bo‘lishi mumkin.
Masalan, 10 000 ta g‘ishtni 300 m ga tashish uchun ikki kishi kuni bilan
ishlashi kerak bo‘lsa, mashinada bu ishni bir necha minutda bajarish
mumkin. Ishning tez yoki sekin bajarilishini ko‘rsatadigan kattalik sifatida
