Ish va energiya haqida tushuncha Amaliy topshiriq 1. Uyda qog‘ozdan turli ko‘rinishdagi varrak yasang. Qaysi varrak-
da ko‘taruvchi kuch katta bo‘lishini asoslashga urinib ko‘ring.
2. Jismoniy tarbiya darsida futbol koptogini burchakdan tepib,
burili shiga erishib ko‘ring.
1. Suyuqlikning dinamik bosimi deganda nimani tushunasiz? 2. Laminar va turbulent oqimlar qanday ta’rifl anadi? 3. O‘zingiz yashaydigan joyda oquvchi suvlar qanday ko‘rinishda oqishini ta’rifl ab bering. 26-MAVZU ISH VA ENERGIYA HAQIDA TUSHUNCHA Ertalab turib siz maktabga otlansangiz, ota-onangiz «ish»ga boradi.
Maktabdan qaytib kelib, ota-onangizga uy-ro‘zg‘or «ish»larida qarashasiz.
Xo‘sh, «ish» deganda nimani tushunamiz o‘zi? Kundalik turmushda «ish
qilish» deganda, biz «mehnat qilish»ni ko‘zda tutamiz. Fizikada esa «ish»
tushunchasi «mehnat» bilan hamma vaqt mos kelavermaydi. Mexanik ish deb biror-bir jismni kuch ta’sirida ma’lum bir masofaga ko‘chirishga aytiladi (48-rasm). Mexanik ishni A harfi bilan belgilanadi. U holda ishni
hisoblash formulasi
Ish = kuch × yo‘l.A=F · s, bo‘ladi.
A – ish, F – kuch, s – yo‘l. Ish birligi [A ] = 1N · 1 m = 1 Joul. Qisqacha 1 J yoziladi. Bu birlik
ingliz olimi J. Joul (1818–1889) sharafi ga qo‘yilgan.
Agar jismga ta’sir etayotgan kuch yo‘nalishi, ko‘chish bilan o‘zaro tik
bo‘lsa, bunday kuch ish bajarmaydi. Masalan, mashina ustiga ortilgan
yuk o‘z og‘irligi bilan uni bosadi. Mashina esa bu paytda yukni ma’lum
masofaga olib boradi. Yukning og‘irlik kuchi ko‘chishga tik yo‘nalganligi
uchun ish bajarmaydi. Bunda mashina dvigatelining tortish kuchi ko‘chish
bilan mos tushib ish bajaradi (49-rasm).
